- 2022.12.17
- Από το βιβλίο του Λάμπρου Βαζαίου “ Ο Οδυσσέας στις στήλες του Ιανού”
Η ιστορία του τόπου μας ξετυλίγεται, γράφεται διορθώνεται και διδάσκει, ενώ ελλειπτικά και μεροληπτικά διδάσκεται. Η ιστορική ερμηνεία σφραγίζεται από την ιδιαιτερότητα της Ελληνικής Σκέψης. Φαίνεται πως είναι γονιδιακής προέλευσης η άρνηση του σημειολογικού ορθολογισμού εν θερμώ. Έτσι, με φορτίσεις και υπερβολές πετυχαίνουμε ποιότητα σε ό,τι κάνουμε, υστερώντας λίγο σε αποτελεσματικότητα, μα λέμε πάντα: “δεν πειράζει.
Ότι η ελονοσία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορική πορεία της χώρας είναι αναμφισβήτητο. Εξίσου αναμφισβήτητη είναι η έλλειψη λεπτομερούς καταγραφής των επιπτώσεών της στην πορεία του Έθνους.
Πολλά της χρωστά η παρακμή του Αρχαίου Κόσμου. Η τάση φυγής των Ελλήνων, η δημιουργία της “καθ’ ημάς Ανατολής, το μοντέλο του ταξιδιώτη, του μετανάστη, στηρίχθηκε στη δυσκολία επιβίωσης στον τόπο, δυσκολία που σε μεγάλο ποσοστό οφείλετο στη μιζέρια που προκάλεσε η ελονοσία.
Μετά την τραγωδία του 1897, ο Ελληνισμός με βίαιο και σπαρακτικό τρόπο αφυπνίζεται και προχωρεί. Πανστρατιά σε όλους τους τομείς, κανείς και τίποτε δεν μπορεί να αναχαιτίσει την προσπάθεια. Τα εμπόδια πολλά. Πρόβλημα σοβαρό η βιολογική αδυναμία μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Κύρια αιτία η ελονοσία, οι ελώδεις, οι θέρμες. Το Μακεδονικό, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος ανέδειξαν την ανάγκη αντιμετώπισής της. Ο ανθελονοσιακός αγώνας μόνο λαμπρές σελίδες επιτυχούς λειτουργίας τμημάτων του κρατικού μηχανισμού και σχεδιασμού έχει να επιδείξει. Είναι γεγονός ότι ευτύχησε η χώρα μέσα στα τόσα αρνητικά της να υπηρετηθεί για κάποια χρόνια, λίγες δεκαετίες δυστυχώς, από μικρές ομάδες “ευγενών” δημοσίων λειτουργών υψηλής στάθμης και επιστημόνων διεθνούς κύρους.
Το Ν.Δ. του 1908 που καθόριζε την προμήθεια και την διάθεση της κινίνης από το κράτος αποτελεί διεθνούς επιπέδου πρωτοποριακή ρύθμιση. Ήταν επιτυχής η σύλληψη του κεντρικού σχεδιασμού του ανθελονοσιακού αγώνα και τα αποτελέσματα άμεσα. Παρά τις όποιες δυσχέρειες να πεισθεί ο πληθυσμός να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του προγράμματος αντιμετώπισης της μάστιγας, η σοβαρότητα και επάρκεια των τότε εμπλακέντων ήταν τέτοια ώστε έγινε κοινή πεποίθηση πως η υπόθεση του ανθελονοσιακού αγώνα βρισκόταν στον καλό δρόμο. Η διεθνής αναγνώριση δεν άργησε. Το Ολλανδικό Μονοπώλιο Κινίνης της Ιάβας ανέθεσε, στην κατά το 1923 ιδρυθείσαν εταιρείαν “Σάνιτας”, τη δισκιοποίηση και διανομή του φαρμάκου στην Ελλάδα και όλη τη Βαλκανική. Προφανώς πρόκειται για μία από τις στιβαρότερες κρατικές παρεμβάσεις στη χώρα μας.
