• – 2022.11.16
• – Παρουσίαση Βιβλίου
• – ΕΕΥΕΔ

• Το νέο βιβλίο του Γ. Δαλαμάγκα φέρει τον τίτλο

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ , ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ, ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΗ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ”

Μέσα σε λίγες σχετικά σελίδες παρουσιάζονται οι Πανδημίες που ενέσκηψαν στην ανθρωπότητα. Η ιδιότητα του ως ιατρού και συγγραφέα δίνει την δυνατότητα στον αναγώστη να αποκτήσει μια πληρη εικόνα χωρίς να χαθεί στις λεπτομέρειες. Αναρτήσαμε ήδη στην Ηλεκτρονική μας Βιβλιοθήκη μια περίληψη του Βιβλίου, 27 σελίδων από την οποία παρουσιάζουμε εδώ την εισαγωγή της:

Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα, τουλάχιστον αυτοί που ζούσαμε στις ανεπτυγμένες χώρες, πιστεύαμε ακράδαντα, πως ήμασταν προφυλαγμένοι και άτρωτοι από τις μικροβιακές λοιμώξεις. Ως τη στιγμή που εμφανίστηκε ο κορονοίός ποτέ δε φανταζόμασταν, πως θα εμφανιζόταν στις μέρες μας ένας άγνωστος θανατηφόρος ιός που θα αναστάτωνε τόσο πολύ τη ζωή μας, που θα έφερνε τόσο μεγάλο φόβο, τόσους πολλούς θανάτους και ανυπολόγιστες οικονομικές καταστροφές σε τόσο μεγάλο αριθμό ανθρώπων, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής τους, την ηλικία τους, την οικονομική τους κατάσταση και την κοινωνική τους θέση. Η προηγμένη ανθρωπότητα του 21ου αιώνα βρέθηκε αμήχανη και άοπλη να αντιμετωπίσει την πανδημία του κορονοϊού. Τα όπλα που διέθετε ήταν άσφαιρα και άρα ανύπαρκτα. Ήταν ακριβώς τα ίδια που διέθεταν οι υπανάπτυκτες κοινωνίες των ανθρώπων των παλαιότερων εποχών, αφού επιδημίες ή πανδημίες δεν έπαψαν να εμφανίζονται κατά καιρούς από αρχαιοτάτων χρόνων στον πλανήτη και να προκαλούν τις ίδιες τρομακτικές συνέπειες. Οι άνθρωποι βρίσκονταν στο έλεος των επιδημιών και έφευγαν κατά σωρούς αβοήθητοι. Τα μέσα στα οποία κατέφευγαν και τότε οι αρχές ήταν ο άμεσος ενταφιασμός των πεθαμένων, ( υπήρξαν και μαζικές ταφές ), η καραντίνα των ασθενών ή των φορέων της νόσου και η σύσταση για αυστηρή τήρηση των κανόνων προφύλαξης από τους υγιείς.

Μαρτυρίες για την αναστάτωση, το φόβο και τον πανικό που έφερναν στις κοινωνίες οι πανδημίες, αλλά και γενικά για τη συμπεριφορά των ανθρώπων στη διάρκεια της κάθε επιδημίας και για τις μεθόδους με τις οποίες οι αρχές αντιμετώπιζαν όλες αυτές τις συνέπειες, έχουμε από πολλούς συγγραφείς και λογοτέχνες.

Από τα διηγήματα του Αλέξ. Παπαδιαμάντη (1851-1911), το «Βαρδιάνος στα Σπόρκα» και την «Χολεργιασμένη» , μαθαίνουμε, πως οι σύγχρονοί του έπαιρναν και τότε τα ίδια περίπου μέτρα με αυτά που παίρνουμε εμείς σήμερα και πως ούτε και οι σκέψεις τους ήταν πολύ διαφορετικές από τις δικές μας. Αξίζει να αναφερθεί η κατάθεση της μαρτυρίας του Παπαδιαμάντη για την επιδημία της χολέρας στα δυο παραπάνω βιβλία του. Ο άγιος των γραμμάτων μας δεν απέφυγε να ψέξει την ανικανότητα του Ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει το έκτακτο πρόβλημα της πανδημίας της χολέρας, αλλά και να στηλιτεύσει και τη συμπεριφορά κάποιων επιτήδειων, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι το φόβο, τον πανικό και την άγνοια των συνανθρώπων τους, πλούτιζαν. Για την ανικανότητα του κράτους, διαβάζουμε στο «Βαρδιάνος στα Σπόρκα»: «Θα έλεγέ τις, ότι η χώρα αυτή ηλευθερώθη επίτηδες, δια να αποδειχθή, ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν». Και για την συμπεριφορά των ανθρώπων: «..κακή υποψία, δυσπιστία και ιδιοτέλεια, χωρούσα μέχρι απανθρωπίας εβασίλευε πανταχού. Όλα ταύτα ήσαν εις βάθος, και ο φόβος της χολέρας ήτο εις την επιφάνειαν. Θα έλεγέ τις, ότι η χολέρα ήτο μόνο πρόφασις και ότι η εκμετάλλευσις των ανθρώπων ήτο η αλήθεια. Το δαιμόνιον του φόβου είχεν εύρει επτά άλλα δαιμόνια πονηρότερα εαυτού και είχε λάβει κατοχήν επί του πνεύματος των ανθρώπων..».

Στο διήγημα, «η Χολεργιαμένη», ο Παπαδιαμάντης εκφράζοντας ίσως και τα δικά του πιστεύω, οπωσδήποτε όμως διερμηνεύοντας τα αισθήματα του λαού, βάζει στο στόμα της πρωταγωνίστριάς του να φανερώνει, τον τρόπο με τον οποίο ο λαός ερμηνεύει τα «μυστήρια» φαινόμενα και τον τρόπο που ο ίδιος ο λαός τα θεραπεύει. Λέει η χολεριασμένη: «Σαν ήρθε η φοβερή χρονιά, που έφερε την κατοχήν των Αγγλογγάλλων και την χολέρα, που βάσταξε τρεις μήνες, κι έπαψε την ημέρα του Αγίου Φιλίππου, ύστερα από μεγάλη λιτανεία και δέηση που έκαμε ο λαός με τους παπάδες, με τα εικονίσματα, με Σταυρούς και με ξεφτέρια….». Και άλλοι λογοτέχνες αναφέρουν, ότι ο κόσμος τέτοιες καταστροφικές επιδημίες ή πανδημίες τις θεωρούσε θεόσταλτες τιμωρίες για τις αμαρτίες των ανθρώπων και γι’ αυτό έτρεχε σε εκκλησίες και μοναστήρια για να προσευχηθεί, ώστε να συγχωρεθούν οι αμαρτίες του και να σωθούν. Πολλοί δώριζαν και εκτάσεις τους στα μοναστήρια. Και ο Αλμπέρ Καμύ στον πρόλογο του μυθιστορήματος «Η Πανούκλα» λέει: «Υπήρξαν στον κόσμο τόσες “πανούκλες” όσοι και πόλεμοι, παρ’ όλα αυτά οι πανούκλες και οι πόλεμοι βρίσκουν τους ανθρώπους το ίδιο απροετοίμαστους». Άλλοι συγγραφείς που εμπνεύστηκαν από τις επιδημίες και έγραψαν γι’ αυτές ήταν: ο Βοκκάκκιος με το «δεκαήμερο», ο Ίνγκμαρ Μπέρκμαν με την «Έβδομη Σφραγίδα», ο Εμ. Λυκούδης με το «Η Ξένη του 1854», ο Τόμας Μανν με την ταινία «Θάνατος στη Βενετία» και άλλοι. Δεν υπάρχει λοιπόν καμία αμφιβολία, πως παθογόνοι μικροοργανισμοί εμφανίστηκαν κατά καιρούς στη γη μας και προκάλεσαν αρρώστιες που εξαπλώθηκαν με τη μορφή επιδημιών ή πανδημιών σε ολόκληρο τον πλανήτη, προκαλώντας το θάνατο σε εκατομμύρια ανθρώπους, ανυπολόγιστες οικονομικές καταστροφές στον κόσμο, δυσάρεστες επιδράσεις στην ψυχολογία του και δυσμενείς επιπτώσεις στον πολιτισμό της κάθε εποχής. Να διευκρινισθεί, πως Επιδημία έχουμε όταν η εξάπλωση της νόσου περιορίζεται στην έκταση μιας περιορισμένης περιοχής ή μιας χώρας, ενώ Πανδημία έχουμε όταν η νόσος εξαπλώνεται στο χώρο μιας ή περισσοτέρων ηπείρων. Ο σύγχρονος άνθρωπος, που είχε στη διάθεσή του άφθονα αγαθά και πάμπολλα μέσα και που απολάμβανε ένα υψηλό επίπεδο υγιεινής ζωής, χάρη στις απίθανες κατακτήσεις του στους τομείς της Ιατρικής, της Τεχνολογίας και της Βιοτεχνολογίας, ήταν δύσκολο να πιστέψει, πως θα τον έβρισκε ένα τόσο μεγάλο κακό, για το οποίο δεν θα διέθετε το παραμικρό αποτελεσματικό μέσον για να το αντιμετωπίσει.

Και όμως η Πανδημία Covid-19 είναι γεγονός. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) το ανακοίνωσε στις 31-01-2020. Μέσα μόνο σε ένα μήνα ο ιός εξαπλώθηκε από την Κίνα, (από την πόλη Γιουχάν, όπου εδρεύει το Ινστιτούτο Ιολογίας, ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα κορονοϊών παγκοσμίως ) σε όλες τις ηπείρους και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, αχρηστεύοντας τα υγειονομικά συστήματα και των πιο αναπτυγμένων χωρών, θανατώνοντας έως τώρα, πάνω από 5 εκατ. ανθρώπους, προσβάλλοντας άλλα 253 περίπου εκατ. ανθρώπους, 222 χωρών και διαλύοντας γιγάντιες και ευημερούσες οικονομίες. Στην Ελλάδα έως τώρα προσβλήθηκαν 808.297 άνθρωποι, πέθαναν 16.493 και ανένηψαν 718.363 περίπου. .[……….]

