- του Γρ. Σκαμπαρδώνη
- Υποστράτηγου Υγειονομικού
- Αναδημοσίευση από Βιβλιο, Ιατρική Στην Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας.
Δημοσιέυουμε Στοιχεία ή αποσπάσματα από τις «Εκθέσεις πεπραγμένων» διαφόρων Υγειονομικών Υπηρεσιών του Ελληνικού Στρατού κατά τον πρώτο Βαλκανικό πόλεμο του 1912-13, στις οποίες περιγράφεται η αντιμετώπιση των αιχμαλώτων Τούρκων τραυματιών και ασθενών και του Τουρκικού υγειονομικού προσωπικού από τους Ελληνες Υγειονομικούς.
- Στη μάχη του Σαρανταπόρου (9-10 Οκτωβρίου 1912) το 4ο Ορεινό Χειρουργείο (Α.4 Χειρουργείο) της ΙΙ Μεραρχίας περιέθαλψε 69 τραυματίες. Από αυτούς οι 17 ήταν Τούρκοι. (1)
- Ο Jean Laine, ανταποκριτής του περιοδικού «L’ illustration», σε ανταπόκρισή του από την Αθήνα στις 12-10-1912, καταχωρεί απόσπασμα επστολής του Τούρκου δεκανέα Μεχμέτ Μουσταφά προς τη μητέρα του στα Ιωάννινα, όπου αναφέρει:
«Ευρίσκομαι εις τας Αθήνας. Είμαι εις το νοσοκομείον. Είμαι ολίγον πληγωμένος, αλλά εντός ενός μηνός θα είμαι καλά, ενώ εις την χώραν μου θα μου εχρειάζοντο περισσότεροι των δέκα μηνών δια να θεραπευθώ. Με περιποιούνται πολύ. Η ευχή την οποίαν έκαμες όταν ανεχώρησα επραγματοποιήθη. Οι Έλληνες είναι πολύ ευγενείς και ιδιαιτέρως οι ιατροί και οι κυρίαι του Ερυθρού Σταυρού» (21).
- Στις 7 Δεκεμβρίου 1912 η ΙΙ Μεραρχία απελευθέρωσε την Κορυτσά. Μια από τις πρώτες προτεραιότητες του Αρχιάτρου Γεωργίου Βλησμά, Διευθυντή Υγειονομικού της ΙΙ Μεραρχίας, ήταν η περίθαλψη των αιχμαλώτων ασθενών και τραυματιών. Παρά τις επείγουσες ανάγκες νοσηλείας Ελλήνων τραυματιών και ασθενών, όχι μόνο δεν εκτοπίσθησαν οι αιχμάλωτοι από το νοσοκομείο τους, αλλά αντιθέτως εξασφαλίσθηκε γι’ αυτούς και το προσωπικό τους η καλύτερη δυνατή περίθαλψη και μεταχείριση. Αξίζει να τονισθεί ότι πολύ πρόσφατες ήταν οι ωμότητες των Τούρκων, οι οποίοι από συστήματος, υποχωρώντας, εκτός άλλων βιαιοπραγιών κατά των κατοίκων τους, πυρπολούσαν τα χριστιανικά χωριά, όπως σημειώνεται και στην έκθέση αυτή από την οποία είναι τα παρακάτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
«8 Δεκεμβρίου
Επεσκέφθην το Στρατ. Νοσοκομείον των Τούρκων ενώ εγκαταλείφθησαν υπέρ τους 300 ασθενείς, εξ ων 115 τραυματίαι. Μεταξύ τούτων υπήρχον και 4 Αξιωματικοί, ων 3 τραυματίαι. Πάντες οι Τούρκοι ιατροί εκ φόβου, ως με διεβεβαίωσαν, μη κακοποιηθώσιν, εκρύβησαν εν ταις οικίαις της πόλεως. Παρέμεινεν όμως εις ιατρός, Τουρκοκρής, όστις καίτοι λίαν αξιεπαίνως ειργάζετο δεν επήρκε εις την πολλήν εργασίαν, εξ άλλου δε εστερείτο και πολλών εφοδίων. Διέταξα τον ιατρόν τούτον, Αμοιράκην Βέην ονομαζόμενον, να παρουσιάση και τους άλλους ιατρούς, ίνα τακτοποιηθή η νοσηλεία των αστόργως εγκαταλειφθέντων ασθενών».
