Ιατρική Σχολή ΑΠΘ και ΣΙΣ – ΣΣΑΣ : Σχέση διοικητική ή συμβιωτική αλληλεπίδραση?

12 Επιστημονικό Συνέδριο Τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ, ΚΕ.Δ.Ε.Α. Θεσσαλονίκη, 15-18 Μαρτίου 2023

• Αναστάσιος Κ. Μάνθος
  • – Ταξίαρχος Π.Α. (ΥΙ) ε.α.
  • – Ομότιμος καθηγητής Ιατρικής
  • – πρώην Αναπληρωτής Πρόεδρος Ιατρικής Σχολής
  • – πρώην Πρύτανης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Η ΙΣΑΠΘ, (δηλαδή η Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το νυν Ιατρικό Τμήμα της Σχολής Επιστημών Υγείας) και η ΣΣΑΣ-ΣΙΣ (Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων πρώην Στρατιωτική Ιατρική Σχολή) αποτελούν δύο ανεξάρτητες υπηρεσίες του Δημοσίου, με την ευρύτερη έννοια του όρου. Η πρώτη παρέχει ιατρική εκπαίδευση έρευνα και η δεύτερη αποτελείται από εκπαιδευόμενους.

Η παρουσίαση αυτή αποτελεί μια ελάχιστη περίληψη από την καταγραφή και την αξιολόγηση της ιστορικής πορείας των δύο αυτών ακαδημαϊκών μονάδων, ώστε να διαπιστωθεί εάν υπήρξε, και αν υφίσταται, συμβιωτική αλληλεπίδραση.

Η δομή της παρουσίασης αποτελείται από τα κρίσιμα στοιχεία της ιδρύσεως της ΙΣΑΠΘ και της ΣΙΣ με βάση την βιβλιογραφία, τα ιστορικά αρχεία και τεκμήρια καθώς και τις προσωπικές μου εμπειρίες. Έγινε προσπάθεια ανευρέσεως των κοινών κρίσιμων στιγμών της ίδρυσης και της θεσμικής πορείας  και των δύο εκπαιδευτικών μονάδων, ώστε να εντοπισθεί και να αναδειχθεί η αλληλεπίδραση και η αλληλοστηρικτική πορεία τους, κυρίως τα πρώτα δύσκολα χρόνια της λειτουργίας τους.

Η Ιατρική Σχολή ΑΠΘ

Οι χαρακτηριστικές χρονολογικές περίοδοι της Ιατρικής Σχολής είναι οι ακόλουθες:

• Αρχική περίοδος (1942-1982)
• Νεότερη περίοδος (1982- 2023)
• Ενδιάμεση περίοδος (1982-2000)
• Σύγχρονη περίοδος (2000-2023)

Η πρόβλεψη της ίδρυσης της Ιατρικής Σχολής έγινε δεκαεπτά συναπτά χρόνια πριν από την δημιουργία και την λειτουργία της ως Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Περιλαμβανόταν στις Σχολές, που θα σχηματίζονταν εξαρχής, με την ίδρυση του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το έτος 1925.

Οι πιο προφανείς και πιθανοί μείζονες λόγοι για την εξαρχής μη λειτουργία της Ιατρικής Σχολής στο τότε Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ήταν, κυρίως οι εξής δύο.

• Οι εντονότατες αντιδράσεις μέρους του Ιατρικού συλλόγου Θεσσαλονίκης.
• Η έντονα αντίθετη γνώμη από μέρους της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.

Τελικά, στις 10 Ιανουαρίου του 1942, κατά την διάρκεια της πιο σκληρής περιόδου της τριπλής Κατοχής της χώρας από Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους, «επανιδρύεται» στην Θεσσαλονίκη η Ιατρική Σχολή, 17 ολόκληρα χρόνια μετά την πρόβλεψη ίδρυσής της.