Δείτε το πλήρες κείμενο με γενικές παρατηρήσεις και αναφορές στις χειρότερες από τις θανατηφόρες, επιδημίες . Είναι αναρτημένο στην ηλεκτρονική μας Βιβλιοθήκη εδώ.

---

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή
Ι. Πανδημίες και επιδημίες από μικρόβια
ΙΙ. Πανδημίες και επιδημίες από ιούς
Επίλογος
Βιβλιογραφία

---

Επιμέλεια Ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης

• 2022.11.13
• ΕΕΥΕΔ

Την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2022 και ώρα 11:00 η Επιστημονική Ενωση Υγειονομικών Ενόπλων Δυνάμεων τέλεσε, στο Εκκλησάκι της ΣΣΑΣ, το ετήσιο μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των κεκοιμημένων Συναδέλφων μας, Αξιωματικών του Υγειονομικού των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας.

Μετά το πέρας του μνημοσύνου εψάλη, στο Ηρώο της ΣΣΑΣ, τρισάγιο υπέρ αναπάσεως των ψυχών των πεσόντων Υγειονομικών Αξιωματικών και Οπλιτών στους αγώνες του Έθνους και κατάθεση στεφάνου από τον Πρόεδρο της ΕΕΥΕΔ Υπτγο ε.α Παπαγιαννόπουλο Νικόλαο.

Παραυρέθηκαν πολλά Μέλη της ΕΕΥΕΔ, συγγενείς Συναδέλφων που έφυγαν από την ζωή, ο Διοικητής της ΣΣΑΣ Υποστράτηγος Γεώργιος Βακλατζής, ο Υποδιοικητής της Σχολής Σχης (ΥΚ) Τερψίδης Κων/νος, ο Δντης του 424 ΓΣΝΕ Ταξίαρχος Γκούβας Γεώργιος, αντιπροσωπία Αξιωματικών και λοιποί Συνάδελφοι.

Στη συνέχεια παραθέσαμε καφέ και κόλυβα στο ΚΨΜ της Σχολής και δεχθήκαμε σύντομη ενημέρωση για την λειτουργία της από τον Υδκτή της ΣΣΑΣ. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με γεύμα που παραθέσαμε στα εστιατόρια της Σχολής με δαπάνη της ΕΕΥΕΔ και την ευγενική συμπαράσταση της ΣΣΑΣ.

Η ΕΕΥΕΔ ευχαριστεί την ΣΣΑΣ για την φιλοξενία και την υποστήριξη της εκδήλωσης. Ο συνδιασμός του χώρου που τόσα μας θυμίζει, η παρουσία παλαιών και νέων Συναδέλφων που ο χρόνος δεν κατάφερε να σβήσει του δεσμούς μας και ο πολύ καλός καιρός συνετέλεσαν στην επιτυχία της εκδήλωσης.

---

Επιμέλεια Ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης

• – 2022.11.13
• – Κ. Δ. Γαρδίκα  Ομότ. Καθηγητή Παν/μίου Αθηνών Υπιάτρου, (το 1940) 

Ο Καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνος Δ. Γαρδίκας (1913-2003). Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια, με καταγωγή από τα Λαγκάδια Γορτυνίας, ο Κ. Δ. Γαρδίκας σπούδασε στην Ιατρική Σχολής Αθηνών, απ’ όπου απεφοίτησε το 1935, και αναγορεύτηκε Διδάκτωρ το 1942. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία, όπου αναγορεύθηκε Master of Science (1947) και Doctor of Philosophy (1949). Υπηρέτησε ως νοσοκομειακός γιατρός στον «Ευαγγελισμό» από το 1939 έως το 1981, με εξαίρεση τις περιόδους του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και των σπουδών του στη Βρετανία . Διευθυντής της Παθολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» από το 1955, Καθηγητής Προπαιδευτικής Παθολογίας και Ειδικής Νοσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας από το 1968, συνδύασε την κλινική παθολογία με τη συνεχή εκπαίδευση νέων γιατρών και φοιτητών. Διακρίθηκε επίσης στον τομέα της έρευνας, ιδρύοντας το 1969 πρότυπη ερευνητική Μονάδα στον «Ευαγγελισμό», ενώ θεωρείται ως ο εισηγητής στην Ελλάδα της αιματολογίας στην κλινική πράξη. (Πηγή Βιογραφικού  https://www.healthview.gr/)

EΝΑΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΠΕΖΙΚΟΥ  ΘΥΜΑΤΑΙ *

ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ Ελλάδα της παρακμής, που ηδονιζόμαστε ακούγοντας τον Διονύση Σαββόπουλο  να μας αποκαλεί Έλληνες με το γνωστό χυδαίο πρόθεμα, το έπος του ’40 ηχεί σαν ένας απόμακρος  μύθος, η δε ανάμνησή του άσκοπη ενασχόληση. Και δίκαια αναρωτιόμαστε σαν τον ήρωα του Τεπελενιού: «Πως καταντήσαμε λοχία…».  Και έχουν περάσει 50 μόνο χρόνια…  

Εκείνο το πρωί δεν ξεχνιέται. Ξυπνήσαμε με τις σειρήνες και ρωτούσαμε γιατί. Από στόμα σε στόμα, μάθαμε ότι μας είχαν κηρύξει πόλεμο οι Ιταλοί. Αργότερα μαθεύτηκε ότι στις 3 το πρωί ο Γκράτσι είχε επιδώσει στο Μεταξά θρασύ τελεσίγραφο. Η μικρή Ελλάδα χωρίς δισταγμό απάντησε: ΟΧΙ! Είναι μαθημένη να λέει όχι. Η μοίρα καμιά φορά επιλέγει τους αδύνάτους της γης να αντιμετωπίζουν τους ισχυρούς. 

Το πρωί εκείνο, ισοδυναμούσε με αιώνα. Σε τέτοιες ώρες η έννοια του χρόνου καταργείται. Νέοι, γέροι, παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους σαν σε  ξέφρενο πανηγύρι. Μόνο τα γιορτινά τους δεν είχαν φορέσει. Και όλο  έλεγαν με ανακούφιση: Επί τέλους! Ολοι βέβαια ξέρουν τα δεινά του πολέμου. Κατόρθωσαν όμως να τα ξεχάσουν. Δεν γινόταν αλλιώς. Τον τελευταίο καιρό μας είχαν φερθεί πολύ πρόστυχα οι Ιταλοί, και με τον  άνανδρο τορπιλισμό της Ελλης, την ημέρα της Μεγαλόχαρης, είχε προστεθεί στην προστυχιά και η βλαστήμια.  

Κάτι που δίνει μοναδικότητα στο έπος του ’40 είναι ότι όλοι μπήκαν με  ενθουσιασμό στον αγώνα, χωρίς καμιά οργανωμένη ψυχολογική προετοιμασία, χωρίς πατριδοκάπηλους λόγους, χωρίς θούρια ή εμβατήρια, χωρίς  «Μαύρη είναι η νύχτα στα Βουνά κ.λπ.». Ο καθένας μας χωριστά, χωρίς  καμμιά συνεννόηση, καταλάβαμε ότι πρέπει να πούμε το ΟΧΙ χωρίς δισταγμό. Και το είπαμε.  

Μέσα στο γενικό εκείνο πανηγύρι, εγώ 27 χρονών γιατρός στον “Ευαγγελισμό”, βρήκα τη στρατιωτική στολή και το μπαουλάκι εκστρατείας που  τα είχα από την Σχολή Εφέδρων Σύρας καθώς και το στρατιωτικό μου απολυτήριο. Μετά, πετάχτηκα στον “Ευαγγελισμό” για κάτι εκκρεμότητες,  αποχαιρέτησα ένα θλιμμένο πρόσωπο και γύρισα σπίτι. Φόρεσα τη στολή  μου. Η μεγάλη στιγμή, ο αποχωρισμός των γονιών μου. Με τον πατέρα μου  δεν περίμενα δυσκολίες. Πολεμιστής του 1897 και εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους ήξερε τον αδυσώπητο Νόμο της ανάγκης. Αλλά με τη  μάνα μου όμως; Και τότε βρέθηκα μπροστά στο θαύμα. Η μάνα μου ευαίσθητο και εύθραυστο πλάσμα ήταν παροιμιώδης ως φοβιτσιάρα. Και  όμως…, αυτή που κάθε φορά που ο κανακάρης της πήγαινε καμιά διήμερη  εκδρομή κάπου κοντά, στη Βουλιαγμένη, να πούμε, ή στο Σούνιο, έκλαιγε  απαρηγόρητα, εκείνη τη στιγμή στύλωσε τα πόδια της, όρθωσε το αδύναμο  κορμί της και με φίλησε χωρίς ένα δάκρυ. Δεν υστερούσε σε τίποτε από τις  μανάδες της Σπάρτης του Τυρταίου:  

Αγετ’ω Σπάρτας Ευάνδρω

Κώροι πατέρων πολιστάν

……………….

Μη φειδόμενοι ζωάς

ου γαρ πάτριον τα Σπάρτας,

Δεν ήταν η μάνα μου μόνο που δεν έκλαψε. Αδάκρυτες οι γυναίκες αποχαιρετούσαν τους άνδρες τους, αδάκρυτες και οι κοπέλλες αποχαιρετούσαν τους καλούς τους. Και αυτές που ο δικός τους είχε καταφέρει να μη  πάει στο μέτωπο, νοιώθαν ταπεινωμένες και ντροπιασμένες.  

Η ιστορία αναφέρει μόνο τις ηρωίδες της Πίνδου και τις αδελφές νοσοκόμους. Και δίκαια βέβαια, αλλά και οι άλλες οι πολλές, περήφανες για  τον δικών τους στο μέτωπο, κλεισμένες μέσα, πιστές με πνιγμένο κάθε ερωτικό πόθο, πλέκαν κάλτσες, γράφαν γράμματα. – Αχ! αυτά τα γράμματα  που χιλιοδιαβάζονταν όταν έφθαναν- και περίμεναν. Αυτή ήταν η καθολική συμβολή των γυναικών στον αγώνα.  

11 η ώρα το πρωί, κατατάγηκα στα Παραπήγματα, υπίατρος ιατρός  Τάγματος του 1ου Συντάγματος Πεζικού. Και από κει.…….. 