9 Δεκεμβρίου
Επεσκέφθην αύθις το Τουρκικόν Νοσοκομείον, εν ω παρουσιάσθησαν τρεις εισέτι ιατροί, δύο φαρμακοποιοί και δύο αξιωματικοί, ο μεν του οικονομικού, ο δε διοικητής των νοσοκόμων. Παρουσιάσθη επίσης και ο Χότζας, δεν παρουσιάσθη όμως ο Αρχίατρος, όστις επεφυλάχθη να παρουσιασθή την επωμένην.
Κατήρτισα αμέσως πρόγραμμα εργασίας, αποσπάσας συνάμα ένα των ημετέρων ανθυπιάτρων Χειρουργών προς βοήθειαν. Η μεγάλη έλλειψις εφοδίων (στο Τουρκικό Νοσοκομείο) ηνάγκασεν ημάς να φροντίσωμεν δια την τροφοδοσίαν των αρρώστων και την θέρμανσιν των Καταστημάτων.
11 Δεκεμβρίου – 16 Φεβρουαρίου
Βαθμηδόν ο αριθμός των αρρώστων Οθωμανών ηλαττούτο, πολλών εξ αυτῶν κατόπιν θεραπείας αποσταλέντων ως αιχμαλώτων εις Θεσσαλονίκην. Μετά των αρρώστων τούτων απήλθον και τινες πλεονάζοντες Υγειονομικοί Αξιωματικοί και νοσοκόμοι,
Ενεκεν τούτων το εν των Καταστημάτων εξυκενώθη τελείως από τους αρρώστους Οθωμανούς εις δε το έτερον απέμειναν περί τους 25 μόνον, ους εφροντίσαμεν να διακομίσωσιν εις έτερον οίκημα μικρότερον, παραχωρηθέν υπό της Οθωμανικής Κοινότητος και ν’ αναθέσωμεν την διεύθυνσιν του Θεραπευτηρίου εις Οθωμανόν ιατρόν ανήκοντα εις την υπηρεσίαν του Δήμου, προς τούτο συγκατανεύσαντος και του Μουφτή, ούτινος εζητήθη η γνώμη.
Μετά τον καταρτισμόν του Θεραπευτηρίου τούτου οι υπολειφθέντες Οθωμανοί ιατροί, μη έχοντες υπηρεσίαν, εζήτησαν ν’ αναχωρήσωσι, παρακαλέσαντές με όπως χορηγήσω αυτοίς πιστοποιητικά ότι ειργάσθησαν. Τοιαυτα εχορήγησα αυτοίς και το Χότζα και ανεχώρησαν, εκφράσαντες προφορικώς και εγγράφως τας πολλάς ευχαριστίας των δι ην συνδρομήν παρέσχον αυτοίς εν τη εκτάκτως δυσκόλω αυτών υπηρεσία.(3)»
- Τμήμα του 15ου Ορεινού Χειρουργείου (τύπου Α’) του Στρατού Ηπείρου μετέσχε στην επιχείρηση απελευθερώσεως της Πρέβεζας (20 Οκτωβρίου 1912). Μετά την περίθαλψη και διακομιδή 70 Ελλήνων τραυματιών στη Φιλιππιάδα, με διαταγή του Διευθυντού της Υγειονομικής Υπηρεσίας Στρατού Ηπείρου Αρχιάτρου Σταματίου Αντωνιάδη, το Χειρουργείο προωθήθηκε στην Πρέβεζα για να περιθάλψει Τούρκους αιχμαλώτους, οι οποίοι και διακομίσθησαν στο εσωτερικό της χώρας μαζί με τους Ελληνες για πληρέστερη περίθαλψη: «22-30 Οκτωβρίου: Το Χειρουργείον κατά το χρονικόν τούτο διάστημα παρέμεινεν εις Πρέβεζαν περιθάλπον τους 37 Τούρκους τραυματίας, ων δύο Αξιωματικοί και 4 παθολογικούς. Κατόπιν προφορικής διαταγής του κ. Αρχιάτρου μετεφέρθησαν οι τραυματίαι επί του διερχομένου επιτάκτου ατμοπλοίου «Ελένης», μεταφέροντος τραυματίας εις Πάτρας και Πειραιά. (4)
- Η Υγειονομική Μοίρα της VI Μεραρχίας στο μέτωπο της Ηπείρου κατά την μάχη του Μπιζανίου προσέφερε τις υπηρεσίες της σε 27 εγκαταλειφθέντες Οθωμανούς αιχμαλώτους. «Εν Μπαρημάδι περισυλλέξαντες και περιθάλψαντες εις το χειρουργείον εγκαταλειφθέντας επί της Γαστρίτζης ασθενείς Οθωμανούς εμεριμνήσαμεν περί της διακομιδής 23 διασωθέντων εξ αυτών εις Ιωάννινα δια της Μοίρας Τραυματιοφορέων, οι δε λοιποί τέσσαρες απέθανον εκ δυσεντερίας, τύφου και εις εξ αιτίας άμα τη περισσυλογή.» (5)