Η κινίνη, βασικό όπλο κατά της ελονοσίας τότε, θεωρήθηκε κοινωνικό αγαθό. Διενέμετο είτε δωρεάν είτε επωλείτο σε πολύ χαμηλή τιμή. Πολύ γρήγορα έγινε συνείδηση ότι η κρατική μέριμνα διαχείρισης κοινωνικού αγαθού έπρεπε να είναι εκτός κερδοσκοπικών κυκλωμάτων και πέραν πάσης υποψίας. Την εποπτεία είχε το Γενικό Χημείο του Κράτους. Η Υπηρεσία αυτή διατηρούσε μεγάλο κύρος και ήταν γενικότερα αποδεκτή, με διεθνή αναγνώριση. Οι από της ιδρύσεως διευθυνταί, Κ. Ζαλοκώστας, Κυριακόπουλος, Γαλόπουλος, έχαιραν εκτιμήσεως και σεβασμού για το έργο τους. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι το 1922 ο Λόϋδ Τζωρτζ ανεφέρθη με κολακευτικά λόγια στην ικανότητα της Ελληνικής Δημοσιοϋπαλλικής τάξεως. Είχαμε Δημοσίους λειτουργούς ανεπιλήπτου ήθους και υψηλής επαγγελματικής στάθμης.
Τρία χρόνια μετά, κατά το 1926, φάνηκαν τα πρώτα σύννεφα. Μεγάλης εκτάσεως κλοπή δισκίων κινίνης απεκαλύφθη. Η ανάληψη του έργου της δισκιοποιήσεως και διανομής της κινίνης από την “ΕΛΦΑ” το 1928 φάνηκε προς στιγμήν ότι ρύθμιζε τα προβλήματα.
Δύο παράγοντες όμως συντέλεσαν στη δημιουργία ζοφερού κλίματος γύρω από την παραγωγή και διακίνηση του φαρμάκου. Η ευαισθησία του κοινού, που υπεδαυλίζετο από τη σκανδαλοθηρική μερίδα του τύπου, ήταν ο ένας. Ο άλλος αφορούσε στην πολύπλοκη διαδικασία της κρατικής παρέμβασης. Για τις ποσότητες της κινίνης που διετίθετο μέσω των κρατικών προμηθευτών υπεύθυνο ήτο το Υπουργείο Οικονομικών, ενώ το Υπουργείο Υγιεινής επόπτευε την κινίνη που διετίθεντο στην ελεύθερη αγορά. Το Ανώτατο Γενικό Χημείο του Κράτους υπαγόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπως και η Αγορανομία που διέθετε και τους ελεγκτικούς και διωκτικούς μηχανισμούς. Η υπόθεση πυροδοτήθηκε από την αποκάλυψη ότι τον Σεπτέμβριο του 1930 η Υγειονομική Υπηρεσία του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη κατήγγειλε εκτεταμένη νοθεία στη χορηγούμενη κινίνη. Διενεμήθησαν δισκία περιέχοντα ίχνη μόνον δραστικής ουσίας και ευρεία πρόσμειξη αλεύρου και ζαχάρεως. Ο Γενικός Αρχίατρος Β. Τσουνούκας συνέταξε, κατόπιν προσωπικής διαταγής του Ε. Βενιζέλου, έκθεσιν που επιβεβαίωσε το γεγονός.
Σκόπιμο είναι όμως στο σημείο αυτό να γίνει αναφορά στο πολιτικό και κοινωνικό παρασκήνιο της εποχής. Η κυβέρνηση της τετραετίας 1928-1932, η τελευταία του Ε.Βενιζέλου, διανύει τον δεύτερο χρόνο της. Κυβέρνηση ωριμότητας και δημιουργίας, Οικονομική ανάκαμψις, επούλωση των πληγών των Βαλκανικών Πολέμων, του Α΄ Παγκοσμίου της Μικρασιατικής καταστροφής, του Διχασμού, του Πολιτειακού Χάους Στο προσκήνιο όμως υποβάλλει πολιτική αναταραχή. Η εκλογή του Αλεξ. Ζαΐμη, ως Προέδρου της Δημοκρατίας, ερμηνεύεται ως προσπάθεια να μείνει ανοικτό το πολιτειακό.