Τι έκανες στο Μεγάλο Πόλεμο Μπαμπά; έγραφαν οι γνωστές αφίσες  του Kitchener στην Αγγλία στον 1ο Παγκόσμιο. Τι έκανες στον Πόλεμο Θανάση, ρωτάει αργότερα ο Θανάσης Βέγγος.  Και μένα τώρα όταν οι ξαγγονούλες μου, τις ώρες που λέμε παλιές ιστορίες με ρωτούν: Τι έκανες στον Πόλεμο Παππού; τους λέω: Χρυσά μου, ο  παππούς σας δεν ήταν ήρωας, Ιταλούς ούτε έπιασε, ούτε τους τρόμαξε  μόλις τον είδαν. Ενα βράδυ έφυγε με νηοπομπή από το Σκαραμαγκά. Στον  καθένα μας, δίναν ένα σωσίβιο. Στους κουτούς που ρωτούσαν γιατί, τους  λέγαν ξερά: Γι’ασκήσεις. Στη συνέχεια χίλιοι άνθρωποι, το Τάγμα, αρχίσαμε την πορεία. Εγώ με τον άλλον γιατρό πίσω από τη φάλαγγα, βοηθούσαμε αυτούς που από κούραση πέφταν. Περπατάγαμε, περπατάγαμε. Και  να βρέχει αδιάκοπα. Μούσκεμα μέχρι το κόκκαλο. Αμίλητοι περπατάγαμε.  Μόνο τα πόδια μας δούλευαν. Τελικά φτάσαμε στη θρυλική Κορυτσά που  την είχαν από μέρες ελευθερώσει πραγματικά παληκάρια, πριν, από μας.  Η πόλη κόχλαζε από Ελληνισμό, Είδα από κοντά, τους Βορειοηπειρώτες  να κλαίνε σαν τα μικρά παιδιά. Παντού κυμάτιζε η κυανόλευκη στα σπίτια,  στα μαγαζιά, στις πλατείες. Και όμως πρόσφατα, Ελληνας, τέως Υπουργός,  τους αποκάλεσε Αλβανούς που μιλούν Ελληνικά! Καλά, όλες εκείνες οι γαλανόλευκες έχουν ξεχαστεί; Η ιστορική αμνησία ενός Εθνους είναι προμήνυμα ολέθρου του. Κακόμοιροι Βορειοηπειρώτες! Δύο φορές προδομένοι από τους ισχυρούς της Γης. Στα μαγαζιά ακούγαμε τη φωνή της θρυλικής Σοφίας Βέμπο. Την Βέμπο που την έχουμε σχεδόν ξεχάσει, γιατί  ίσως είμαστε μικροί για να τη θυμόμαστε: Παιδιά της Ελλάδος Παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, σας θυμόμαστε όλες… Την ακούγαμε  και κλαίγαμε και κλαίγοντας αντλούσαμε κουράγιο. Και σε διψασμένες νεανικές φαντασιώσεις, νοιώθαμε τα κορίτσια της Ελλάδος πλάι μας, σχεδόν  ερωτικά.  

Από την Κορυτσά, μέσα από κατσικομονοπάτια ανεβήκαμε σε πελώρια  βουνά. Ολα χιονισμένα. Η μια χιονοθύελλα μετά την άλλη. Τελικά φτάσαμε στον προορισμό μας, μια βουνοκορφή στο βουνό Τομόρι. Εγώ γιατρός διλοχίας Προφυλακών, με τους Ιταλούς τριακόσια μέτρα μακρυά μας.  Εκεί περάσαμε το βαρύ χειμώνα. Σε μια καλυβούλα από κλωνιά κοιμόμαστε ο υπολοχαγός, ο επιλοχίας, ο μάγειρας, οι δύο τηλεφωνητές και εγώ,  στο πλάι για να χωράμε, και έπρεπε να γυρίζουμε στο άλλο πλάι μαζί.  Τον ερχομό του καινούργιου χρόνου, είχαμε πει να τον γιορτάσουμε.  Και τα μεσάνυχτα βγήκαμε έξω στο ήρεμο βαθύ σκοτάδι του βουνού,  αγκαλιαστήκαμε και αλληλοφιληθήκαμε. Τις ευχές που δίναμε τις έχω ξεχάσει. Ανθρωποι άγνωστοι μεταξύ μας πριν από δύο μήνες, με τεράστιες  διαφορές παιδείας, καλλιέργειας και κοινωνικής τάξεως, νοιώθαμε όχι  απλώς σαν αδέλφια. Είχαμε γίνει Ενα.  

Μεγάλες μάχες σαν αυτές του Γράμμου, της Κλεισούρας ή του Τεπελενιού δεν δώσαμε, αλλά και σε μας κάθε φορά που οι Ιταλοί ξεμύταγαν, τα  παιδιά μας τους γύριζαν πίσω. Τα μουλάρια εξαντλημένα από τις μακρές  πορείες στα βουνά, ψοφούσαν το ένα μετά το άλλο. Ο εφοδιασμός δύσκολος. Κάποτε μείναμε νηστικοί χωρίς ψωμί για τρεις ημέρες. Κανένας  δεν βαρυγγόμιασε. Σε μια εξαντλητική πορεία έννοιωσα ισχυρό πόνο στο  στήθος. Νόμιζα ότι πέθαινα. Ξαπόστασα σε μία κοτρώνα βογγώντας. Σιγά  σιγά ο πόνος λιγόστεψε. Τελικά στο νοσοκομείο Κορυτσάς, μου βρήκαν  αυτόματο πνευμοθώρακα. Με αναρρωτική άδεια έφτασα στην Αθήνα,  λίγες ημέρες πριν μπουν οι Γερμανοί. Μετά αρκετά χρόνια με κάλεσαν να  παραλάβω ένα μικρό παρασηματάκι. Δεν πήγα να το πάρω. Εννοιωθα ότι είχα κάνει τόσο λίγα.

Υστερα από το ταπεινό μου αυτό πολεμικό οδοιπορικό μερικές εμπειρίες και γενικότερες κάπως παρατηρήσεις.  

1. Μη περιμένετε από έναν νεαρό υπιατράκο να σχολιάσει γενικότερα την ιστορία του Αλβανικού Πολέμου. Αλλά εδώ μερικές λέξεις οργής. Δεν αποδυθήκαμε στον αγώνα ούτε γι’ ανταλλάγματα ούτε για να μας θαυμάζει ο κόσμος. Αλλά κανείς δεν φανταζόταν ότι στη συνέχεια όλα, όλα θα ξεχνιόνταν τόσο γρήγορα. Γνωστός μου Αγγλος δεν ήξερε καν τον αγώνα μας και μου μιλούσε για τις ηρωικές μάχες του Σερβικού στρατού, ενώ όλοι μας ξέρουμε ότι ούτε μια τουφεκιά δεν έρριξε. Αλλά οι ανακρίβειες εγγίζουν την γελοιότητα. Σε πρόσφατη Ιστορία του Cambell για τον Β’ Παγκόσμιο  Πόλεμο, διάβαζα ότι 13% των αιχμαλώτων που πιάστηκαν από τους Ιαπωνέζους ήταν Σέρβοι! Τώρα, πώς βρέθηκαν εκεί για να τους πιάσουν, θα το εξακριβώσει η ιστορία. Και η οργή δυναμώνει, γιατί στην προσπάθεια να  ξεχαστεί το ‘40 πρωτοστάτησαν Αλλά υπάρχει καιρός.  Η αληθινή ιστορία γράφεται μετά το κλιμακτήριό της.

Οπως στα μετόπισθεν, έτσι και στο μέτωπο, το ηθικό ήταν άριστο. Δεν πολεμούσαμε για συμφέροντα, ή για δύναμη, αλλά μόνο για την ύπαρξή μας σαν ελεύθερος λαός. Στην Ιστορία των Πολέμων, συχνά δεν μπορεί να πει κανείς ποιός έχει δίκιο, γιατί στους πολέμους δεν καλούν διαιτητές. Αλλά δεν υπάρχει σχεδόν, προηγούμενο Εθνος που να αποδυθεί σε μία τέτοια θανάσιμη πάλη με τόσο καθαρή συνείδηση ότι πολεμά μόνο για την διατήρηση των αρχών που είναι ζωτικές για τον πολιτισμένο κόσμο. Δεν ήσαν οι Ιταλοί οι εχθροί μας. Εχθρός ήταν ο τυραννικός τους δικτάτορας που τους οδηγούσε στο έγκλημα. Τους Ιταλούς δεν τους μισούσαμε. Αλλωστε εμείς οι Ελληνες είμαστε πολύ αδέξιοι στο να μισούμε. Πολεμούσαμε για την πατρίδα μας αυτήν την αόριστη και μυστηριώδη έννοια. Είναι το σπίτι ή η καλύβα μας, οι τάφοι των γονιών μας, ο τόπος που μάθαμε τη μητροδίδακτη γλώσσα, ο τόπος που γεννιόμαστε, μοχθούμε και πεθαίνουμε, ο τόπος που χαιρόμαστε τα παιδά και τα εγγόνια μας. Είναι ο τόπος που βρίσκονται όσοι μας αγάπησαν και όσους αγαπήσαμε.  Είναι η γωνιά που ένα σούρουπο πήραμε το πρώτο κρυφό φιλί, είναι ο τόπος που βαθειές ρίζες βαραίνουν τα ποδάρια μας καθώς περπατάμε.  Είναι τέλος ο τόπος όπου από κάθετο μαστοφόρο γινόμαστε άνθρωποι.  Την απέχθεια προς την ξενητειά βρίσκει κανείς στο Ζ της Ιλιάδος. Ο  Εκτωρ παρηγορεί την δύσμοιρη Ανδρομάχη που θα πέσει σκλάβα και της  λέει «Σε βλέπω να κουβαλάς νερό από ξένα πηγάδια».

2. Ως προς το αίσθημα του φόβου, όταν ένας από τους ήρωες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο στρατάρχης Gort ρωτήθηκε εάν ένιωσαν ποτέ  φόβο, απάντησε: Και βέβαια, όλα τα ζώα νοιώθουν φόβο. Το θάρρος ενός  στρατού ελεύθερου λαού, είναι αποτέλεσμα θελήσεως και αυτοελέγχου.  Με αυτά υπερνικιέται ο φόβος, αλλά και η έγκριση του σκοπού για τον οποίον πολεμάς, καταλαγιάζει τον φόβο.