Τον Απρίλιο του 1941 (δηλαδή τις πρώτες ημέρες της κατοχής) δημιουργείται η «Λέσχη Βουλγάρων Θεσσαλονίκης».  Δηλούμενος σκοπός της ήταν η «ενημέρωση» (βλέπε προπαγάνδα) και η παρεμβατική δράση, σε όλες τις λειτουργίες της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης. Οι μορφές της δράσης και των παρεμβάσεων της ήταν κυρίως στις παρακάτω δραστηριότητες:

• Εκπαιδευτικές,
• Κοινωνικές,
• Εκκλησιαστικές,
• Παροχή βοήθειας (ρουχισμός, τροφή κλπ),
• Θεατρικές παραστάσεις,
• Έκδοση εφημερίδας,
• Η ίδρυση και λειτουργία Βουλγαρικού νοσοκομείου,
• Η Δημιουργία Βουλγαρικού Πανεπιστημίου και Ιατρικής Σχολής (κατά τα πρότυπα αυτού που ίδρυσαν στα  Σκόπια).

Στο κλίμα αυτό, μεταξύ άλλων επισπεύσθηκε η θεσμική “επανίδρυση”, αλλά  τελικά και η έναρξη λειτουργίας της Ιατρικής Σχολής.  Ιδιαίτερα ισχυρή ήταν η αντίδραση από τρεις καθηγητές της Ιατρικής Αθηνών, που ήταν οι: Ν. Λούρος, Π. Κόκκαλης και Κ.Χωρέμης (φωτο). Τελικώς, εξαναγκάσθηκαν σε παραίτηση και έφυγαν από την Ιατρική Σχολή Αθηνών, διότι θεωρούσαν ότι η ίδρυση της Ιατρικής Σχολής στην Θεσσαλονίκη ήταν θνησιγενής, και ότι αποτελούσε μια έμμεση αποδοχή των κατακτητών.

Η πίεση για την παραίτησή τους ασκήθηκε από τον τότε Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, συνάδελφό τους Καθηγητή Μαιευτικής & Γυναικολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών (και διατελέσαντα Πρύτανη του ΕΚΠΑ), Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο, ο οποίος ήταν αμετακίνητα και σφοδρά σύμφωνος για την δημιουργία της Ιατρικής Σχολής στην Θεσσαλονίκη.

Δεδομένων των τότε συνθηκών, είναι περισσότερο από προφανές, ότι τα μειονεκτήματα λειτουργίας της Ιατρικής Σχολής ήταν κολοσσιαία και προδίκαζαν ανεπιτυχή εξέλιξη, μαρασμό και αυτοκατάρρευση. Αυτά ήταν κυρίως τα εξής: 

Η χρονική συγκυρία. Το ξεκίνημα ενός τέτοιου εγχειρήματος μέσα στην σκληρότερη και πιο απογοητευτική περίοδο της κατοχής, δεν μπορεί να αποτελεί τον καλύτερο οιωνό αισιόδοξης προοπτικής.

Η δράση των κατακτητών: Οι πράξεις και οι ενέργειες του κατοχικού βουλγαρικού στοιχείου στην Θεσσαλονίκη, δεν προοιωνίζονταν ομαλές εξελίξεις για την λειτουργία της Ιατρικής Σχολής.

Η ολική έλλειψη μέσων. Ήταν απόλυτη απογοητευτική η κυριολεκτικά παντελής απουσία των παρακάτω: Κτιριακών υποδομών, Εξοπλισμού, Εργαστηρίων, Ιατρικών Μηχανημάτων,Εργαλείων, Διδακτικών αιθουσών, Επίπλων Εκπαιδευτικού προσωπικού, βοηθών, Παρασκευαστών και όλων των συναφών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών και των ερευνητικών αναγκών, Η ανεπάρκεια βασικών υποδομών, τόσο στις κλινικές, όσο και στα εργαστήρια, θα παρεμπόδιζαν την στοιχειωδώς ικανοποιητική εκπαιδευτική λειτουργία, Μεγάλο έλλειμμα θεσμικού κύρους και αξιοπιστίας .

