Δρ Γεώργιος Γκόνης Χειρουργός- Υποστράτηγος ε.α.
20.11.2021
Ο Σάμουελ Γκρίντρλεϊ Χάου (Samuel Gridley Howe) (1801-1876)
Ο Σάμουελ Γκρίντρλεϊ Χάου, υπήρξε Αμερικανός Φιλλέλληνας που αμέσως μετά την αποφοίτησή του από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαντ, το 1824, διάσχισε τον Ατλαντικό Ωκεανό για να συμμετάσχει ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων από τους Τούρκους.
Διακριτός μεταξύ των Φιλελλήνων, η φήμη του στους Έλληνες, παραμένει, διαχρονικά, υποδεέστερη της σημαντικής προσφοράς του. Προκαλεί όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξίζει προσεκτικής μελέτης, η πολυσχιδής προσωπικότητά του, οι γνώσεις και ικανότητες του, το πάθος του για την ελευθερία και η θυσιαστική αφοσίωσή του στον αγώνα των Ελλήνων. Σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να διακρίνει κανείς στο πρόσωπό του αφελή ρομαντισμό ή αδίστακτο τυχοδιωκτισμό. Η εμπνευσμένη, ανεξάντλητη και πληθωρική δράση και προσφορά που επέδειξε κατά την μακροχρόνια παραμονή του στην επαναστατημένη Ελλάδα, επισφραγίσθηκε με θαυμαστά επιστημονικά και κοινωνικά επιτεύγματα όταν επέστρεψε στην πατρίδα του.
Σκοπός του παρόντος είναι η περαιτέρω γνωριμία με τον μεγάλο Φιλέλληνα Ιατρό, Σάμουελ Χάου και η απόδοση της διαχρονικά οφειλόμενης τιμής. Η ιχνηλάτηση της διαδρομής, της δράσης και της προσφοράς του καθώς και η μελέτη των γραπτών του, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την βαθύτερη κατανόηση της προσωπικότητάς του και για την εκτίμηση του μεγέθους της προσφοράς στον τόπο μας. Επιπρόσθετα, η περαιτέρω συλλογή πληροφοριών , μέσα από την διεισδυτική και κριτική ματιά του ίδιου του Χάου, για τις παρακαταθήκες, την καθημερινότητα και την νοοτροπία των επαναστατημένων Ελλήνων θα συμβάλλει έτι περαιτέρω στην εθνική μας αυτογνωσία. Δεν διεκδικείται, μέσα από την βραχεία αυτή ιστορική αναδίφηση, πληρότητα στην παρουσίαση της πολυσχιδούς προσωπικότητας του Χάου, ενώ η ακρίβεια των γραφομένων βασίζεται στην εγκυρότητα των πηγών.
Γόνος εύπορης αστικής οικογένειας στην Βοστώνη, αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και βοηθούμενος από το φιλελληνικό κομιτάτο αναχώρησε με πλοίο της εποχής (μπρίκι) για την μακρινή Ελλάδα. Έφτασε τον Φεβρουάριο του 1825 όταν ο αγώνας των Ελλήνων έμπαινε στην πιο επικίνδυνη φάση του, με τον Ιμπραήμ να αποβιβάζεται στην Μεθώνη. Φιλόξενο μεν, αλλά εξαιρετικά δύσκολο έως επικίνδυνο το περιβάλλον στο οποίο θα έπρεπε να επιζήσει και να προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες. Η κατάταξή του στο «στρατό» το μόνο που του εξασφάλιζε ήταν την νομιμότητα των μετακινήσεων για τις δράσεις του. Κανένας δισταγμός, καμιά αμφισβήτηση από μέρους του και για τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Η κακοτράχαλη Πελοπόννησος δεν τον εμπόδισε να βρεθεί στα πεδία των συγκρούσεων και να παρακολουθεί από κοντά τα φλεγόμενα κάστρα στον κόλπο του Ναυαρίνου έτοιμος να συνδράμει και ως γιατρός και ως απλός μαχητής, με το ντουφέκι, τα πιστόλια και το γιαταγάνι του, στην αναχαίτιση του Ιμπραήμ. Βρέθηκε στο πεδίο της μάχης προσφέροντας, με γνώση, πάθος και αυτοθυσία, τις υπηρεσίες του, στην επιτυχή αντιμετώπιση των Τουρκοαιγυπτίων στους Μύλους.
Βασικό ορμητήριο της δράσης του ήταν, το Ναύπλιο, η Αίγινα, ο Πόρος, η Ύδρα, οι Σπέτσες. Οργάνωσε Νοσοκομεία, διετέλεσε Ιατρός- Χειρουργός σε πλοία του ελληνικού στόλου αλλά και στην ναυαρχίδα «ΚΑΡΤΕΡΙΑ» υπό τον Ναύαρχο Κόχραν.
Συμμετείχε στην εκστρατεία επαναστατικού ξεσηκωμού της Κρήτης καθώς και σε μάχες γύρω από την πολιορκούμενη από τους Τούρκους Αθήνα. Τον Νοέμβριο του 1827, με υπόδειξη της ελληνικής κυβέρνησης, επέστρεψε στην Αμερική προκειμένου να συντονίσει-ενισχύσει την συγκέντρωση βοήθειας προς την λιμοκτονούσα Ελλάδα.