Το θάρρος είναι ηθική ιδιότης. Δειλία δεν είναι συνώνυμη με φόβο. Δεν  είναι δειλός όποιος μπορεί και ελέγχει και καταστέλλει τον φόβο. Θάρρος  στη μάχη, κατά τον Αριστοτέλη, είναι αποτέλεσμα της λογικής του ατόμου.  Αλλά και το αίσθημα αξιοπρέπειας και ο φόβος εξευτελισμού υπερνικούν  τον φόβο.  Σε μια σφοδρή αεροπορική επίθεση στα Γρεβενά, χώθηκα σ’ ένα χαντάκι. Όταν βγήκα, η χλαίνη μου ήταν γεμάτη από φρέσκια αλογίσια κοπριά. Για να μην γελοιοποιηθώ, καθ’ ο αξιωματικός, προσπάθησα όταν  βγήκα να την απομακρύνω όσο πιο γρήγορα μπορούσα. Εννοιωθα ντροπή.  Δεν το ξανάκανα. Παρίστανα τον τολμηρό, ίσως και τον μισοήρωα. Και δεν  ξέρετε πόσο ωραία νοιώθει κανείς να περνιέται για ήρωας!  

3. Ενώ περιστατικό δειλίας δεν συνάντησα, συχνό ήταν το φαινόμενο της  πλήρους σωματικής και ψυχικής εξαντλήσεως. Στρατιώτες, σκοτώστε με.  Τέτοιο ψυχικό κουρέλιασμα έννοιωσα και εγώ μια νύχτα του Δεκέμβρη.  Επρεπε να διασχίσουμε πεζοί ένα πλατύ ποτάμι. Το νερό παγωμένο, ορμητικό παρέσυρε τα κιβώτια, ντζετζερέδες, μουλάρια, τα πάντα. Κάθε θόρυβος απαγορευόταν γιατί ιταλικό παρατηρητήριο πυροβολικού παρακολουθούσε. Με ένα χοντρό κλαρί προχωρούσα μαρτυρικά για να φθάσω  στην αντίπερα όχθη. Παντού κόλαση. Και τότε συνέλαβα τον εαυτό μου να  εύχομαι να πάθω καμιά βαριά αρρώστια για να πεθάνω σε κρεβάτι.  Εδινα τα πάντα για ένα κρεβάτι. Ακόμη και τη ζωή μου. Και εδώ θέλω να  τονίσω το ρόλο του γιατρού των Μονάδων. Πρέπει να οσφραίνεται τα  πρώτα συμπτώματα της ψυχικής εξαντλήσεως και να τα αντιμετωπίζει με τα  απλά μέσα, πριν λάβουν ψυχιατρικές διαστάσεις ή οδηγήσουν σε λιποταξία.

4. Στο μέτωπο διαπίστωσα γι’ άλλη μια φορά ότι ουδέν ισχυρότερο της  γλυκύτητος. Μια μέρα βαδίζοντας σ’ ένα μονοπάτι γλίστρησα και άρχισα  να κατρακυλάω προς το ποτάμι που έτρεχε κάτω ορμητικά. Για να καθυστερήσω τον όλεθρό μου, πιανόμουν απεγνωσμένα από θάμνο σε θάμνο,  αλλά μάταια. Αξαφνα ακούω: Εγώ είμαι εδώ, κύριε υπίατρέ μου. Η υπόμνηση του βαθμού μου εκείνη τη στιγμή ηχούσε ειρωνικά. Με αστραπιαία  ταχύτητα αυτός που φώναζε, πέφτει κατά γης, φωνάζει δύο άλλους, να πέσουν απάνω του για να μην τον παρασύρω και σιγά-σιγά με ανεβάζει. Είχα  σωθεί. Ποιός ο σωτήρας μου; “Ένας αλκοολικός”, το χειρότερο ρεμάλι του  Τάγματος που μόνον εγώ τον αντιμετώπιζα με ανθρωπιά.

Επαγγελματίες ειρηνιστάδες που διαλαλούν την ειρηνοφιλία τους, δεν  χρειαζόμαστε. Ποιος λογικός άνθρωπος θέλει πόλεμος και πιο πολύ απ’  όλους αυτοί που τον έζησαν. Ακόμα έχω μπροστά μου έναν πρόσφατα σκοτωμένον Ιταλό αξιωματικό, ένα λεβέντη. Τα θολά του μάτια μοιάζανε να  κυττοῦν μακριά τη γυναίκα του και τα παιδάκια του. Δεν εννοιωσα λύπη,  όσο ντροπή. Σε μία στιγμή νόμισα ότι τον είχα σκοτώσει αγώ. Μάλιστα σε  μία έξαρση τρέλας ταυτίστηκα μαζί του, έννοιωσα σαν αυτόχειρας.  

Όλοι μας θέλουμε ειρήνη, Προπαντός υμείς τα κατάλοιπα μιας γενιάς  που γαλουχήθηκε με την Μεγάλη Ιδέα, με τον μύθο του Μαρμαρωμένου Βασιλιά και με το «σώπασε κυρά Δέσποινα και στις εικόνες μη κλαίτε, πάλι  με χρόνους με καιρούς πάλι δικά μας θάναι”, ύστερα από 4 πολέμους που  ζήσαμε, δεν ζητάμε τίποτε, δεν έχουμε μύθους και όνειρα. Αλλά εάν κανείς  απειλήσει τα πονεμένα μας χώματα δεν θα μετρήσουμε θυσίες, όπως και  εκείνο το πρωί που δεν ξεχνιέται.    

---

ΠΗΓΕΣ

Ανακοινώθηκε σε εορταστική εκδήλωση επ’ ευκαιρία συμπληρώσεως 50 χρόνων από τον Πόλεμο 1940-1941, (Αίθουσα Φιλολ. Συλλόγ. “Παρνασσός”,  Αθήνα, 23.10.1990).    

Τιμή στους γιατρούς που πήραν μέρος  στον πόλεμο 1940-1941, (1993) 19.25.   (Εκδοση Ελλην. Χειρουργ. Εταιρίας, Αθήνα 1993, σσ. 19-25 ) .

Ιατρική στη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. (Ε’Τόμος)  2003 από Εταιρία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας 

 

---

Πλήρες Βιογραφικό και ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο ” ΝΑ ΚΑΤΑΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ?” του καθηγητή Γαρδίκα είναι αναρτημένο στην Βιβλιοθήκη μας εδώ.

Επιμέλεια Ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης

• – του Γ. Αθανάσαινα  
• – Ιατρού (Π.Ν.) (εα).
• – Ιατρικό Περισκόπιο 3 (1994) 47-51. 

Το 1871 με την κατάληψη της Ρώμης και τον αυτοεγκλεισμό του Ποντίφικα στο Βατικανό, ολοκληρωνόταν το Risorgimento (*), ο αγώνας για την ενότητα της Ιταλίας. Από τα πολυάριθμα κρατίδια της ιταλικής χερσονήσου δημιουργήθηκε μια νέα μεγάλη μεσογειακή δύναμη.

Μία από τις πτυχές της εξωτερικής πολιτικής της ήταν να θεωρηθεί αυτονόητη συνέχεια του Risorgimento, ότι αποτελούσε το φυσικό κληρονόμο και να προβάλλει αξιώσεις στις “πάλαι ποτέ” κτήσεις των ενωθέντων κρατιδίων. 

Ιδιαίτερα οι βλέψεις αυτές στρέφονταν προς τον ελληνικό χώρο, κυρίως προς τα Επτάνησα και την Κύπρο λόγω της μακρόχρονης Βενετικής κυριαρχίας, αλλά και τη Ρόδο, παλιό τιμάριο των Ιπποτών της Μάλτας, μιά και η Μάλτα περιλαμβανόταν στα επεκτατικά όνειρα της Ρώμης. 

Οι βλέψεις αυτές επρόκειτο να οδηγήσουν σε σύγκρουση δύο πανάρχαιους, ιστορικούς, μεσογειακούς λαούς με αμοιβαίο θαυμασμό για κοινές αρετές και αλληλοκατανόηση για τις κοινές αδυναμίες. 

Το 1914, με τη δημιουργία της Αλβανίας, η Ιταλία πέτυχε να αποκτήσει ένα προγεφύρωμα πίεσης και επέμβασης στο βαλκανικό χώρο, το οποίο οριστικοποίησε το 1939 με την, χωρίς προσχήματα, κατάληψη αυτής της χώρας. 

Από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η Ιταλία, αν και στο πλευρό των νικητριών δυνάμεων βγήκε εξουθενωμένη οικονομικά και κατακερμασμένη κοινωνικά και πολιτικά. Από αυτή τη δίνη ξεπήδησε ο Φασισμός του Μουσουλίνι. Φυσικό επακόλουθο για ένα τέτοιο καθεστώς ήταν να «εγκρίνει και επαυξήσει» τις επεκτατικές βλέψεις και την προβολή του γοήτρου της χώρας ως μεγάλης δύναμης. 

Πρώτη προσπάθεια εφαρμογής αυτής της γραμμής ήταν ο βομβαρδισμός και η προσωρινή κατάληψη της Κέρκυρας από τον ιταλικό στόλο το 1923, την επαύριο της Μικρασιατικής Καταστροφής. 

Από τότε, ενώ η ισχύς της Ιταλίας αυξανόταν, στην Ελλάδα οι κλυδωνισμοί που ακολουθούσαν το διχασμό και την καταστροφή, με τις αλλεπάλληλες πολιτικές και πολιτειακές μεταβολές, οδηγούσαν σε διάλυση. 

Στο γενικότερο ευρωπαϊκό χώρο η Ρωσική Επανάσταση με την επακόλουθη εγκαθίδρυση του σταλινικού ολοκληρωτισμού και η άνοδος του εθνικοσοσιαλισμού στη Γερμανία, δημιούργησαν νέα κατάσταση, με μεγάλο μέρος της ηπείρου κατεχόμενο ή κάτω από την επιρροή ολοκληρωτικών καθεστώτων, μαύρων ή κόκκινων. 