Ο παραμερισμός του Γ. Καφαντάρη σήμαινε το τέλος της πολιτικής ανακωχής μεταξύ της κυβερνήσεως και των Βενιλιζογενών Κομμάτων Η αντιπολιτευτική τακτική του Π. Τσαλδάρη, ως συνήθως, ήταν ήπια και προσεκτική. Η θρυαλλίδα ανοικτούς λογαριασμούς με τον τύπο. Την εποχή εκείνει το εκδοτικό και δημοσιογραφικό κατεστημένο στερέωνε την εξουσία του και διεκδικούσε με ηχηρό τρόπο την αυτονόμησή του.
Το “λογιστικό λάθος” του αλεύρου, το σκάνδαλο της κινίνης και η υπόθεση Καραπαναγιώτη ήταν οι τρεις πυλώνες που στήριξαν την πολεμική κατά του Βενιζέλου, Για τους φίλους και τους αντιπάλους πολιτικά και ηθικά ήταν άτρωτος. Έπρεπε να εμφανισθεί ότι περιβάλλεται από ανάξιους και ηθικώς υπόπτους συνεργάτες. Η πρόθεση του Αρχηγού των Φιλελευθέρων να καθιερώσει νέους κώδικες δημοσιογραφικής δεοντολογίας, η προσπάθεια εκσυγχρονισμού και εξυγίανσης του τύπου, η απόπειρα διατομής του ομφαλίου λώρου που τον συνέδεε με οικονομικά και άλλα συμφέροντα, προκαλούσαν αλλεργικές αντιδράσεις στους τότε ιθύνοντες στα δημοσιογραφικά συγκροτήματα. Λυσσαλέες αντιδράσεις πυροδότησε η αναφορά στη θέσπιση νομοθετικής ρυθμίσεως για τη διάκριση της πληροφορίας από τη συκοφαντία, της ενημέρωσης από την παραπληροφόρηση, της κριτικής από το λίβελο.
Οργισμένη η αντίδραση του Βενιζέλου, “κακούργο” τύπο τον αποκαλούσε. Με οδύνη διεπίστωνε ότι με αφορμή την καταγγελία της νοθείας της κινίνης “σ’ ένα, μόνο ενδιεφέρθησαν, να πείσουν τον κόσμο ότι εις την Ελλάδα δεν ζουν παρά μόνον κλέπτες, ότι ο πολιτικός κόσμος είναι ανάξιος κάθε εμπιστοσύνης διότι και αυτός ή μπήκε στον χορό. κλέπτει ή συγκαλύπτει τους κλέπτας”. Όλος σχεδόν ο τύπος με σπάνια ομοθυμία μπήκε στο χορό.
Την 5ην Δεκεμβρίου συζητήθηκε το θέμα της νοθείας της κινίνης στη Βουλή. Επερωτών ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος Ι. Νικολίτσας, Ηλεκτρισμένη η ατμόσφαιρα. Η νοθεία των δισκίων της κινίνης με αλεύρι παρέπεμπε στην τελείως πρόσφατη υπόθεση του “σκανδάλου του αλεύρου”.
Επρόκειτο περί υπερτιμολογήσεως που επεβάρυνε κατά τι την τιμήν του άρτου. Την υπόθεση ανεκάλυψε, κατήγγειλε και διόρθωσε ο Γεν. Διευθυντής του Γεν. Χημείου του Κράτους Ε. Γαλόπουλος. Υπάλληλος καριέρας, ευπατρίδης της Δημόσιας Διοίκησης, ευτύχησε να επαινεθεί στη διάρκεια της καριέρας του από όλες τις πολιτικές παρατάξεις. Διόλου φειδωλός σε εύσημα ο Ε. Βενιζέλος τον απεκάλεσε “εντιμότατο και τον επαίνεσε δημόσια για τη διόρθωση του “λογιστικού λάθους” που κατέληξε στη μείωση της τιμής του άρτου. Γεγονός ουσιαστικό για τις λαϊκές τάξεις και ελκυστικό για τους Δημαγωγούς του Τύπου. Είναι γεγονός ευτράπελο όμως ότι ουδείς αποκομίζει όφελος από αυτό το λάθος. Επρόκειτο, δηλαδή, για πιστοχρέωση του λογαριασμού των αλευροβιομηχάνων.