Επέστρεψε σε ένα χρόνο, Νοέμβριο του 1828, με «γεμάτες αποσκευές», έτοιμος να συνεχίσει με πίστη, επιμονή, φαντασία και ενθουσιασμό την φιλάνθρωπο δράση του. Ήταν ο αφοσιωμένος στον άρρωστο Ιατρός, ο άοκνος διανομέας τροφίμων και ρουχισμού στους πεινασμένους και ρακένδυτους Έλληνες, ο εμπνευσμένος ιδρυτής και διοικητής Νοσοκομείων, ο επιβλέπων εργοδότης της κατασκευής λιμενοβραχίονα στο λιμάνι της Αίγινας, ο εισηγητής και δημιουργός πρότυπου οικισμού εγκατάστασης προσφύγων στα Εξαμιλία Κορινθίας, της περίφημης αλλά βραχύβιας Ουανσικτιονίας, λόγω της οριστικής αναχώρησής του.
Με την επιστροφή του στην Αμερική συνέχισε το φιλανθρωπικό του έργο και φρόντισε για την επιστημονική του ανέλιξη. Εξειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία, στο Παρίσι το 1831. Κατά την εκεί παραμονή, το ανήσυχο πνεύμα του δεν έμεινε ασυγκίνητο από τους αγώνες ανεξαρτησίας των Πολωνών και συμμετείχε ενεργά εκθέτοντας τον εαυτόν του σε επικίνδυνες καταστάσεις. Μετά την οριστική επιστροφή του στην Βοστώνη, ιδρύει και διευθύνει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις ΗΠΑ, την περίφημη Σχολή Τυφλών Πέρκινς και αργότερα ειδικό σχολείο για παιδιά με διανοητική καθυστέρηση καθώς και ειδικό τυπογραφείο για την εκτύπωση βιβλίων προς χρήση των κωφαλάλων. Εκτός από το φιλανθρωπικό του έργο, διαρκείς ήταν οι αγώνες του για τα δικαιώματα των γυναικών, την βελτίωση της θέσης των μαύρων και την κατάργηση της δουλείας με πλήθος ομιλιών και άρθρων αλλά και με την έκδοση της εφημερίδας «Ημερήσια Κοινοπολιτεία». Στον αμερικανικό εμφύλιο συμμετείχε ως Ιατρός στον στρατό των Βορείων. Την Ελλάδα επισκέφθηκε για λίγο ξανά το 1844 και επανήλθε το 1867 προκειμένου να ενθαρρύνει, να προβάλλει και να βοηθήσει την επανάσταση των Κρητών (1866-69), εκδίδοντας παράλληλα στην Βοστώνη μια μικρή εφημερίδα με τίτλο «Ο Κρητικός» (The Cretan) . Αξίζει να αναλογισθούμε ότι για χάρη της Ελλάδας, ο Χάου, διέσχισε οκτώ φορές τον Ατλαντικό ωκεανό με τα καράβια εκείνης της εποχής.
Δεν ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος ο Σάμουελ Χάου! Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο καθαρά συγγραφικό του έργο με το οποίο τεκμαίρεται η συγγραφική του δεινότητα και το λογοτεχνικό του ταλέντο. Τα γραπτά του αποτελούν σημαντική και αυθεντική πηγή γνώσης – κατανόησης για τα επαναστατικά γεγονότα, τους πρωταγωνιστές της επανάστασης, την νοοτροπία των απλών ανθρώπων και του κοινωνικού υπόβαθρου της εποχής. Κατά την ολιγόμηνο παραμονή του στην Αμερική, το 1828, εξέδωσε, σε χρόνο ρεκόρ, ογκώδες σύγγραμμα με τίτλο «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ» με κύριο στόχο την άμεση ενημέρωση της αμερικάνικης κοινής γνώμης για την ελληνική επανάσταση, χωρίς να διεκδικεί την πληρότητα και την ακρίβεια που θα πρέπει να χαρακτηρίζουν κάθε επιστημονική ιστορική μελέτη. Επίσης κατά την εδώ παραμονή του, κατέγραφε σχεδόν ανελλιπώς, σε πρόχειρα σημειώματα, τα γεγονότα, τις σκέψεις, τα καθημερινά του βιώματα. Προφανώς οι σημειώσεις του αποτέλεσαν την κύρια πηγή των δεδομένων για την συγγραφή της “ Ιστορικής Σκιαγραφίας”. Μετά τον θάνατό του, δημοσιεύθηκαν τα διασωθέντα αποσπάσματα του προσωπικού του ημερολογίου, τα οποία μεταφράσθηκαν στα Ελληνικά το 1906, με τον τίτλο «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ 1825-1829». Μέσα στις σελίδες του ημερολογίου καταγράφονται συμβάντα και βιώματα ενώ παράλληλα εκφράζονται σκέψεις, κρίσεις και τολμηρές επικρίσεις. Αν δεχθούμε ότι, μια ιστορική πραγματικότητα συντίθεται από τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά και από την αύρα-αρώματα που διαπνέουν και διαποτίζουν τα γεγονότα, αναδεικνύεται το πλεονέκτημα εκείνων που τα βιώνουν. Ο Σάμουελ Χάου, όχι μόνον έζησε την επανάσταση αλλά διέθετε και τις «ευαίσθητες κεραίες» για να συλλαμβάνει τα αρώματα – οσμές των γεγονότων. Επιπρόσθετα, είχε την ικανότητα να μας τα μεταφέρει αυθόρμητα, αυτούσια, αυθεντικά μέσα από την ανιδιοτέλεια της υποκειμενικότητας του. Καταγράφει την πραγματικότητα όπως αυτή «πέφτει» στην αντίληψή του, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται, χωρίς να αποφεύγει την κρίση, αλλά και την αναζήτηση και προβολή αυτού που ο ίδιος θεωρεί πρέπον και συμφέρον για την ευόδωση του αγώνα. Επίσης, μέσα στα γραπτά του, αναδεικνύονται ανάγλυφα ο χαρακτήρας και οι ιδέες αυτού του γεννημένου ανθρωπιστή και φιλελεύθερου. Οι ψυχικές του μεταπτώσεις και η παρατηρούμενη, μερικές φορές, ανακολουθία των διαθέσεων και κρίσεών του, δεν θα πρέπει να αποδοθούν σε αστάθεια του χαρακτήρα, αλλά στη διαρκή εναλλαγή των παραστάσεων, στην πλήρη αβεβαιότητα και τους αναρίθμητους κινδύνους. Πάνω από όλα είναι ανθρώπινος, με αδυναμίες, αμφιταλαντεύσεις, κλονισμούς, με μόνη σταθερή προσήλωση την εκτέλεση του καθήκοντος μέσα από την προσφορά στον πάσχοντα και την επιτυχία του αγώνα για ελευθερία της Ελλάδας.