Με ταχύτατες διαδικασίες η ορισθείσα επιτροπή από καθηγητές της Ιατρικής Σχολής των Αθηνών, επιλέγει τους πρώτους καθηγητές της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης.
Έτσι κατά την αρχή της Πανεπιστημιακής χρονιάς, τον Σεπτέμβριο του 1942, γίνονται οι πρώτες συνεδριάσεις των καθηγητών της Ιατρικής Σχολής Θεσσαλονίκης στην Αθήνα.
Οι πρώτες συνεδριάσεις γίνονται σε σπίτια των καθηγητών. Η θεματολογία τους αφορούσε κυρίως τις τραγικές συνθήκες ιδρύσεως και λειτουργίας της Ιατρικής Θεσσαλονίκης και τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισής τους.
Η κατάσταση αυτή συνεχίζεται μέχρι το τέλος του έτους 1942.

Στις αρχές του 1943, με επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό, οι ορισθέντες καθηγητές τον ενημερώνουν ότι μετεγκαθίστανται στην Θεσσαλονίκη. Προτείνουν ταυτόχρονα ενέργειες που πρέπει να γίνουν από την κατοχική Κυβέρνηση.
Εισηγούνται την λήψη των πιο απαραίτητων και στοιχειωδών μέτρων, ώστε να γίνει αμέσως δυνατή η τουλάχιστον αξιοπρεπής έναρξη λειτουργίας της Ιατρικής Σχολής στην Θεσσαλονίκη, δεδομένων των συνθηκών.

Εντυπωσιακή ήταν η θεωρητική και η πρακτική επάρκεια των σπουδών, μαρτυρούμενη από τους τότε φοιτητές με εμφανή την πολύ ποιοτική διάσταση, μέσα στην ερημιά της έλλειψης υποδομών, εξοπλισμού, λειτουργικών εξόδων κλπ. Oι φοιτητές επέδειξαν μεγίστη αποφασιστικότητα επάρκεια και ευθύνη. 

Η ΣΙΣ και η ΣΣΑΣ.

Ήδη ο Όμηρος καταγράφει την πρώτη εφαρμογή στρατιωτικής ιατρικής δράσεως. Πιστοποιεί τους τότε ημίθεους «αρχιάτρους» του Τρωϊκού Πολέμου, τα εκ της Τρίκκης ορμώμενα αδέλφια, που ήταν ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος, φέροντες μαζί τους, εκτός από την ιατρική τέχνη, και τριάντα πλοία.
Είχαν ιατρικές εξειδικεύσεις. Ο Μαχάων ασκούσε την Χειρουργική ιατρική ενώ ο αδελφός του Ποδαλείριος ασκούσε την «επιμελούμενη τα εσωτερικά νοσήματα» Ιατρική, αυτό που σήμερα οι αγγλοσάξωνες ονομάζουν internal medicine και εμείς ορίζουμε ως παθολογία.

Εντυπωσιακός αριθμός εκατοντάδων φιλελλήνων ιατρών, ήρθαν στην διάρκεια της επανάστασης του1821 και βοήθησαν καταλυτικά τους επαναστατημένους Έλληνες. Μεταξύ αυτών, οι σπουδαιότεροι ήταν οι Τράϊμπερ και Μάγιερ (Γερμανία), ο Γκος (Ελβετία), ο Χάου (ΗΠΑ), οι Μπρούνο και Φόρτι (Ιταλία), ο Κουτζόφσκι (Πολωνία).

Το 1925, επιτέλους ιδρύεται (αλλά αμφιθυμικά) η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, μετά από συνεχείς έντονες πιέσεις και εγκαθίσταται στο τότε 430 Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών (νοσοκομείο Ελπίς).