Η αποδυνάμωση εξ άλλου της Βρετανίας και της Γαλλίας από τα «ειρηνιστικά» και ευδαιμονιστικά κινήματα και κηρύγματα, αύξανε την κατακτητική διάθεση των τριών δικτατόρων, Χίτλερ, Μουσουλίνι και Στάλιν, κι έτσι η σύρραξη που θα οδηγούσε στη γενική ανάφλεξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχε προδιαγραφεί. 

Στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 30 η πολιτική πόλωση οδήγησε στην αδυναμία των δύο μεγάλων κομμάτων να σχηματίσουν κυβέρνηση και η Βουλή την ανέθεσε στον Ιωάννη Μεταξά, ηγέτη μικρού κόμματος, παλαιό στρατιωτικό κύρους, αλλά με αντικοινοβουλευτικές ιδέες, ο οποίος τελικά μπροστά στο χάος άφησε τα προσχήματα και ανέλαβε τη δικτατορική άσκηση της εξουσίας. 

Η κυβέρνηση Μεταξά προσπάθησε να ανασυντάξει το πολεμικό δυναμικό της χώρας, οχυρώνοντας τα προς τη Βουλγαρία σύνορά μας και ενισχύοντας τις ένοπλες δυνάμεις. Ιδιαίτερα για το ναυτικό παραγγέλθηκαν και παραλήφθηκαν από αγγλικά ναυπηγεία δύο τελευταίου τύπου αντιτορπιλικά, το «Βασιλεύς Γεώργιος» και το «Βασίλισσα Ολγα». Η γενικότερη στρατηγική της εθνικής μας άμυνας, σε περίπτωση ιταλικής επίθεσης καθορίστηκε ως εξής:  

α. Την κατά ξηράν άμυνα θα αναλάμβανε μόνος του ο Ελληνικός Στρατός.

β. Απόπειρα κατάληψης εθνικών εδαφών από εχθρικές αποβατικές δυνάμεις θα αντιμετωπιζόταν με την κάλυψη του Αγγλικού Στόλου. 

Για να κρατηθούν όμως οι από θαλάσσης επιτιθέμενες εχθρικές δυνάμεις, μέχρις ότου επέμβει ο Αγγλικός Στόλος, κρίθηκε αναγκαία η οχύρωση των ζωτικότερων και πιο ευαίσθητων σημείων των ελληνικών παραλίων. 

Εις το Ναυτικό ανατέθηκε αυτή η οχύρωση καθώς και η αντιαεροπορική άμυνα της χώρας και συγκεκριμένα των βάσεων, λιμένων, κέντρων εφοδιασμού, κύριων αρτηριών και μεγάλων δημογραφικών κέντρων, με εξαίρεση την αντιαεροπορική άμυνα των εις το μέτωπο αναπτυγμένων Σωμάτων Στρατού. 

Η οργάνωση και προστασία των θαλασσίων μεταφορών στα χωρικά μας ύδατα και η κατά το δυνατόν παρεμπόδιση των θαλασσίων μεταφορών του αντιπάλου είχαν ανατεθεί επίσης στο Ναυτικό, ενώ ο Αγγλικός Στόλος θα εκάλυπτε τις μεταφορές από το εξωτερικό. 

Οργανώθηκαν έτσι έξι Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές: Δυτικής Ελλάδος, Νοτίου Αιγαίου, Ευβοίας, Βορείου Αιγαίου, Ανατολικών Νήσων και Κρήτης. Οι τέσσερις πρώτες με τα οχυρά και τα επάκτια πυροβολεία, τα ανθυποβρυχιακά δίκτυα και τα ναρκοπέδια σχημάτισαν την «Εσωτερική θαλάσσια Οδό» η οποιά περιελάμβανε τους κόλπους: Αμβρακικό, Πατραϊκό, Κορινθιακό, Σαρωνικό, Παγασητικό και Θερμαϊκό και σαν τεράστιο πέταλο περιέκλειε τον κορμό της κεντρικής Ελλάδος και κάλυπτε τις βόρειες ακτές της Πελοποννήσου. 

Για την οχύρωση αυτή χρησιμοποιήθηκαν και πολλά βαρέα πυροβόλα παλαιών πολεμικών όπως του «Λήμνος» και του «Φετίχ Μπουλέν», του τουρκικού πολεμικού που είχε βυθίσει το 1912 ο Βότσης στη Θεσσαλονίκη.

Αποτέλεσε χαρακτηριστικό ηράκλειο άθλο για την εποχή εκείνη η μεταφορά και εγκατάσταση στην κορυφή Τούρλος της Αίγινας των 2 δίδυμων πύργων του θωρηκτού «Λήμνος» βάρους του καθενός 900 τόνων. Με την αντιαεροπορική άμυνα καλύφθηκαν οι περιοχές: Αθηνών-Πειραιώς-Ναυστάθμου-Χαλκίδας, Βόλου, Πατρών και με την Υπηρεσία Επιτήρησης Συναγερμού Αέρος-Θαλάσσης ολόκληρη η χώρα. Για την επάνδρωση της Α/Α άμυνας και μόνο, διέθεσε το Ναυτικό περισσότερο προσωπικό από όσο για τον Στόλο. 

Ο Ελληνικός Στόλος με σύνολο εκτοπίσματος 15 χιλιάδων τόνων είχε να αντιμετωπίσει τον Ιταλικό, μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις της εποχής σε παγκόσμια κλίμακα – με σύνολο εκτοπίσματος 658 χιλιάδων τόνων, μια συντριπτική διαφορά 1 προς 44. Και ενώ ο Ιταλικός περιλάμβανε πολλά νεότευκτα μεγάλα πολεμικά, πραγματικά θαύματα ναυπηγικής, ο Ελληνικός αποτελείτο κατ’ ουσίαν από 10 αντιτορπιλικά: τα νεότεύχτα «Β. Γεώργιος» και «Β. Ολγα», τα 4 τύπου Dardo και τα 4 θηρία. Τα υπόλοιπα ήταν ο θρυλικός αλλά γηραιός «Αβέρωφ», το πλωτό συνεργείο «Ηφαιστος», 6 παλαιά υποβρύχια, 12 παμπάλαια τορπιλλοβόλα, 4 αλιευτικά και ο «Παλάσκας», ένα πλοίο που είχε περισσέψει από τα αποξηραντικά έργα της Μακεδονίας. Κυκλοφορούσε το μη αφιστάμενο της πραγματικότητας ευφυολόγημα, ότι ολόκληρος ο Ελληνικός Στόλος μπορούσε να φορτωθεί στην Ιταλική Ναυαρχίδα.

«Παρά την απόλυτον υπεροχήν ην εκέκτητο ο εχθρός εις τον αέρα, η επιστράτευσις και η συγκέντρωσις του Ελληνικού Στρατού επραγματοποιήθησαν ακωλύτως και εντός των κεκανονισμένων προθεσμιών. Εις την επιτυχή διεξαγωγή της επιστρατεύσεως και της συγκεντρώσεως του Ελληνικού Στρατού, πολυτίμως συνέβαλε και το Ελληνικόν Πολεμικόν Ναυτικόν, όπερ δια της προστασίας των θαλασσίων στρατιωτικών μεταφορών και της εξασφαλίσεως των δια θαλάσσης συγκοινωνιών, εξεπλήρωσε πλήρως, παραδειγματικώς και αποτελεσματικώς τον κύριον σκοπόν της εν τω πολέμω αποστολής του. Η Ελληνική Ανωτάτη Διοίκησις μετ’ εμπιστοσύνης πλέον αποβλέπουσα εις την εξέλιξιν του αγώνος και εις το δυνατόν της αναλήψεως επιθετικών επιχειρήσεων, ευθύς ως η πρόοδος της συγκεντρώσεως επέτρεψε τούτο, απέσπασε την πρωτοβουλίαν της ενεργείας από τον εχθρόν.”

Αλέξανδρος Παπάγος

Αρχιστράτηγος

Χαρακτηριστικό είναι το σήμα που απηύθυνε ο Άγγλος αρχιναύαρχος προς όλα τα συμμαχικά πλοία της Μεσογείου, με την πτώση της Ιταλίας: «Προς: Απαντα τα πλοία. Κατά την ιστορικήν ταύτην στιγμήν της παραδόσεως του Ιταλικού Στόλου, της όλης πομπής προς Μάλταν, τιμής ένεκεν, θα ηγείται το ελληνικό αντιτορπιλικό Βασίλισσα Ολγα».

Το ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟ ΣΩΜΑ του Πολεμικού Ναυτικού με την κήρυξη του πολέμου αποτελέστηκε από 541 μονίμους ιατρούς, 29 εφέδρους εκ μονίμων, 109 εφέδρους εξ εφέδρων 35 επικούρους (σύνολο 224), καθώς και 1 μόνιμο Αξιωματικό Νοσοκόμο, 6 μονίμους και 7 εφέδρους Φαρμακοποιούς.

Αναπτύχθηκαν τα εξής Νοσοκομεία: το Ναυτικό Νοσοκομείο Ναυστάθμου (το Κεντρικό και δύο παραρτήματα: ένα στη Σαλαμίνα και ένα στα Παλούκια) το Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιώς στο οποίο υπαγόταν και η χειρουργική πτέρυγα του Τζανείου. Ακόμη έξη Ναυτικά Νοσοκομεία: Πόρου, Καστορίου, Πατρών, Αίγινας, Π. Φαλήρου και Αιδηψού. Εις τα νοσοκομεία αυτά νοσηλεύτηκαν κατά χιλιάδες, κυρίως στρατιώτες του μετώπου, τραυματίες και πάσχονες από κρυοπαγήματα.

Εκτός από τα Νοσοκομεία, το Υγειονομικό εκάλυψε με ιατρούς και τις Ναυτικές Αμυντικές Περιοχές, τα οχυρά, τους σταθμούς αντιαεροπορικής άμυνας και τις Ναυτικές Διοικήσεις.

Τα Πολεμικά πλοία είχαν επανδρωθεί με ιατρούς και ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στις μονάδες κρούσεως. Στα περισσότερα αντιτορπιλικά είχαν τοποθετηθεί μόνιμοι ιατροί. Εδρασαν ακόμη έξη πλωτά νοσοκομεία, τόσο για τη μεταφορά όσο και για την περίθαλψη τραυματιών του μετώπου.