Η Ελλάς, ευγνωμονούσα, του απένειμε το 1835 τον «Μεγάλο Σταυρό του Σωτήρος» για την προσφορά του στον αγώνα. Πρόσφατα, το 2019, τοποθετήθηκε στην προβλήτα του λιμένα της Αίγινας μνημείο με ανάγλυφη την μορφή του μεγάλου αυτού φιλέλληνα, ενώ στο Ηράκλειο της Κρήτης, μικρή οδός, ανεπίγνωτα για τους πολλούς, φέρει – ανορθόγραφα- το όνομά του.
Mνημείο με ανάγλυφη την μορφή του Σάμουελ Γκρίντρλεϊ Χάου στην προβλήτα του λιμένα της Αίγινας
Αισθάνομαι το βάρος της ευθύνης για την εύστοχη και αντιπροσωπευτική σταχυολόγηση μικρών κειμένων από τα γραπτά του ίδιου του Χάου. Στόχος, μέσα από αυτή την παράθεση αποσπασμάτων, είναι η ανάδειξη του «κλίματος» μέσα στο οποίο έδρασε, η αναζήτηση των προσώπων και των γεγονότων που τον επηρέασαν και κυρίως η κατανόηση του τρόπου σκέψης και δράσης αυτού του ξεχωριστού Ιατρού-Φιλέλληνα. Αρκετές φορές, η αμεσότητα και διεισδυτικότητα του λόγου του εγγίζει την ακρίβεια φωτογραφικής εικόνας. Ενώ η οξύτητα και μερικές φορές η αντιφατικότητα των κρίσεων, για διακεκριμένους ή μη αγωνιστές, δεν θα πρέπει να αποδοθεί μόνον στη δυτική παιδεία και την νεανική προσωπική του ιδιοσυστασία, αλλά στις ποικίλες επιρροές και στη ζέουσα από πάθη επαναστατική εποχή.
Ο Χάου, άνθρωπος της γνώσης, της σκέψης, του λόγου, της δράσης, της προσφοράς, επέδειξε, εκτός των άλλων μεθοδικότητα και παρρησία. Ευχή, αυτή η αποσπασματική γνωριμία με τον «λόγο» του, να διεγείρει την περιέργεια για μελέτη όλου του συγγραφικού του έργου. Ας αφουγκραστούμε τις «ζωντανές» παρακαταθήκες του!
— Τι ώμορφο παλληκάρι! ..είπε, εσπέραν τινά ο γηραιός καπετάνιος, καθώς ήτο εξηπλωμένος παρά την πυράν του στρατοπέδου.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
«η θρησκεία υπήρξε για το έθνος ο συνδετικός κρίκος… το κύριο μέσο διατήρησης της γλώσσης ,εφόσον,…, οι κληρικοί ήταν υποχρεωμένοι να γνωρίζουν την αρχαία ελληνική», (σελ. 28, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΙΑ)
«Η Παναγία είναι το άλφα και το ωμέγα της ελληνικής θρησκείας», (σελ.30, ΙΣΤ. ΣΚΙΑΓ)
«Υπήρχε κάτι το εξαιρετικά άγριο και «ρομαντικό» στη ζωή και στην κατάσταση του κλέφτη», (σελ. 42, ΙΣΤ. ΣΚΙΑΓ).
«Οι Έλληνες που είχαν στα χέρια τους την εξουσία δεν ήταν τίποτε περισσότερο από σκλάβοι που κυβερνούσαν σκλάβους», (σελ 36, ΙΣΤ. ΣΚΙΑΓ).
«…Πτωχέ Μύλλερ!…πολλά υπέφερεν εκ της αλαζονικής αμάθειας του λαού, τον οποίον εν τούτοις ουδέποτε εσκέφθη να περιφρονήση…» (Ύδρα,03/08/25, Ημερολόγιο)
«….είναι αδύνατον ο λαός να μπορέση να κυβερνήση τον εαυτό του, αμαθής, προκατειλημμένος και ισχυρογνώμων όπως είναι…», (Μεσσηνία,19/05/25, Ημερ.).
«Γιατί με την ανεξαρτησία των Ελλήνων, δεν θα απελευθερωθεί μόνο ο λαός από την τουρκική σκλαβιά, αλλά θα ανοίξει ταυτόχρονα ο δρόμος για την ελευθερία, τον πολιτισμό και το χριστιανισμό.», (σελ. 46, ΙΣΤ. ΣΚΙΑΓ.)