Έναν χρόνο μετά, το 1926, ο τότε Υπουργός Οικονομικών, Αθανάσιος Ευταξίας, κλείνει και ακυρώνει (!) την ίδρυση της Σχολής, θεωρώντας ότι είναι πλεονασματική και δραχμοβόρα. Μετά από εξαιρετική πίεση η απόφαση αναστέλλεται. Έτσι, δίνεται η ευκαιρία στη ΣΙΣ να αποδείξει την αναγκαιότητα της ύπαρξής της και τις δυνατότητες της. 

Το 1930 διακόπτεται η εισαγωγή μαθητών.

Το 1932 η ΣΙΣ φεύγει από το νοσοκομείο Ελπίς και μεταφέρεται σε αποθήκες της βιομηχανικής περιοχής του Ρουφ. 

Το 1935 αποφασίζεται και υλοποιείται το πλήρες κλείσιμο της Σχολής για δύο χρόνια.

Το 1937, ιδρύεται η Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων Υπηρεσιών (ΣΑΣΥ) με τέσσερα τμήματα, το Υγειονομικό, το Στρατολογικό, το τμήμα Διαχειριστών και το τμήμα μηχανικών Αυτοκινήτων.

Το 1940, αρχίζει η εμπλοκή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με αποτέλεσμα το κλείσιμο της ΣΙΣ για τρίτη φορά.

Το 1946 επανιδρύεται στην Θεσσαλονίκη η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή. 

Στις 11 Απριλίου του 1946, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Κοσμητεία Γ. Χατζηβασιλείου) αποφασίζει ομόφωνα τα παρακάτω: «Άπασα η Σχολή εκφράζει την ευαρέσκειάν της και την απόφασιν όπως καταβάλη πάσαν προσπάθειαν, ἵνα φανεί ανταξία της εμπιστοσύνης και της τιμής, ἣν περιποιεί εις αυτήν η απόφασις του Γενικού Επιτελείου Στρατού περί προσαρτήσεως είς αυτήν της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής. Εξουσιοδοτεί δε τον κ. Κοσμήτορα όπως αποστείλη και ευχαριστήριον επιστολήν».

Το 1970 η ΣΙΣ αποκτά νέο όνομα, που είναι «Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων”, στην οποία η ιατρική αποτελεί ένα από Τμήματά της. Στην ΣΣΑΣ, εκτός από τα τμήματα υγειονομικού Ιατρικής, Κτηνιατρικής, Οδοντιατρικής, Φαρμακευτικής λειτουργούν τμήματα Δικαστικού (έχει σταματήσει η λειτουργία του), Στρατολογίας (Νομική, Οικονομικού, Ψυχολογίας).

Συγκριτικά στοιχεία

Τα τεκμήρια της συμβιωτικής αλληλεπίδρασης μεταξύ της ΙΣΑΠΘ και των ΣΙΣ,  ΣΣΑΣ είναι τα εξής: Κοινοί αρνητικοί εξωγενείς παράγοντες 

• Καταφανής θνησιγένεια.
• Ζέση εμπλεκόμέων για θεσμική ύπαρξη, με πλήρη επίγνωση αποστολής.
• Μείζον έλλειμμα αποδοχής κατά τα εναρκτήρια χρόνια.
• Υπερβάλλουσα  θεσμική αδιαφορία (προς τις δύο Μονάδες).
• Συντεχνιακή απόκρουση.
• Κοινωνική επιφύλαξη (ως προς την αναγνώριση επάρκειας).

Αποτελέσματα της συμβιωτικής αλληλεπίδρασης.

Η ΙΣΑΠΘ, στα πρώτα μετέωρα βήματα της λειτουργίας της, είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την θνησιγένεια μαζί με το βάρος της συντεχνιακής απόρριψης και το σύνολο των λοιπών αβελτηριών. Όμως, η θεσμική εμπιστοσύνη της Πολιτείας, να αναθέσει την ιατρική εκπαίδευση των Υγειονομικών Αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων στην Ιατρική Σχολή της Θεσσαλονίκης, υπήρξε καθοριστικό γεγονός για την καθιέρωσή της και έδωσε την δυνατότητα να επιτελέσει και να καταδείξει την καταξιωτική πορεία της. 