Μοιραία σύμπτωση στο πρόσωπο του Ε. Γαλόπουλου. Ενώ ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως από του βήματος της Βουλής του απηύθυνε δημόσιον έπαινον αποκαλώντας τον “υπάλληλο υποδειγματικής εντιμότητος”, ο επιφορτισμένος με την προανάκρισιν του σκανδάλου της νοθείας της κινίνης εισαγγελεύς τον καλούσε σε απολογία και τον προφυλάκιζε. Στο κλίμα αυτό διεξάγεται η συζήτηση της επερωτήσεως. Οι Βενιζελογείς Βουλευταί και το Λαϊκό Κόμμα, συνεπικουρούμενοι από το ΚΚΕ και τους μικρότερους σχηματισμούς, σφυροκοπούν την Κυβέρνησιν. Ο τύπος με κάθε τρόπο δημιουργεί εμπρηστικό κλίμα στην κοινή γνώμη. Η ευαισθησία εύλογη.
Ο άνθρωπος που συντέλεσε να γίνει το ψωμί πιο φθηνό, κατηγορείται για τη νοθεία του φαρμάκου που σώζει τη ζωή του Λαού. Η συζήτηση ζωηρότατη, ούτε λόγος για ψυχραιμία και λεκτική τουλάχιστον ευπρέπεια. Η λέξη “εντιμότατος” χρησιμοποιείται απ’ όλον τον Τύπο ως ύβρις. Ο Βενιζέλος στηρίζει τον Γαλόπουλον επιμένων ότι θα αλλάξει γνώμη γι’ αυτόν μόνον μετά από αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Νηφαλιότερες φωνές, όπως του Α. Παππά, Υπουργού Υγιεινής, και των Μαρή και Δεληγιάννη, Υπουργού και Υφυπουργού Οικονομικών, συνιστούσαν την ανάληψιν ενιαίας ευθύνης για την κινίνη με μόνο συντελεστή το Υπουργείο Υγιεινής. Όμως, δεν κατάφεραν να χαμηλώσουν τους τόνους της αντιπαραθέσεως. Οι διαξιφισμοί, δηλαδή, των Βενιζελικών Α. Παπαναστασίου, Γ Καφαντάρη, Γ. Κονδύλη, Ν. Κούνδουρου για τον πρώην αρχηγό τους, διεδέχοντο τις επιθέσεις του Αρχηγού του Λαϊκού κόμματος και των στελεχών του. Στη μέση ο Ε. Γαλόπουλος υψηλού ήθους, άρτιας επιστημονικής καταρτίσεως, κοινωνικά άμεμπτος, δεν υβρίζετο ευθέως στη Βουλή. Η αίθουσα της Εθνικής Αντιπροσωπείας είχε ακόμη κανόνες καλής συμπεριφοράς! Στην ουσία όλοι αναλώθηκαν σε λεκτικούς ακροβατισμούς και πολεμική ηχηρών επιθέτων και χαρακτηρισμών. Η αντίστροφη μέτρηση για την εκλογική ήττα της επόμενης χρονιάς είχε αρχίσει.
Ο ιστορικός, όμως, πρέπει να διαβάσει πίσω από τις γραμμές των πρακτικών των τότε συνεδριάσεων της Βουλής. Η χρονική συγκυρία είναι μοιραία. Η Ελληνική οικονομία, η Ελληνική Διοίκηση άρχιζαν να ανακάμπτουν. Ορατά τα πρώτα ευοίωνα σημάδια Το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 στις ΗΠΑ πολύ λίγο ή καθόλου επηρεάζει. Στο Διεθνές επίπεδο η διπλωματία της ορθολογιστικής θεώρησης των προβλημάτων αποδίδει καρπούς. Η Ελληνοτουρκική προσέγγιση, η διερευνητική επαφή με την Ιταλία του Μουσολίνι, η προσπάθεια κατανόησης της Σοβιετικής πραγματικότητας. Κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση η χώρα. Ομογενοποιήθηκε σε μεγάλο ποσοστό ο πληθυσμός, η παιδεία προχωρεί δυναμικά, οι τέχνες, η λογοτεχνία, η ποίηση ανθίζουν.