«..ο νεώτερος Έλλην, παρ’ όλην την καταθλιπτικήν δουλείαν του, είναι πλέον εναρέτου και ευχαρίστου χαρακτήρος ή ο Σικελός, ο Ιταλός, ο Ισπανός και ο Ρώσσος. Είναι εξυπνότερος, δραστηριότερος, με μεγαλειτέραν ιδιοφυίαν, ως ο κάτοικος πάσης ευρωπαϊκής χώρας….»,(Ναύπλιο,08/07/26, Επιστολή προς Ουίλλιαμ).
«…Μοναδικός και παντοτινός στόχος είναι να αναπτύξει η χώρα έναν πολιτισμό παρόμοιο μ’ αυτόν που απολαμβάνουν τα ευρωπαϊκά κράτη, στα οποία θα ήθελαν να μοιάσουν…», (σελ. 195,ΙΣΤ. ΣΚΙΑΓ.).
«…Το Μεσολόγγι έπεσε!…Είναι όνειδος του αιώνος μας να εγκαταλείπονται υπό τον τουρκικόν ζυγόν εκατομμύρια Χριστιανών…».(Ναύπλιο,30/04/26, Επιστολή προς τον Σάμψων)
«…έβλεπε τον κόσμο με περιφρόνηση. Μα από τότε η δύναμη της Τουρκίας άρχισε να εξασθενεί πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι είχε ανέβει,…,αν υπάρχει ακόμα, το χρωστά στην πολιτική αγυρτεία της Ευρώπης», (σελ. 423, ΙΣΤ.ΣΚΙΑΓ)
«…πολλοί αποδράσαντες εκ της αιχμαλωσίας και φέροντες τα ίχνη της τουρκικής βαρβαρότητος. Τα ώτα των έχουσιν αποκοπή ριζηδόν, αι ρίνες των επίσης, οι οφθαλμοί των είναι εξωρυγμένοι, το δε σώμα των διαφοροτρόπως ηκρωτηριασμένον…», (Σπέτσες, 01/01/27, Ημερ.)
«….οι Τούρκοι διοικούνται υπό επιτηδείων και ιδιοφυών ανδρών…..» (Μεσσηνία,12/05/25, Ημερ.)
«…είμαι στην κατάσταση που είχα επιθυμήσει από χρόνια. Είμαι στην Ελλάδα. Συμβάλλω κατ’ ελάχιστον στην υπόθεση της Ελευθερίας και της Ανθρωπότητας..», (Ναύπλιο,28/03/25, Επιστολή προς Ουίλλιαμ).
«….χαίρω ειλικρινώς διότι ήλθον εις την Ελλάδα. Πιστεύω ότι, ανεξαρτήτως από των υπηρεσιών τας οποίας θα προσφέρω υπέρ της ελευθερίας, θα δυνηθώ να προοδεύσω ενταύθα περισσότερον εντός ενός έτους ή όσον θα προώδευον εις την Βοστώνην εντός πέντε ετών. Ομιλώ ευχερώς την γαλλικήν γλώσσαν, ήρχισα να ομιλώ την ελληνικήν και να εκμανθάνω την ιταλικήν….θα φορέσω την ελληνικήν ενδυμασίαν……οι΄Ελληνες στρατιώται είνε κακοενδεδυμένοι, τρέφονται κακώς και πληρώνονται κακώς ή μάλλον ουδόλως πληρώνονται. Μόνον εις μεταξύ είκοσιν ημπορεί να γράφη και να διαβάζη. Άλλ’ είνε σκληραγωγημένοι και πολυμήχανοι εκ φύσεως,…». (Ναύπλιο,Μάρτιος 1825, Επιστολή προς τον πατέρα του)
«…υπήρχε μία και μόνον μία με την οποία μπορούσα να χαρώ τη ζωή μου και αυτή αποτραβήχτηκε από εμένα…»,(13/07/25, Ημερ.).
«..Επιδοκιμάζω την φιλοδοξίαν εις τον άνθρωπον. Χωρίς αυτήν δεν είνε, δεν δύναται τις να είνε μεγάλος. Αλλά δεν πρέπει αύτη να ρυθμίζη τα πάντα, να καταπνίγη φιλανθρωπίαν και φιλευσπλαγχνίαν! …»,(Μεσσηνία, 28/04/25 Ημερ.).
«Σε βεβαιώ ότι αν και εγκατέλιπον καθ’ ολοκληρίαν τας ανοήτους ρομαντικάς ιδέας εξ ων άλλοτε ήτο πλήρης η κεφαλή μου, δεν δύναμαι εν τούτοις ν’ απαλλαγώ μιάς, η οποία με βασανίζει. Είναι η ιδέα της τιμής και της φήμης, η ελπίς όπως καταστήσω υπερηφάνους….. τους φίλους….τον καλόν μου πατέρα….»,(Ναύπλιο,28/07/26, Επιστολή προς Ουίλλιαμ)
«Ευρίσκομαι τέλος εις τας Αθήνας. Υπό τοιαύτης εκστάσεως κατέχομαι εξ όσων είδον, ώστε ουδέν είμαι εις θέσιν να περιγράψω. ..… όλα καταπλήσσουσι και θαμβώνουσι τους οφθαλμούς…»,(Αθήνα,26/11/25, Ημερ.).