Η Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, κουβαλούσε την αμφιθυμία της πολιτείας για αυτήν καθεαυτή την ύπαρξη και αναγκαιότητά της, σε συνδυασμό με τις τεράστιες αβελτηρίες λειτουργίας της. Όμως, μέσα από την συμβίωση αυτή που έκρυβε τεράστια ποιότητα εκπαίδευσης, μπόρεσε να αποδείξει την τελεολογία της και τις δυνατότητές της. Στελέχη της ΣΙΣ υπηρέτησαν τον κοινό σκοπό της ιατρικής εκπαίδευσης, συμβάλλοντας σημαντικά στην προώθηση των ακαδημαϊκών στόχων. Μεταξύ αυτών οι πρόεδροι της Ιατρικής Σχολής Παναγιώτης Μεταξάς, ο Παναγιώτης Συμεωνίδης και ο Αρίστιππος Μηνάς. 

Νεότερη σύγχρονη περίοδος

Χαρακτηρίζεται από μεγάλο αριθμό καινοτομιών στην Οργάνωση – Διοίκηση, στην Έρευνα, στην Διδακτική και στην Επιστημονική και Κοινωνική Ώσμωση. Τα προφανή και αναντίρρητα σημερινά διεθνή χαρακτηριστικά της Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ, στηριζόμενα στους διεθνείς ακαδημαϊκούς δείκτες, είναι τα εξής:

• “State of the art» (στα όρια δυνατοτήτων της ιατρικής επιστήμης και τέχνης).
• «Most neoteric (υπερσύγχρονη).
• «Leading edge» (ηγέτιδα σε τομείς).
• «Avant garde» (θεματική εμπροσθοφυλακή).

Καινοτομίες στην έρευνα :

• Ίδρυση Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας Καινοτομίας (ΚΕΔΕΚ) για την διαδραστική συνέργεια της Ιατρικής Έρευνας με άλλες επιστήμες.
• Ώσμωση με την εξωχώρια ιατρική και διεπιστημονική έρευνα.
• Ευρεία αποδοχή, αξιοποίηση, χρήση και ενσωμάτωση των βιβλιομετρικών δεικτών (Impact factor, Hirsh factor, citations etc).
• Ινστιτούτο Βιοϊατρικών Ερευνών.

Καινοτομίες στην διδακτική :

• Νέες εκπαιδευτικές μέθοδοι
• Απαρτιωμένη διδασκαλία
• Διασυνδεδεμένα μαθήματα
• Ιατρική βασισμένη στην τεκμηρίωση
• Μάθηση με βάση το πρόβλημα
• Καινοτόμα ερευνητικά προγράμματα στην Εκπαίδευση
• Ανάπτυξη ελληνικού δικτύου Ιατρικών Σχολών
• Ανταλλαγή-Μετεκπαίδευση μελών ΔΕΠ
• Διδακτική ώσμωση (Erasmus)
• Εφαρμογή του συστήματος ECTS
• Σύναψη συμφωνιών Συνεργασίας με ιδρύματα εξωτερικού
• Βραβεία και αριστεία διδασκαλίας
• Νέα μαθήματα
• Εργαστήριο Κλινικών Δεξιοτήτων
• Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
• Παθολογική Φυσιολογία
• Επικοινωνία ιατρού/ασθενούς
• Ιατρική Εκπαίδευση
• Μεθοδολογία έρευνας
• Βιοηθική και Δεοντολογία
• Τεκμηριωμένη Συνταγογράφηση
• Ιατρική βασισμένη στην τεκμηρίωση
• Εκπαίδευση στις στάσεις και συμπεριφορές
• Εφαρμογή on-line αξιολόγησης από τους φοιτητές
  • των διδασκόντων
  • των συγγραμμάτων
  • των υποδομών
  • των μαθημάτων
  • του προγράμματος σπουδών
• Αγγλόγλωσσο Τμήμα Ιατρικής