- Αξίζει να σημειωθεί ότι στις καταληφθείσες από τον Ελληνικό Στρατό πόλεις τα υπάρχοντα Στρατ. Οθωμανικά Νοσοκομεία δεν έπαυσαν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών και μετά από αυτές και μάλιστα με την πλήρη συνδρομή των Ελληνικών Υγειονομικών Υπηρεσιών σε συνεργασία με την Ερυθρά Ημισέληνο. Το παρακάτω απόσπασμα από την έκθεση πεπραγμένων της Υγειονομικής Υπηρεσίας της Στρατιάς Ηπείρου (Διευθυντής ο Αρχίατρος Σταμάτιος Αντωνιάδης) περιγράφει τον τρόπο αντιμετωπίσεως “υπερτετρακισχιλίων” αιχμαλώτων ασθενών και τραυματιών στα Ιωάννινα, αμέσως μετά από την απελευθέρωσή τους (22 Φεβρουαρίου 1913):
«Μετά την αποχώρησιν εξ Ιωαννίνων του Γεν. Στρατηγείου… κύριον ημών μέλημα ως Υγειονομική Υπηρεσία των Μετόπισθεν, ήτο αφ’ ενός μεν όπως αραιώσωμεν την μεγάλην συγκέντρωσιν των εν τοις Στρατ, Οθωμ. Νοσοκομείοις (Κουραμπά και Φρουρίω) και τους διαφόροις οικήμασι και κτιρίοις (ως νοσοκομείων λειτουργούντων) υπερτετρακισχιλίων νοσηλευομένων ασθενών και τραυματιών, υπό λίαν προφανώς δυσμενείς συνθήκας, και αφ’ ετέρου όπως ληφθώσι πάντα τα δυνατά μέτρα δια τε την καθαριότητα της πόλεως και την άμεσον εκκένωσιν των εν τοις Στρατώσιν εισέτι παραμενόντων αιχμαλώτων (ων η θνησιμότης εξακολουθεί πάντοτε μεγάλη) και έναρξιν της απολυμάνσεως αυτών, εστίας όντων πάσης ρυπαρότητος και επικινδύνου μολύνσεως.
Ούτω δε εν τη θέσει «Κατσικά» (1 ώραν μακράν της πόλεως) και υπό σκηνάς, διεκομίσθησαν υπέρ τους δισχιλίους, οι εν αναρρώσει σχεδόν διατελούντες ως και οι τραυματίαι του Μπιζανίου, έτεροι δε βαρύτερον πάσχοντες εις το εν «Κουραμπά» Νοσοκομείον. Πλείστοι δ’ υγιείς εξήλθον των Νοσοκομείων και τοιουτοτρόπως βαθμηδόν εξεκενώθησαν και το Στρατ. Νοσοκομείον του Φρουρίου ως και πολλά έτερα καταληφθέντα οικήματα και περιωρίσθη επομένως η νοσηλεία εις τα δύο μόνον εν τη πόλει Οθωμ. Σχολεία (θηλέων και αρρένων), το Νοσοκομείον του Κουραμπά και το του Κατσικά, έως ου βραδύτερον η δύναμις των νοσηλευομένων αιχμαλώτων ηλαττώθη επαισθητώς, αποδοθέντων εις την Αιγυπτιακήν Ερυθράν Ημισέληνον προς μεταφοράν εις την Τουρκίαν πάντων των αναπήρων και ανικάνων καταστάντων ως εκ των παθήσεών των Αξιωματικών και οπλιτών. Και η μεν νοσηλεία αυτών εξετελείτο υπό του ιδίου αυτών ανωτέρου και κατωτέρου προσωπικού, τα δε μέσα της νοσηλείας παρείχοντο υπό της υπηρεσίας ημών, συμφώνως τω κανονισμώ των Νοσοκομείων. (6)
Στην έκθεση απολογισμού της δραστηριότητας του Πολεμικού Νοσοκομείου του Ιταλικού Ερυθρού Στρατού, το οποίο λειτούργησε στην Αρτα και κατόπιν στη Φιλιππιάδα από 27/10/1912 μέχρι 11/4/1913, αναφέρεται ότι κατά παράκληση της Βασιλίσσης «να νοσηλεύσει τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ασθενών αιχμαλώτων Τούρκων» («…S. M. la Reine m’ avait prié d’ accepter le plus grand nombre de prisonniers turcs malades.») το Νοσοκομείο αυτό νοσήλευσε 111 από αυτούς, οι περισσότεροι μάλιστα από τους οποίους παρουσίαζαν βαριά συμπτώματα πελλάγρας, λόγω των αθλίων συνθηκών διατροφής τους κατά την πεντάμηνη πολιορκία των Ιωαννίνων.