«…Εις το στρατόπεδον εις το οποίον ενόμιζα ότι δεν υπήρχε ψυχή ζώσα γυναικεία, συνήντον αιφνιδίως κομψότατον νεαρόν πλάσμα πεπροικισμένον υπό σπανίας φυσικής και ανεπιτηδεύτου χάριτος. Η σύγχυσίς της και η μερική γυμνότης…καταστρεπτικώς επέδρασεν επί της ισορροπίας μου. Είχον εισέλθει με όλην την σοβαρότητα του Ιπποκράτους προσδοκών να ίδω ασθενή τινά άνδρα και ευρέθην αντιμέτωπος με ασθενούντα άγγελον! Τα αισθήματά μου κατά την στιγμήν εκείνην δεν ήσαν πλέον αισθήματα Ιπποκράτους. Ήσαν αισθήματα εικοσιτριετούς νεανίου. Αναλαβών οπωσδήποτε την σοβατότητά μου επλησίασα δια να εξετάσω την ασθενή….η νέα δεν ήτο σύζυγός του, αλλά φίλη του. Είνε Οθωμανίς, ο δε νόμος του απαγορεύει να την νυμφευθή…».(Μεσσηνία,08/05/25, Ημερ.).
«..Ήρχισα ήδη να κατανοώ ότι ώφειλον να πολεμήσω ως κοινός στρατιώτης, ή να υποχωρήσω, πράγμα το οποίον ουδέποτε θα έπραττον….αφού δεν δύναμαι να φανώ χρήσιμος ως ιατρός διατί να μη δώσω την ζωήν και την ψυχήν μου χάριν της Ελλάδος και της ελευθερίας;….». (Μεσσηνία, 20/04/25, Ημερ.)
«..αυτή μπορεί να είναι η τελευταία φορά που γράφω». (Μεσσηνία,04/05/25, Ημερ.)
«…Η μοίρα μου ίσως είνε να αποθάνω εκ σφαίρας ή τουρκικής σπάθης….». (Ναύπλιο,08/06/26, Επιστολή προς Ουίλλιαμ)
«Τώρα θα διδαχθώ αν είνε δυνατόν να είνε ευτυχής ένας ερημίτης,, διότι ερημίτης είμαι ως ει ευρισκόμην κατάμονος εις το δάσος. ψυχή δεν γνωρίζει την γλώσσαν μου ούτε την γαλλικήν. Βιβλία δύο τρία μόνον έχω, τα οποία χιλιάκις ανέγνωσα….». (Γαμβούσα, 22/09/25, Ημερ.)
«…Δύο μήνας δεν εξεδύθην την νύκτα και επί δύο μήνας κοιμώμαι επί του εδάφους τόσον καλά, όσον εκοιμώμην εις τα πτερά της κλίνης μου με τα καθαρά σινδόνια…». (Γαμβούσα,23/10/25, Ημερ.)
«…Βλέπετε ότι ομιλώ ως Έλλην διότι αισθάνομαι Ελληνικά!».(Ναύπλιο,29/12/25, Επιστολή προς τον Πατέρα του)
«Ο Έλληνας είναι φιλοπερίεργος, επιθυμεί να χώνη τη μύτη του σε κάθε τι που είναι νέο ή μυστηριώδες, αλλά σύντομα ικανοποιείται και δεν επιθυμεί να φθάσει στο βάθος. Θα άρπαζε λαίμαργα μίαν ευκαιρία να μάθη μερικές, ή όλες τις επιστήμες, αλλά θα ήταν δύσκολο γι’ αυτόν να στρωθεί κάτω και να τελειοποιηθεί σε κάποιαν. Επιθυμεί να περιπλανάται από το ένα πράγμα στο άλλο, να βλέπη κάθε τι νέο, αλλ’ όχι ν’ απορροφήσει τίποτα εντελώς… »(Κρήτη, 30/09/25, Ημερ.).
«…Ο Έλλην στρατιώτης είνε νοήμων, δραστήριος, σκληραγωγημένος και λιτοδίαιτος. Οδεύει ή μάλλον σκιρτά επί των βράχων καθ’ όλην την ημέραν, αρκούμενος εις μίαν γαλέταν, εις ολίγας ελαίας ή ωμόν κρεμμύδι. Την νύκτα κατακλύνεται ευχαριστημένος επί του εδάφους, ως προσκέφαλον έχων ομαλόν τινά λίθον και ως κάλυμμα την καπόταν που φέρει μεθ’ εαυτού χειμώνα καλοκαίρι…. Δεν ελλείπει μεταξύ αυτών το ατομικό θάρρος, αλλ’ ελλείπει η συναδελφική αλληλεγγύη…. Η καπότα του Έλληνος στρατιώτου εχρησίμευεν ως μανδύας του την ημέραν και ως κλίνη του την νύκτα, η δε φουστανέλλα του είνε το μανδύλιον του, το τραπεζομάνδυλον του και η πετσέτα του…»,(Μεσσηνία, 20/04/25, Ημερ.).
«Τα σκάφη τους διακρίνονται για τη χάρη, την ομορφιά τους, την ταχύτητα και την ελαφριά τους κατασκευή. Και οι Έλληνες ναυτικοί θεωρούνταν σίγουρα οι πιο δραστήριοι και εξειδικευμένοι στους ελιγμούς από οποιουσδήποτε άλλους»,(σελ.44 ΙΣΤ.ΣΚΙΑΓ.).
«..Αι γυναίκες του κοινού λαού εργάζονται τραχύτατα. Μεταφέρουσι δια βαρελίων το ύδωρ εκ των κρηνών, συλλέγουσι ξύλα εκ του δάσους και εν γένει κάμνουσι πάσαν εργασίαν…….Όσον αφορά την μόρφωσιν, ουδεμίαν λαμβάνουσι. Σπανίως έτυχε να συναντήσω γυναίκα γνωρίζουσαν να γράφη ή να διαβάζη….»(Ναύπλιο,18/06/25, Ημερ.)