Ένας ηλικιωμένος και κουρασμένος, μεγάλου όμως βεληνεκούς ηγέτης δίνει την τελευταία του μάχη. Γύρω του οι δικοί του, που πλέον δεν τον ακολουθούν όπως πρώτα, οι αντίπαλοί του που τον σέβονται ή τον μισούν θανάσιμα. Στο παιχνίδι μπαίνουν αυτονομούμενες οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις που δείχνουν τα δόντια τους. Από κοντά και ο Τύπος που αισθάνεται πλέον ως τέταρτη εξουσία.
Η δικαστική συνέχεια έχει ενδιαφέρον. Ο Ε. Γαλόπουλος παρεπέμφθη με βούλευμα του Συμβουλίου των εν Αθήνας Πλημμελειοδικών στο Πενταμελές Εφετείο ως συνεργός και ηθικός αυτουργός υπεξαιρέσεως 7.000 χιλιογράμμων κινίνης αξίας 14.000.000 δρχ., αδίκημα διαπραχθέν κατ’ εξακολούθησιν από του έτους 1924 μέχρι του 1930 Μετά διαδικασίαν 50 ημερών ο Ευστ. Γαλόπουλος αθωώθηκε και απηλλάγει πάσης κατηγορίας την 20ήν Ιουνίου 1931. Η ζημιά όμως είχε γίνει. Ένας έντιμος διεσύρθη, η βέρνηση απεδοκιμάσθη, η κοινή γνώμη αναστατώθηκε, η λαμπρή προσπάθεια εκ συγχρονισμού της χώρας υπέστη σοβαρή καθίζηση. Η ελονοσία για μια ακόμη φορά έστω και έμμεσα, έβαλε την αρνητική της πινελιά στην ιστορία του τόπου.
Και οι πρωταγωνιστές; Ο Ευστ. Γαλόπουλος εγκατέλειψε τη θέση του. Δραστηριοποιήθηκε στον ιδιωτικό τομέα με επιτυχία και απεβίωσε σε βαθύ γήρας το 1971. Τελικά δεν ευρέθη ο ένοχος της νοθείας. οι ραγδαίες εξελίξεις που επακολούθησα παραμέρισαν το ενδιαφέρον για το θέμα αυτό. Λίγα χρόνια μετά, το DDT έδωσε άλλη διάσταση στον ανθελονοσιακό αγώνα. Η κινίνη έγινε μουσειακό φαρμακευτικό είδος, ενώ για μικρό διάστημα χρησίμευσε ως λύση συναισθηματικών προβλημάτων τρυφερών υπάρξεων, μετέχοντας με την ασπιρίνη και το βιτριόλι στην προσπάθεια οικογενειακής αποκατάστασης!
* Το παρόν αφιερώνεται στη μνήμη του Τάκη Δρίτσα, από τους τελευταίους ευπατρίδες φαρμακοποιούς του αιώνα μας, που είχε ζήσει από πολύ κοντά την απίστευτη αυτή ιστορία.
ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- -Βερέμης Θάνος, Ελευθέριος Βενιζέλος: Κοινωνία-Οικονομία-Πολιτική στην εποχή τη Αθήναι 1989.
- -Δαφνή Γρ., Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, τ. 2ος, Αθήναι 1955.
- -Δέλτα Π.Σ., Ελευθέριος Βενιζέλος-Ημερολόγιο, Αθήναι 1988.
- -Δρίτσας Π., Προσωπικές μαρτυρίες 1969-1980. -Μαρκαντωνάκης Γιάννης, Ελευθέριος Βενιζέλος, η άγνωστη ζωή του, Αθήναι 1987
- -Μαρκεζίνη Σπ. Β., Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδας, τ. 3ος, Αθήναι 1994.
- Αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα της ΕΕΥΕΔ με την άδεια του Συγγραφέα.
- Οι φωτογραφίες προστέθηκαν από την ΕΕΥΕΔ.
- Αρθρο σε μορφή pdf : εδώ
- Επιμέλεια ψηφιοποίησης : Τασιόπουλος Αργύρης
[…] – Το Σκάνδαλο της Κινίνης, Λάμπρος Βαζαίος. Από το Βιβλίο “Ο Οδυσσέας στις […]