Εφιαλτική περιγράφεται από τον Αρχίατρο Γ. Βλησμά εικόνα του λήφθη από τις ελληνικές δυνάμεις στις 23 Φεβρουαρίου 1913,κατά τις επι Τουρκικού Στρατιωτικού “Νοσοκομείου” στο Λιασκοβίκι, το οποίο κατεχειρήσεις εκκαθαρίσεως της Β. Ηπείρου από τα τουρκικά στρατεύματα. Εκατό ασθενείς άσιτοι, υπό άθλιες συνθήκες, χωρίς γιατρούς ή νοσοκόμους, σε πλήρη εγκατάλειψη, περίμεναν μαρτυρικά το τέλος τους. Και πάλι θα εκδηλωθεί η ανθρωπιά των Ελλήνων Υγειονομικών. Παρά την έλλειψη υγειονομικών εφοδίων και τροφίμων στις ελληνικές μονάδες, οι οποίες δρούσαν μέσα σε εχθρικό περιβάλλον, θα “εξοικονομηθούν” τα απαραίτη τα για την καθαριότητα, τη διανομή τροφής και τη νοσηλεία των αιχμαλώτων ασθενών.
«24-25 Φεβρουαρίου
Πληροφορηθείς ότι περί τους 100 Οθωμανοί στρατιώται εγκαταλείφθησαν εις μίαν οικίαν πάσχοντες, μετέβην προς επίσκεψιν αυτών. Πάντες ούτοι ρυπαροί και εξηντλημένοι ανεξαιρέτως εις το έπακρον τινές τούτων μόλις ηδύναντο να εγείρωνται και να βαδίζωσι· οι πλείστοι εν απελπισία κατέχειντο επί δαπέδου πλήρους πάσης ακαθαρσίας, ζώντες και νεκροί αναμίξ. Φρικώδης αποφορά εκ της μεγάλης ακαθαρσίας. Ούτε κλίναι, ούτε ιατρός, ούτε νοσοκόμος, ούτε φάρμακα, ούτε τροφή, ούτε τίποτε, πάντες οι άρρωστοι ούτοι ήσαν καταδικασμένοι εις προσεχή και βέβαιον θάνατον. Εγνώριζον οι δυστυχείς ότι εξακόσιοι περίπου συνάδελφοί των εν διαστήματι μηνός ετάφησαν, θανόντες οι πλείστοι εξ ασιτίας. Την παραμονήν της αφίξεώς μας εις Λιασκοβίκι ετάφησαν εις ον χώρον και οι 600, άλλοι 18 εξαχθέντες εκ του λεγομένου Νοσοκομείου των.
Κατά την επίσκεψίν μου ανεύρον άλλα 6 πτώματα και δύο ψυχορραγούντες.
Διέταξα την ταχείαν μεταφοράν των πτωμάτων και τον δια μεγάλης αγγαρείας καθαρισμόν του οικήματος. Εφρόντισα περί χορηγήσεως τροφής καθ’ εκάστην. Φάρμακα δεν είχαν (στο Τουρκικό «Νοσοκομείο») παντάπασι· ούτε εις το εν τη πόλει υπάρχον πενιχρότατον φαρμακείον υπήρχον τοιαῦτα.