«….Το παιδίον άδει συλλέγον επί των βράχων σαλιγκάρια, η δε νεάνις χοροπηδά γύρω της χύτρας εν η βράζει το οικογενειακόν γεύμα εκ χόρτων….», (Σπέτσες,01/01/27, Ημερ.)
«….τα καφενεία βρίθουσιν, ως συνήθως, χασομέρηδων καπεταναίων φερόντων χρυσοϋφάντους στολάς, ακολουθουμένων δε υπό νεανιών κρατούντων τα τσιμπούκια των και δύο ή τριών στρατιωτών.»(Ναύπλιο,15/08/25, Ημερ.)
«…Μας προσεφέρθη προς αγοράν ωραία Ωθομανίς αντί 100 ταλλήρων, των Ελλήνων εξακολουθούντων ακόμη την φοβεράν μέθοδον της πωλήσεως των αιχμαλώτων…». (Πόρος,20/08/27 Ημερ.).
«…εκλήθην προς επίσκεψιν τραυματίου μαχαιρωθέντος εις την κοιλίαν υπό ενός Κρητός. Ήδη ο τραυματίας αποθνήσκει, ο δε φονεύς; Θα μείνει κατά τα φαινόμενα ατιμώρητος ένεκα της πλήρους απουσίας πάσης αρχής…..», (Πάρος,10/10/27, Ημερ.).
«…Σήμερον είς εκ των καπεταναίων εσκότωσεν εν μέση οδώ πολίτην τινά διότι ετόλμησε να τον διαψεύση. Ουδένα νόμον γνωρίζουσι πλην της βίας. Τον πλείστον χρόνον των διέρχονται εν ψυχοφθόρω οκνηρία.» (Σαλαμίνα,10/12/25, Ημερ.).
«Λέγεται ότι οι στρατιώτες εγκαταλείπουν τον Κολοκοτρώνη και δεν πολεμούν… ο πραγματικός διάβολος είναι μέσα στους Έλληνες. Είναι οι ίδιο εχθροί του εαυτού τους ….., αλλά ο φόβος του Έλληνα εναντίον του Έλληνα…», (22/07/25, Ημερ.)
«…Αντί του κρότου των τυφεκοβολισμών και της κλαγγής των ξιφών αφυπνίσθην υπό του τετερισμού των πτηνών και των προσπαιζουσών επί του προσώπου μου στιλπνών ηλιακών ακτίνων……. Χίλιοι περίπου άνδρες απήλθον την παρελθούσαν νύκτα εκ του στρατοπέδου μας εξαφανισθέντες εκ της προσεγγίσεως του εχθρού. ……Έχυσα πικρά δάκρυα δια την πτωχήν Ελλάδα.. ….. επικρατεί η πολιτική των αμφιταλαντεύσεων και των αμφιβολιών την οποίαν ανέμενον παρ’ ανθρώπου οίος ο Σκούρτης…», (Μεσσηνία,05/05/25, Ημερ.).
«…Ο πρόεδρος απουσίαζεν εις Ύδραν, προτιμότερον δε θα ήτο αν απουσίαζεν εξ Ελλάδος. Είναι ο άνθρωπος ιδιοφυίας, αλλά πείσμων ως ημιόνος, ο μόνος όστις δύναται να τον χαλιναγωγή είνε ο Μαυροκορδάτος….»,(Ναύπλιο,14/11/25, Ημερ.).
«…Εξ (6) εκ των ιππέων…. διήλθον εγγύτητατα μας καλπάζοντες. Τους επυροβόλησα δια του τυφεκίου μου αλλ’ απέτυχα του σκοπού…», (Σαλαμίνα,04/02/27, Ημερ.).
«…Εις όμως εξ αυτών εκράτησεν πέραν του δέοντος έξω την κεφαλήν του δια να την σκοπεύσω και πυροβολήσω. Η σφαίρα τον εκτύπησεν ακριβώς εις το πρόσωπον, δεν δύναμαι δε να είπω αν χαρά η θλίψις με κατέλαβεν όταν τον είδον πίπτοντα. Μετά μίαν στιγμήν ειμπορεί και εγώ να πέσω κατά τον ίδιον τρόπον ανελογίσθην…», (ΚΑΡΤΕΡΙΑ,07/02/27, Ημερ.).
«….Καθώς εξήταζον την πληγήν του ο νεανίας προσήλωσεν ατενώς τους οφθαλμούς του επί της μορφής μου δια να διαγνώση ευνοϊκήν τινά απάντησιν.… .Πτωχό παιδί!…εδέχθη την σφαίραν εις το στήθος η οποία νομίζω ότι θα χρησιμεύση ως διαβατήριόν του δια τον άλλον κόσμον. Που πηγαίνει η ψυχή; ερωτώσιν οι άνθρωποι. Αλλά τι είνε η ψυχή; Ειμπορεί να είνε ανεξάρτητος του σώματος; Ποιος γνωρίζει!». (Γραμβούσα, 02/10/25, Ημερ.).