Αυτά ήταν το εκπαιδευτικό Αρης και πέντε ειδικώς μετασκευασθέντα επιβατηγά τα: Αττική, Εσπερος, Ελληνίς, Σωκράτης, Πολικός. Το τραγικό τέλος τους είναι χαρακτηριστικό της απανθρωπιάς του πολέμου.

Οι Ιταλοί περιορίστηκαν σε μια ανεπτιτυχή επίθεση κατά του «Σωκράτη». Με την επίθεση όμως των Γερμανών όλα τα Πλωτά Νοσοκομεία, γνωστοποιημένα σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες, έχοντας τα χρώματα του Ερυθρού Σταυρού και ολόφωτα τη νύχτα, βυθίστηκαν από τους ξανθούς ιππότες του φον Ριχτόφεν, οι οποίοι και επί παρουσία πληθώρας άλλων στόχων προτιμούσαν, σύμφωνα με άνωθεν διαταγή, τα νοσοκομειακά και στη συνέχεια αποτελείωσαν με τα πολυβόλα τους – τους ναυαγούς πλέον- τραυματίες.

Η αυλαία της εποποιίας στον ελλαδικό χώρο πέφτει.

Το μεγαλύτερο μέρος του διασωθέντος από τις γερμανικές επιθέσεις Στόλου μας αποπλέει για την Κρήτη και τη Μ. Ανατολή.

Τριών Υ/Β μας οι κυβερνήτες, με ηρωική μέχρι τότε δράση, διαφωνούν θεωρώντας μάταιη τη συνέχιση του αγώνα. Τα παραλαμβάνουν οι ύπαρχοί τους κι άλλοι αξιωματικοί κι εκεί στην προβλήτα της βάσεως Υ/Β σηκώνουν τις μαύρες σημαίες της καταδρομής ενώ οι σειρήνες τους ουρλιάζουν. Όπως μου αφηγήθηκαν αυτόπτες: «όλα γύρω στη Σαλαμίνα, το Πέραμα και την Αττική, καπνού, φλόγες, εκρήξεις. Και τότε ψηλά στην πόρτα του Ν.Ν. Σαλαμίνος φάνηκαν δύο μικρά άσπρα σημαδάκια που τρέχουν, πλησιάζουν, μεγαλώνουν. Είναι οι δύο σεμνές αδελφές Πιτσίκα, που κάτω από τις επευφημίες των πληρωμάτων πηδούν με τα μπογαλάκια τους μέσα στα Υ/Β που ξεκινούν, ενώ οι κυβερνήτες τους που απομένουν, παρακολουθούν από την προβλήτα άφωνοι την σκηνή».

Κι απ’ το αντικρυνό Αιγάλεω, ανάμεσα απ’ τους καπνούς των ανατινάξεων, θα ορθώθηκε γιγαντιαία απ’ τον πανάρχαιο θρόνο της η σκιά του Ξέρξη, που σκεπάζοντας με τον μανδύα τα μάτια του θα φώναξε μέσα από τους αιώνες: «Οι μεν άνδρες γεγόνασί μοι γυναίκες, αι δε γυναίκες άνδρες» ενώ η ηχώ απ’ τη Σαλαμίνα αντιλαλούσε: «Ω παίδες Ελλήνων, ίτε…. νυν υπέρ πάντων αγών». «

“Η συμβολή των ιατρών εν τοις πλοίοις υπήρξεν λίαν αξιόλογος, ου μόνον από απόψεως ιατρικής περιθάλψεως αλλα και ενισχύσεως του ηθικού των πληρωμάτων… διότι πάντες εγνώριζον ότι εις περίπτωσιν ασθενείας ή τραυματισμού των θα ετύγχανον αμέσου βοηθείας και ταχείας και ασφαλούς διακομιδής εις τα πλησιέστερα Νοσοκομεία. Μετά την μάχην δε ενώ οι λοιποί αξιωματικοί κεκμηκότες εκ της μάχης ανεπαύοντο, μόνος ο ιατρός εν τω θεραπευτηρίω, άγρυπνος και άνευ αναπαύσεως… προσέτρεχε ένθα η φωνή του καθήκοντος τον εκάλει. “

Ναύαρχος- Ιατρός Σταυριανόπουλος

 «Οι ιατροί μας, ως πάντοτε, ανεδείχθησαν πλήρως εις το ύψος της θέσεώς των, επί τε των πλοίων και των εν τη ξηρά Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων». Πεσόντες;

1. Ο έφεδρος Πλωτάρχης Ιατρός Ξενοφών Κοντιάδης ο οποίος γεννήθηκε το 1903 στη Μασσαλία, μεγάλωσε και σπούδασε στη Γαλλία και ήλθε διοδρομία, μετά τις σπουδές του στην Ελλάδα, όπου ακολούθησε πανεπιστημιακή στα Τον Μάϊο του 1940 έγινε τακτικός καθηγητής χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Με τον πόλεμο, ως έφεδρος Πλωτάρχης Ιατρός, τοποθετήθηκε στο Ν.Ν.Πατρών και περί τα τέλη Δεκεμβρίου 1940 τοποθετείται ως Διευθυντής του Ν.Ν. Πειραιώς. Δεν αποδέχεται την τοποθέτηση αυτή και ζητά επιμόνως μετάθεση σε νοσοκομειακό κέντρο του μετώπου. Την 1.1.1941 τοποθετείται στο Σ.Ν. Ιωαννίνων, όπου την 20η Απριλίου φονεύεται από γερμανική βόμβα μέσα στο χειρουργείο ενώ χειρουργούσε τραυματία στρατιώτη.
2. Ο μόνιμος Ανθυποπλοίαρχος Ιατρός Σταμάτιος Μανιαρίζης που γεν- νήθηκε στην Κέρκυρα το 1908, κατετάγη ως Σημαιοφόρος Ιατρός Π.Ν. στις 11.5.1938. Από 1.11.1939 υπηρετεί διαδοχικά σε διάφορα αντιτορπιλικά και από τις 10.6.1940 στο «Υδρα» όπου φονεύθηκε στις 22.4.1941 από θραύσματα βόμβας πάνω στη γέφυρα του βυθιζόμενου πλοίου του ενώ πα- ρείχε τις πρώτες βοήθειες σε τραυματίες. 3. Ο Εφεδρος Σημαιοφόρος Οδοντίατρος Βασίλειος Αναστασίου γεννήθηκε το 1912 στην Αλεξάνδρεια. Στις 28.10.1940 κατατάχθηκε στο στρατό και πολέμησε στην Αλβανία. Με την κατάρρευση κατήλθε στην Μ. Ανατολή και κατατάχτηκε στο Π.Ν. Υπηρέτησε στον «Αβέρωφ» με τον οποίο πήγε ως τις Ινδίες, και κατόπιν στο Ν.Ν. Αλεξανδρείας. Μετά ζήτησε και τοποθετήθηκε ως κυβερνήτης «επιδρομικού πλοίου» στο θρυλικό στολίσκο ημιολιών. Σκοτώθηκε από πολυβολισμούς γερμανικού αεροπλάνου πάνω στο αντιαεροπορικό του βενζινόπλοιού του, με το οποίο ανταπέδιδε τα πυρά στον εχθρό. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ακόμη τη δράση σε δύσκολες στιγμές δύο άλλων ιατρών:
3. Ο ιατρός Ανδρέας Καποδίστριας του Α/Τ «Αδρία», όταν τούτο προσέκρουσε σε νάρκη και αποκόπηκε η πλώρη του (22.10.1943), επειδή καταστράφηκε το θεραπευτήριο, χειρουργούσε με τα εργαλεία του κουρείου και με κολώνια ως αντισηπτικό επί 48 ώρες «ακούραστος, ψύχραιμος, φιλομειδής». Στη συνέχεια επιβιβάστηκε στο καΐκι που μετέφερε τους Ελληνες και Βρετανούς τραυματίες στη Σμύρνη, συνεχίζοντας τη θεραπεία τους.
4. Ο ιατρός Εμμανουήλ Γουργουρής του «Β. Ολγα», κατά την βύθιση του πλοίου του στις 14.9.1943 στη Λέρο, παρέμεινε περιθάλποντας τους τραυματίες και μετά την διαταγή εγκαταλείψεως του πλοίου. Οταν τούτο κόπηκε στα δύο και ανετράπη τα νερά εισόρμησαν στο θεραπευτήριο. Τότε μόνο καταδύθηκε και διέφυγε. Ανασύρθηκε τελικά στην επιφάνεια αναίσθητος και μισοπεθαμένος.

Ναύαρχος Καββαδίας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Σταυριανόπουλου Θ: Υποναυάρχου Ιατρού Π.Ν. Η Υγειονομική Υπηρεσία του Π. Ναυτικού κατά τους Απελευθερωτικούς Αγώνες του Εθνους, Αθήνα 1978.

Φωκά Δ: Αντιναυάρχου Π.Ν. Εκθεσις επί της δράσεως του Β.Ν. κατά τον πόλεμο 1940-1944. Εκδοσις Ιστορικής Υπηρεσίας Β.Ν., Αθήναι 1953.

Χατζή Κ: Πλοιάρχου Π.Ν. Στοιχεία από τη δράση της Υγειονομικής υπη ρεσίας του Π.Ν. κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιατρική Επιθεώ ρηση Δυνάμεων 2: 65-93, 1988, Ιατρικό Περισκόπιο 3 (1994) 47-51.