Εις αιχμάλωτον Επίατρον Οθωμανόν οδηγηθέντα σήμερον ενταύθα ανέθεσα την φροντίδα της νοσηλείας, καθόσον επείγουσα η αναχώρησις ημών. (8)
- Το Οθωμανικό Στρατ. Νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το τέλος Απριλίου 1913, δηλαδή έξι μήνες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, «μέχρις αποθεραπείας όλων των εν αυτώ νοσηλευομένων Τούρκων αιχμαλώτων, (9)» με το προσωπικό του, παρά την μεγάλη έλλειψη νοσοκομειακών κλινών στη Θεσσαλονίκη, τα δε μέσα νοσηλείας παρείχοντο από την Υγειονομική Υπηρεσία των Μετόπισθεν Μακεδονίας (Διευθυντής ο Αρχίατρος Σόλων Ν. Χωματιανός).
- Τέλος, στην Εκθεση περί της Στρατιωτικής Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά τους πολέμους 1912-1913 του Γεν. Αρχιάτρου Αιγ. Αιγιαλείδου, αναφέρεται ότι: …κατηρτίσθησαν εις διάφορα μέρη του Κράτους, …33 θεραπευτήρια μεθ’ όλων των αναγκαιούντων αυτοίς ειδών νοσηλείας, φαρμάκων, κ.λπ, προς νοσηλείαν ειδικώς των ασθενούντων αιχμαλώτων, (10)
- Τα αφορώντα στην εκτέλεση της υγειονομικής υπηρεσίας για τους αιχμαλώτους είχαν κωδικοποιηθεί σε λεπτομερεστάτη εγκύκλια διαταγή του Υπουργείου των Στρατιωτικών.”(11)
Οι μικρές αυτές ιστορίες ανθρωπιάς και πολιτισμού μέσα στη δίνη τουπολέμου «αφιερώνονται εξαιρετικά» στην προσπάθεια ελληνοτουρκικής συνεννόησης!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Βιβλίο Τραυματιών Α.4 Χειρουργείου/Υπηρεσία Στρατιωτικών Αρχείων.
2. Αναφέρεται στο βιβλίο Χρ. Ι. Γκιών-Στ. Γ. Θηραίου: «Η Ελλάς εις τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913», Αθήναι 1970, Εκδ. Οίκος «Κέκροψ», σελ. 218.
4. Εκθεσις πεπραγμένων 15.4 Χειρουργείου. Αρχεία Διευθύνσεως Ιστορίας Στρα-
5. Εκθεσις πεπραγμένων Αρχιατρείου VI Μεραρχίας κατά τον Ελληνοτουρκικόν πόλεμον. Αρχεία Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Φ. 1664/4/5.8. 111 Μεραρχία|Αρχιατρείον: Εκθεσις πεπραγμένων κατά τον Α’ πόλεμον (Βαλκανοτουρκικόν), 18 Σεπτεμβρίου 1912 μέχρι 18 Ιουλιυ 1913. Αρχεία Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Φ. 1650/Θ/1, σελ. 20-21,
6. Σταματίου Αντωνιάδου: Εχθεσις πεπραγμένων της Υγειον. Υπηρεσίας ΣτρατιάςΗπείρου κατά τον Βαλκανοτουρκικόν πόλεμον, Αρχεία Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Φ. 1622/ΣΤ/1, σελ. 15.
7. Lincoln de Castro: Ospedale di Guerra / Croce Rossa Italiana, Philippiade,
9. Σόλωνος Ν. Χωματιανού; Εκθεσις πεπραγμένων της Υγειον. Υπηρεσίας των Μετόπισθεν Μακεδονίας κατ’ αμφοτέρους τους Βαλκανικούς πολέμους. Αρχεία
Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, Φ. 1612/4/1, σελ. 113.
10. Αιγιαλέως Αιγιαλείδου: Εκθεσις περί της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά τουςπολέμους 1912-1913. Αρχεία Διευθύνσεως Στρατού, Φ. 1679/H/1, σελ. 23.
11. Ε.Δ.Υ.Σ. (Επίσημον Δελτίον Υπουργείου Στρατιωτικών) – Αριθ. 4398, 14 Ιανουαρίου 1913: Περί εκτελέσεως της Υγειονομικής Υπηρεσίας παρά τοις αιχμαλώτους.
Επιμέλεια ψηφιοποίησης του άρθρου : Τασιόπουλος Αργύρης Γ. Γραμματέας ΕΕΥΕΔ
Το άρθρο σε μορφή pdf εδώ
[…] – Η Νοσηλεία των Τούρκων Αιχμαλώτων κατά τον Πρώτο Βαλκα…, Γ. […]