«….Παρεκλήθην υπό του λόδρου Κόχραν να μεταβώ αμέσως επί του πλοίου του όπως συσκεφθώ μετά του ιατρού του περί της ασθενείας του νεαρού Βοναπάρτου, υιού του Λουκιανού, πληγωθέντος τυχαίως δια πιστολίου…. Διέγνωσα ότι ελάχισται ελπίδες σωτηρίας υπήρχον. …Η έξαψις του λόρδου ..υπήρξε μεγίστη….ήρχισεν να βηματίζη εις την καμπίναν του κλαίων ως παιδίον…». (Σπέτσαι,06/09/27, Ημερ.).
«Έλαβον αρκετά οδυνηράν πείραν της περί του επαγγέλματός των άγνοιας των εντοπίων ιατρών……–δώστε μου ένα μαχαίρι, ανέκραξε εκείνος, κόψας δε κατά πλάτος και μήκος την σάρκα ήνοιξε πληγήν βάθους τριών έως τεσσάρων δακτύλων. Εντός ουδεμία ύλη εφαίνετο. Εβύθησε βαθύτερον το μαχαίριον, αλλά μόνον πηκτόν αίμα ανέβλυζε…….εξηκολούθησε το πέρας της εγχερήσεως του παραγεμίζων την τεραστίαν πληγήν ήν είχεν ανοίξει με βαμβάκι βουτηγμένον εις αυγά κτυπημένα με έλεον και εισάγων εντός των οπών του αρχικού τραύματος μοτόν και διαφόρους αλοιφάς. Η βιαία αύτη εγχείρησις, συνοδευομένη και υπό ακατανοήτου δι εμέ γλώσσης, παρήγαγον βαθείαν εντύπωσιν εις τους παρισταμένους, οι οποίοι με παρετήρησαν ως ηττηθέντα…». (Μεσσηνία,17/05/25, Ημερ.).
«…Σήμερον απέθανεν ο τραυματίας ο εγκαταλείψας την θεραπείαν μου και τόσον ανοήτως εγχειρηθείς υπό του εντοπίου ιατρού. …Είνε οδυνηρόν να αισθάνεται πλήρη πεποίθησιν ότι η επιστημονική θεραπεία παρέχει μείζονας ελπίδας ζωής εις τους τραυματίας και να μη δύναται να την εφαρμόση.»(Μεσσηνία,21/05/25, Ημερ.).
«…Απολέσας πάσαν ψυχραιμίαν του κατέφερα ισχυρότατον ράπισμα και τον εξαπέστειλα κλονιζόμενον προς το άλλο άκρον του δωματίου…..».(Μεσσηνία,28/05/25, Ημερ.).
«…Ουδέν άλλο αισθάνομαι δια τους εντοπίους ιατρούς ειμή μόνον οίκτον δια την άγνοιάν των…… Είνε άνευ αρχών και μαθήσεως άνθρωποι, ουδεμία δ’ έχω αμφιβολίαν ότι θα με εδηλητηρίαζον εάν εύρισκον ευκαιρίαν….».(Γαμβούσα,21/10/25, Ημερ.).
«…Ο Έλλην ιατρός σπανίως γνωρίζει ανατομίαν, χειρουργικήν ή φαρμακολογίαν. Έχει αποστηθίσει ολίγας συνταγάς δραστικών τινών φαρμάκων τα οποία δίδει εις όλας τας ασθενείας, με την βοήθειαν δε του φίλου του μπαρμπέρη παίρνει αίμα, εξάγει οδόντας, επιθέτει εκδόρια κλπ.,…». (Άγιος Γεώργιος Αργολίδος,04/12/28, Ημερ.).
«Την παρελθούσαν νύκτα κατέπλευσεν εκ Φιλαδελφείας το βρίκιον «Ανατολή» με βοηθήματα δια τους πτωχούς….», (Πόρος,20/08/27, Ημερ.)
«….ο στρατηγός με ειδοποίησεν ότι ώφειλον να παύσω την διανομήν των βοηθημάτων εάν δεν εξετέλουν ταύτην συμφώνως με τον κατάλογον, τον οποίον θα συνέτασσεν ο ίδιος, οι δε στρατιώτες έσπευσαν ν’ απομακρύνωσι τους πτωχούς…», (Άστρος,18/07/27, Ημερ.).
«…Οι ιερείς είχον δώσει αποδείξεις εις όλον τον κόσμον. Εγώ όμως τας ηκύρωσα και άρχισα να διανέμω βοηθήματα μόνον εις τας απόρους οικογενείας…», (Σπέτσαι,06/09/27, Ημερ.).
«….Πολλάκις ήκουσα να μοι λέγωσιν οι στρατιώται: «Την ελαφράν πληγήν φοβούμεθα πλειότερον ή την θανατηφόρον. Η τελευταία προκαλεί τον θάνατον ενώ η πρώτη μόνον μας βασανίζει ποικιλοτρόπως… μεταφερόμενοι εκ του πεδίου της μάχης…. μένουσιν εκεί άνευ ιατρικής τινός βοηθείας και αποθνήσκουσιν,….», (Νέα Υόρκη,Φεβρ. 1828, Επιστολή προς το ελληνικόν κομιτάτον).
«….Αναφορικώς προς το εν Πόρω νοσοκομείον μας,….ο Καποδίστριας είχε την τόλμην (δια να μη μεταχειρισθώ άλλην λέξιν) να διορίσει εις αυτό βοηθόν χειρουργόν χωρίς να συνεννοηθή με τον δόκτωρα Ρώς….δεν θα επιτρέψω να μοι λέγωσι «κάμε τούτο και κάμε εκείνο»,(Αίγινα,12/11/28, Ημερ).