---

Σημείωση :

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα, στην ιταλική χερσόνησο υπήρχαν πολλά διαφορετικά κράτη. Από αυτά, το μοναδικό στο οποίο βασίλευε Ιταλός μονάρχης ήταν το βασίλειο του Πεδεμοντίου και της Σαρδηνίας. Σε αυτό βασίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, και η προσπάθεια ενοποίησης. Πρωτεργάτες υπήρξαν ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ και ο μετριοπαθής φιλελεύθερος πρωθυπουργός Καμίλο Καβούρ. Παράλληλα, ο πολιτικός Τζουζέπε Ματσίνι ίδρυσε το κίνημα Νέα Ιταλία με στόχο τη δημιουργία ενός ενιαίου και δημοκρατικού ιταλικού κράτους. Στα 1859 – 1860 το Πεδεμόντιο απέσπασε από την Αυστρία περιοχές της βόρειας Ιταλίας, ενώ ο Ιταλός επαναστάτης Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, κάνοντας απόβαση στη Σικελία στις 11 Μαΐου 1860, κήρυξε την επανάσταση στη νότια Ιταλία και την ένωση αυτών των περιοχών με το Πεδεμόντιο. Έτσι, το 1861 σχηματίστηκε το ενιαίο Βασίλειο της Ιταλίας, που ως το 1870 είχε λάβει την εδαφική μορφή που έχει σήμερα η Ιταλία. (Wikipedia)

---

Επιμέλεια Ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης

• – 2022.10.25
• – ΕΕΥΕΔ

Στα πλαίσια του εορτασμού της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης την 26η Οκτωβρίου 1912, η ΕΕΥΕΔ προσκάλεσε τον Συνάδελφο και Μέλος της, Υποστράτηγο (ΥΙ) ε.α Κυριακόπουλο Κωνσταντίνο να “εκφωνήσει” τον πανηγυρικό της ημέρας. Ο πανηγυρικός του είναι ένα εξαιρετικό κείμενο που περιγράφει τα γεγονότα που προηγήθηκαν της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται στην διαφωνία Βασιλέως και Πρωθυπουργού για την κατά προτεραιότητα απελευθέρωση της πόλης. Ο αναγνώστης μεταφέρεται στο στο κλίμα και “άρωμα” της εποχής, μέσα από τα μηνύματα, δηλώσεις και δημοσιεύματα που περιλαμβάνονται στο άρθρο. Ευχαριστούμε τον Συγγραφέα για την συμμετοχή του στον εορτασμό της επετείου απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης.

ΔΣ/ΕΕΥΕΔ

---

---

Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης τὴν 26η Ὀκτωβρίου 1912

• – 2022.10.14
• – Κυριακόπουλος Κων.
• – Υποστράτηγος ΥΙ ε.α

Συνηθίζεται στὴν ἐκφώνηση πανηγυρικῶν νὰ παρουσιάζονται διθύραμβοι, χωρὶς ὅμως νὰ παρουσιάζωνται τὰ ἀκριβῆ ἱστορικὰ στοιχεῖα, μὲ συνέπεια ὁ πολὺς κόσμος νὰ παραμένει ἀδαὴς τῶν διαφόρων συμβάντων. Παρατηρεῖται μάλιστα τὸ φαινόμενο, ὅσο πιὸ ἄσχετοι νὰ εἶναι ὁρισμένοι τόσο νὰ ἐπιμένουν στὶς ἐσφαλμένες ἀπόψεις τους. Ὅμως ἕνας πανηγυρικὸς πρέπει νὰ ἀναφέρεται σὲ πραγματικὰ καὶ ὄχι ἐπιθυμητὰ γεγονότα.

Ἡ Θεσσαλονίκη ἦταν στὶς ἀρχὲς τοῦ 20^οῦ αἰῶνα ἦταν ἡ αἰώνια πολύφερνη νύφη. Ἡ Ρωσία τὴν ἔβλεπε σὰν τὸν μόνο τρόπο νὰ βγοῦν στὸ Αἰγαῖο, διὰ μέσου κρατῶν ποὺ ἀνῆκαν στὴν ἐπιρροή της. Ἡ Αὐστροουγγαρία μετὰ τὴν Βοσνία-Ἐρζεγοβίνη, ποὺ εἶχε προσαρτήσει, ὀνειρευόταν τὴν ἔξοδό της στὸ Αἰγαῖο. Οἱ Σέρβοι καὶ οἱ Βούλγαροι τὴν ἤθελαν σὰν μέρος τῆς Μακεδονίας, ποὺ ὀνειρευόντουσαν στὴν ἐπικράτεια τους καὶ κυρίως γιὰ τὸ λιμάνι της. Οἱ Ἄγγλοι καὶ Γάλλοι δὲν εἶχαν βλέψεις γιὰ τὴν πόλη. Ἐνδιαφερόντουσαν ὅμως νὰ μὴν πέσει στὰ χέρια τῶν ἄλλων μεγάλων δυνάμεων, ἢ ἔστω τῶν βαλκάνιων συμμάχων ποὺ τὶς συμπαθοῦσαν. Ἔτσι κάθε προσπάθεια γιὰ τὸν ἔλεγχό της βρίσκοταν στὶς βλέψεις τους.

Ἡ Ἑλλάδα τὴν ἴδια περίοδο βρίσκοταν ὑπὸ τὸν διεθνῆ οἰκονομικὸ ἔλεγχο (κάτι ποὺ μᾶς θυμίζει τὴν σύγχρονη ἐποχὴ τῶν μνημονίων, ὅλα συνέπειες τῆς ἀσύνετης συμπεριφορᾶς τῶν ἰθυνόντων). Εἶχε προηγηθεῖ ὁ ἀπὸ τοὺς ὑπεύθυνους ὀνομαζόμενος «ἀτυχὴς» πόλεμος τοῦ 1897, ποὺ τόσα δεινὰ εἶχε ἐπισωρεύσει στὸν Ἑλληνικὸ λαό. Ἡ ἀδιαφορία συνεχιζότανε πρᾶγμα ποὺ ἀνάγκασε τὸν στρατὸ ἑνωμένο μὲ τὸν λαὸ νὰ ἐπαναστατήσει τὸ 1909 στὸ Γουδί, ποὺ ἀποτέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς ἀναγεννήσεως τῆς Ἑλλάδος. Ἡ ἐπανάσταση ἀπετέλεσε τὴν ἀρχὴ τῆς ἀναγέννησης τῆς Ἑλλάδας, ποὺ ἦταν τόσο ἀπαραίτητη γιὰ τὴν ἐπιβίωσή της, καμμιὰ σχέση δὲν εἶχε μὲ τὴν ἐθνοκτόνο δικτατορία τοῦ 1967. Προέβη σὲ ἀναδιάταξη τῶν ἐνόπλων Δυνάμεων, ἐνῶ εἶχε τὴν ἔμπνευση νὰ ἀναθέσει τὴν Κυβέρνηση στὸ ἀνατέλλον ἀστέρι τῆς Ἑλληνικῆς πολιτικῆς Σκηνῆς τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο. Ὅσον ἀφορᾶ στὸ Στρατὸ ἀμέσως ἔκανε πράξη τὴν ἀπομάκρυνηση τοῦ διαδόχου καὶ τῶν πριγκίπων ἀπὸ τὸ στρατό, ὅπου κατεῖχαν ἀνώτατες θέσεις, θεωρώντας τους, ὅπως πράγματι ἦσαν, ὑπαίτιους τῆς διαφθορᾶς, ποὺ ἐπικρατοῦσε στὸ στράτευμα. Ὁ Βενιζέλος, ὅταν ἀνέλαβε τὴν διακυβέρνηση τῆς Χώρας ἐπανέφερε τοὺς βασιλόπαιδες στὶς προηγούμενες θέσεις τους, παρὰ τὶς ἔντονες ἀντιρρήσεις τῶν μελῶν τῆς ἐπαναστατικῆς ἐπιτροπῆς. Ὁ Βενιζέλος εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς φρόντισε, παρὰ τὶς ἐγγενεῖς δυσχέρειες τῆς Ἑλληνικῆς γραφειοκρατικῆς διαδικασίας, γιὰ τὴν ταχεῖα παραγγελία στρατιωτικῶν ὑλικῶν ἀπαραίτητων γιὰ τὴν προβλεπόμενη πολεμικὴ ἀναμέτρηση, ἐνῶ συγχρόνως μετεκάλεσε ξένες (Γαλλικὴ καὶ Ἀγγλικὴ) στρατιωτικὲς ἀποστολές, γιὰ τὴν ἐκπαίδευση καὶ ἀναδιάρθρωση τῶν Ἑλληνικῶν ἐνόπλων δυνάμεων.

Ἤδη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 20^οῦ αἰῶνα τὸ κλῖμα στὰ Βαλκάνια ἦταν ἀρνητικὰ φορτισμένο κατὰ τῶν Νεοτούρκων. Ὁ ἐθνικισμὸς τοῦ κινήματος τῶν «Νεότουρκων», οἱ ὁποῖοι οὐσιαστικὰ εἶχαν ὑπὸ τὸν ἔλεγχό τους τὴν ἐξουσία τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴ συσπείρωση τῶν ὑπόλοιπων κρατῶν τῆς Βαλκανικῆς ἐναντίον τους.

Τὴν ἴδια περίοδο τὸ Κρητικὸ ζήτημα, δηλαδὴ ἡ ἕνωση τῆς Κρήτης μὲ τὴν Ἑλλάδα, ἐπιδείνωσε τὶς σχέσεις μεταξὺ τῆς χώρας μας καὶ τῆς Τουρκίας, ἐνῶ ἡ προσωρινὴ ἀπελευθέρωση τῶν Δωδεκανήσων κατὰ τὸν Ἰταλοτουρκικὸ πόλεμο εἶχε ἤδη σημάνει τὴν ἔναρξη τῶν Ἑλληνοτουρκικῶν τριβῶν.

Ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος, παρακολουθοῦσε τὶς τότε διπλωματικὲς ἐξελίξεις στὸ διεθνὲς περιβάλλον. Παράλληλα λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψη, ὅτι τὸ Ἑλληνικὸ κράτος βρισκόταν σὲ φάση ἀνασύνταξης καὶ ἀνασυγκρότησης ἀπέφευγε νὰ συγκρουσθεῖ μονομερῶς μὲ τὴν Τουρκία. Οἱ προσπάθειές του γιὰ ἀποφυγὴ τῆς ἔνοπλης σύγκρουσης τερματίστηκαν μὲ τὴν κήρυξη τοῦ πολέμου κατὰ τῆς Τουρκίας ἀπὸ τὸ Μαυροβούνιο, στὶς 25 Σεπτεμβρίου 1912. Λίγο ἀργότερα μὲ ἀφορμὴ τὴν παραπάνω ἐξέλιξη, ἡ Ἑλλάδα συντάχθηκε στὸ στρατόπεδο τῆς Σερβίας καὶ τῆς Βουλγαρίας.