Συμμετοχή της ΣΣΑΣ στα δρώμενα

Η αλληλεπίδραση, στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΣΙΣ, ήταν καταλυτική και καθοριστική.
Υπάρχει σήμερα συνέχεια?
Οι μαθητές της ΣΣΑΣ γενικώς συμμετέχουν στα ακαδημαϊκά δρώμενα, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά.
Συμμετοχή των μαθητών στα προγράμματα Έρασμος.
Ευκταία η συμμετοχή των μαθητών σε όλες τις δράσεις της Σχολής και του ΑΠΘ, χωρίς να μειώνεται η αντίστοιχη στρατιωτική εκπαίδευσή τους, αλλά να γίνεται κανονικά ή και εντατικά τις χρονικές περιόδους που αυτό είναι πλήρως εφικτό.

Συμπερασματικά

Τα αρμόζοντα επίθετα για την Ιατρική Σχολή είναι η Ενδελέχεια (εν -δελεχός), η Εντελέχεια (εντελές έχειν κατά τον Αριστοτέλη) και η Οραματική (βλέπει (σ)το μέλλον, και το σχεδιάζει πριν αυτό έλθει).

Για την ΣΣΑΣ, πέραν των προηγουμένων χαρακτηρισμών, αρμόζουν τα επίθετα Αξιόπιστη, Υψηλόφρων, Επαρκής.

Επίρρηση

Η νεότερη ιστορία της ΣΙΣ ταυτίζεται με την ίδρυση και πορεία της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. Ο τρόπος ταύτισης δεν είναι απλώς διοικητικά συγκυριακός. Στηρίζεται σε υπαρξιακή σύνδεση και αλληλοστήριξη

• με Ιπποκράτειο διδακτικό δεσμό
• με εξελικτική συμβιωτική αλληλεπίδραση, στο σύνολο της καταξιωτικής κοινής πορείας τους

Αναστάσιος Μάνθος

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• 75 Χρόνια, Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στην αυγή του νέου αιώνα. Δ. Χριστοδούλου
• 63 Χρόνια Ιατρικής Σχολής. Β.Α Κόκκα
• Η Ιστορική διαρομή της Ιατρικής Σχολής όπως αυτή σκιαγραφείται μέσα απο το αρχειακό της υλικό. Στυλιανής Π. Τσώκου. Διδακτορική Διατριβή
• Η Ιστορική Πορεία του Τμήματος Ιατρικής 1942-1982, Θόδωρος Δαρδαβέσης.
• Η Ιστορική Πορεία του Τμήματος Ιατρικής 1982-1920, Θόδωρος Δαρδαβέσης
• 70 Χρόνια, Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων.

---

Η ομιλία παρουσιάστηκε την 15 Μαρτίου στο 12ο Επιστημονικό Συνέδριο Τμήματος Ιατρικής ΑΠΘ. Προεδρείο Μιχαήλ Ποτούπνης Καθηγητής Ορθοπαιδικής και Ταξίαρχος ΥΙ Γεώργιος Γκούβας. Παρακολουθησαν την ομιλία ο Πρόεδρος της ΕΕΥΕΔ Δρ. Παπαγιαννόπουλος Ν. και μέλη του ΔΣ/ΕΕΥΕΔ, ο Διοικητής της ΣΣΑΣ Υπτγος (ΠΒ) Αθανασόπουλο Θ. ο Πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής Αναστασιάδης Κ. και Μαθητές της Σχολής. Ακολουθησε συζήτηση με παρεμβάσεις του Προέδρου της ΕΕΥΕΔ, του Διοικητή της ΣΣΑΣ και του Προέδρου της Ιατρικής Σχολής.

---

Επιμέλεια ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργ. Γ. Γραμματέας ΕΕΥΕΔ