«Ήρχισα την εργασίαν δια της απασχολήσεως εκατόν ανδρών και διακοσίων γυναικών εις την ανόρυξιν λίθων δια το τείχος του λιμένος εκ του χώρου του Ιερού της Αφροδίτης… Η πληρωμή των μεν ανδρών είνε μία οκά περίπου αλεύρου των δε γυναικών τριακόσια δράμια. Οι εργάται επεδόθησαν μετ’ ανακραυγών αγαλλιάσεως εις την εργασίαν….», (Αίγινα,19/12/28, Ημερ.).
«Υπέβαλον εις το συμβούλιον αίτησιν περί παροχής πέντε χιλιάδων στρεμμάτων γης εις τα Εξαμίλια», (Αίγινα,16/03/29, Ημερ.).
«…Ο κυβερνήτης δεν επιδοκιμάζει μόνον το σχέδιόν μου, αλλ’ υπόσχεται να μοι παράσχη πάσαν την δυνατήν συνδρομήν….»,(Αίγινα,25/03/29, Ημερ.).
«Η ημέρα αύτη υπήρξε δι’ εμέ η ευτυχεστέρα της ζωής μου, μεγάλης δε χαράς και αγαλλιάσεως δια την Ελλάδα. Επιβεβαιούται η είδησις της καταστροφής του τουρκοαιγυπτιακού στόλου εις το Ναυαρίνον,…..Ουδεμίαν όμως ιδέαν περί ναυμαχίας έτρεφον οι ναύαρχοι……ο δε Άγγλος ναύαρχος εξέπεμψεν αμέσως ακάτιον προς τον Τούρκον Καπετάν πασσάν ειδοποιών αυτόν ότι ουδεμίαν πρόθεσιν ναυμαχίας είχεν εάν δεν εξεβιάζετο προς ταύτην…»,(02/11/27, Επιστολή προς Ουίλλιαμ).
ΠΗΓΕΣ
-Σάμουελ Χάου: «Ιστορική Σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις ΕΚΑΤΗ, Αθήνα 1997
-Σάμουελ Χάου: «Ημερολόγιο από τον Αγώνα, 1825-1829» Βιβλιοπωλείον Νότη Καραβία, Αθήνα 1971
-Αριστείδης Διαμαντής: «Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου. Ο ιδεαλιστής και φιλάνθρωπος φιλέλληνας Αμερικανός γιατρός», Περίπλους (Ναυτικής Ιστορίας) τεύχος 115, σελ 46-50,Αθήνα, 2021
– Άγγελος Λάππας: «ταξίδι στο όνειρο» Εκδόσεις, 24γράμματα, Αθήνα 2021
¨Το παραπάνω άρθρο σε μορφή pdf εδώ.
Ο Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, Νευροχειρουργός. Ὑποστρατηγος (Υ.Ι.) ἐ.α μας απέστειλε ἐπὶ πλέον στοιχεία, ποὺ προέρχονται ἀπὸ τα ΓΑΚ κυρίως καὶ ἀποτελούν ένα ἐπὶ πλέον δείκτη της πραγματικής Φιλελληνικῆς δράσης του. Τα στοιχεία αυτά μπορείτε να τα διαβάσετε εδώ
Επιμέλεια προσαρμογής στην Ιστοσελίδα από ΕΕΥΕΔ
Πολλά συγχαρητήρια στον δοκιμασμένης γραφιδος Γ. Γκόνη και στην ΕΕΥΔ για την υπέροχη δημοσίευση. Ευχαριστούμε.
-Ευχαριστώ θερμά τον εκλεκτό συνάδελφο Θόδωρο Φιλιππίδη για το επαινετικό σχόλιό του!
-Θερμές ευχαριστίες στον ξεχωριστό – σεβαστό συνάδελφο κ. Κ. Κυριακόπουλο για τον εμπλουτισμό της βραχείας αναφορά μου, στον Φιλέλληνα Ιατρό Σάμουελ Χάου, με αποδεικτικά στοιχεία από τα επίσημα κρατικά αρχεία και πηγές. Τεκμαίρεται, χωρίς αμφιβολίες, ότι η προσφορά του ήταν μεγάλη. Πολέμησε για την ελευθερία των Ελλήνων και με την ουσιαστική και με την μεταφορική έννοια της λέξης. Δυστυχώς η φήμη του μεταξύ των Ελλήνων είναι υποδεέστερη της προσφοράς του! Μέσα από την βραχεία και αντιπροσωπευτική,, στο μέτρο του υποκειμενικά εφικτού, παράθεση αποσπασμάτων από το ημερολόγιό του, γίνεται προσπάθεια να αποκαλυφθούν πτυχές της προσωπικότητας του μεγάλου αυτού Φιλέλληνα.. Η αυθεντικότητα της καθημερινής καταγραφής δράσεων, γεγονότων, καταστάσεων, συναισθηματικών φορτίσεων, είναι αποκαλυπτική της προσωπικότητας και των ικανοτήτων του γράφοντος. Παρά την αδιαμφισβήτητη υποκειμενικότητα του ημερολογίου, αποφεύγεται η ενδεχόμενη επιλεκτικότητα .των απομνημονευμάτων. Εύλογα προκύπτει ένα σύγχρονο ερώτημα: Η ιδιαίτερα ατομοκεντρική, αντισυστημική και εικονοκλαστική εποχή μας θα μπορούσε να “γεννήσει” προσωπικότητες ανάλογες αυτής του Σάμουελ Χάου;;
-Θερμές ευχαριστίες στην φιλόξενη Ιστοσελίδα της Ε.Ε.Υ.Ε.Δ. και τους συντελεστές της!