Στὶς 3 Οκτωβρίου, οἱ τρεῖς βαλκανικὲς χώρες ἀπέστειλαν τελεσίγραφο στὴν Ὑψηλὴ Πύλη μὲ τὸ ὁποῖο αἰτοῦνταν τὴν ἱκανοποίηση μιᾶς σειρᾶς ζητημάτων, ὅπως π.χ. τὴν ἐπικύρωση τῆς ἐθνικῆς αὐτονομίας τῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων. Τὸ τελεσίγραφο ἀπορρίφθηκε καὶ οἱ στρατιωτικὲς ἐπιχειρήσεις ἀντικατέστησαν τὴ διπλωματία.

Μὲ τὸ ξέσπασμα τοῦ Πολέμου, οἱ βαλκανικὲς χῶρες ἐστράφησαν ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν καὶ ξεκίνησαν τὴν ἐπεκτατικὴ πορεία. Ἡ Ἑλλάδα μπῆκε στὸν πόλεμο στὶς 5 Ὀκτωβρίου 1912 συμμαχώντας μὲ τὶς ἄλλες τρεῖς Βαλκανικὲς δυνάμεις ἀπέναντι στὴν Οθωμανικὴ αὐτοκρατορία. Ἡ ἀποδοχὴ τῆς Ἑλλάδας στὸ συνασπισμὸ τῆς Σερβίας, Βουλγαρίας καὶ Μευροβουνίου ὀφείλοταν στὸν διπλωματικὸ ἐλιγμὸ τοῦ Βενιζέλου, ποὺ εἶχε ἀποστείλει σὲ μυστικὴ ἀποστολὴ τὸν Ἰωάννη Μεταξᾶ μὲ ἐντολὴ νὰ τονίσει τὴν σημασία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ναυτικοῦ στὸν προετοιμαζόμενο πόλεμο, ἀφοῦ οἱ ἄλλες χῶρες ἐστεροῦνταν τονίζοντα;, ὅτι ἐν ἐναντία περιπτώσει ὁ Τουρκικὸς στόλος θὰ δροῦσε ἀνενόχλητος στὸ βόρειο Αἰγαῖο μὲ τρομακτικὲς συνέπειες γιὰ τὶς τρεῖς συνασπιμένες χῶρες. Ἔτσι ἡ Ἑλλάδα ἔγινε δεκτὴ στὴ συμμαχία, πρὸς μεγάλη στενοχώρια τῶν Βουλγάρων, ποὺ ἐξ ἀνάγκης ἐδέχθησαν τὴν Ἑλλάδα, κάτι ποὺ τοὺς κατέστρεφε τὰ προαιώνια σχέδιά τους γιὰ τὴν κατάληψη τῆς Μακεδονίας καὶ ἰδιαίτερα τῆς Θεσσαλονίκης. Δὲν πρέπει νὰ ξεχνᾶμε μὲ τίποτε τὸν Μακεδονικὸ ἀγῶνα τοῦ 1904-1908 καὶ τὶς ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων φρικαλεότητες τῶν Βουλγάρων.

Ἡ Στρατιὰ Θεσσαλίας μὲ ἀρχιστράτηγο τὸν διάδοχο Κωνσταντῖνο πορεύεται πρὸς βορρᾶ καὶ δίνει νικηφόρες μάχες στὴ Δυτικὴ Μακεδονία. Οἱ τουρκικὲς δυνάμεις μετὰ τὴν ἧττα στὸ Σαραντάπορο, κατευθύνθηκαν στὰ Γιαννιτσᾶ δίνοντας ἀμυντικὴ μάχη γιὰ νὰ ἀνακόψουν τὴν Ἑλληνικὴ πορεία προς τὴν Θεσσαλονίκη, ὅμως ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς νίκησε στὴ μάχη καὶ προωθήθηκε στὴν πόλη. Ἔπειτα ἀπὸ τὴν Μάχη τῶν Γιαννιτσῶν ἔφτασαν ἔξω ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκη.

Προκειμένου νὰ καθυστερήσουν τὸν Ἑλληνικὸ στρατό, οἱ Τοῦρκοι κατέστρεψαν τὶς γέφυρες τοῦ Λουδία, τοῦ Ἀξιοῦ καὶ τοῦ Γαλλικοῦ. Ταυτόχρονα, ἀγγελιοφόροι μετέφεραν τὸ μήνυμα, ὅτι μία βουλγαρικὴ μεραρχία βρισκόταν στὴν πεδιάδα τοῦ Λαγκαδᾶ. Ἡ κατασκευὴ νέας γέφυρας ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ἀπαιτοῦσε χρόνο πολύ, ἀλλὰ καὶ ὑλικά. Ὁ κίνδυνος νὰ χαθεῖ ἡ Θεσσαλονίκη γινόταν ὅλο καὶ πιὸ ὁρατός. Με τὴ βοήθεια τῶν κατοίκων ἀπὸ τὶς γύρω περιοχὲς (Μάλγαρα, Κύμινα, Χαλάστρα, Σίνδος) στὶς 25 Ὀκτωβρίου ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς πέρασε τὸν Ἀξιὸ ποταμὸ καὶ ἑτοιμάστηκε νὰ ἐπιτεθεῖ στὴ Θεσσαλονίκη.

Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε στὶς 26 Ὀκτωβρίου 1912 μὲ τὴν εἴσοδο στὴν πόλη τῶν Ἑλληνικῶν στρατευμάτων. Τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς πόλεως προηγήθηκε παρασκήνιο καὶ ἐπίμονη προσπάθεια τοῦ Βενιζέλου νὰ πείσει τὸν ὑπερφύαλο Κωνσταντῖνο νὰ στραφεῖ πρὸς τὴν Θεσσαλονίκη καὶ ὄχι πρὸς τὸ Μοναστήρι, ὅπως ἐπιθυμοῦσε. Δὲν γνωρίζουμε γιατί ὑπῆρχε αὐτὴ ἡ ἐπιμονή του. Τὴν 20^ὴ Ὀκτωβρίου οἱ Ἑλληνικὲς δυνάμεις κατόπιν ἀποφάσεως Κωνσταντίνου, προετοιμάζοταν νὰ κατευθυνόταν στὴν Βόρεια Μακεδονία, προς ἀπελευθέρωση αὐτῆς. Ὁ Βενιζέλος ἀντέδρασε ἐπίμονα σὲ αὐτή.

Ἀκολούθησε ὁ παρακάτω τηλεγραφικὸς διάλογος.

«Ἐλ. Βενιζέλος Ἀναμένω νὰ μοὶ γνωρίσητε τὴν περαιτέρω διεύθυνσιν, ἣν θ’ ἀκολουθήσῃ ἡ προέλασις τοῦ στρατοῦ Θεσσαλίας. Παρακαλῶ μόνον νὰ ἔχητε ὑπ’ ὄψιν, ὅτι σπουδαῖοι πολιτικοὶ λόγοι ἐπιβάλλουσι νὰ εὑρεθῶμεν μίαν ὥραν ταχύτερον εἰς Θεσσαλονίκην.

Κωνσταντῖνος Ὁ στρατὸς δὲν θὰ ὁδεύσῃ κατὰ τῆς Θεσσαλονίκης. Ἔχω καθῆκον νὰ στραφῶ κατὰ τοῦ Μοναστηρίου, ἐκτὸς ἂν μοῦ τὸ ἀπαγορεύετε.

Ἐλ. Βενιζέλος. Σᾶς το ἀπαγορεύω!»

Μετὰ τὴν ἔντονη διαφωνία τοῦ Βενιζέλου μὲ τὸν Κωνσταντῖνο, ἐπικράτησε ἡ διαταγὴ τοῦ Πρωθυπουργοῦ καὶ τὰ Ἑλληνικὰ στρατεύματα ὕστερα καὶ ἀπὸ ἐντολὴ τοῦ Βασιλιᾶ Γεωργίου Α΄, κατόπιν ἔντονης παραστάσεως τοῦ Βενιζέλου πρὸς αὐτὸν ἐστράφησαν πρὸς ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης. Στὶς 25 Οκτωβρίου 1912, τὰ Ἑλληνικὰ στρατεύματα περικύκλωσαν τὴν Θεσσαλονίκη.

Ὁ Δούσμανης στὰ ἀπομνημονεύματά του, ποὺ ἐκδοθήκανε τὸ 1946, παρουσιάζει τὸ συμβὰν ἀπὸ τὴν ἄποψη τοῦ Ἐπιτελείου τοῦ Κωνσταντίνου καὶ προβαίνει σὲ κρίσεις, ποὺ δείχνουν τὴν ἄποψη τῶν φιλοβασιλικῶν, ποὺ τόσα δεινὰ προκαλέσανε στὴν Ἑλλάδα τόσο τὸ 1897, ὅσο καὶ τὸ 1917 καὶ τὸ 1920-1922. Παραθέτουμε τὸ τμῆμα αὐτὸ τῶν ἀπομνημονευμάτων τοῦ Δούσμανη:

«Ὁ διάδοχος πειραχθεὶς ἐκ τῆς θλιβερᾶς ἐπεμβάσεως τοῦ πρωθυπουργοῦ ἀναμειχθέντος εἰς ἀλλότρια καθήκοντα ἀπήντησε διὰ τηλεγραφήματος, ὅπερ συνέταξεν ἰδίᾳ χειρὶ καὶ εἰς ὃ ἀνέφερεν ὅτι:

«Ἡ κατεύθυνσις τῆς ὑποχωρήσεως καὶ αἱ προθέσεις τοῦ πολέμου θὰ καθορίσωσι τὴν προέλασιν καὶ κατεύθυνσιν τῆς ὑπ’ ἐμὲ στρατιᾶς», προσθέσας σὺν τοῖς ἄλλοις «Νὰ παύσῃ τοῦ λοιποῦ ἡ Κυβέρνησις ἀναρμοδίως γνωματεύουσα καὶ (ἐκ τοῦ) μακρόθεν ἀναμιγνυομένη εἰς τὰς πολεμικὰς ἐπιχειρήσεις».

Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἀρκεῖ ἡ δήλωση τοῦ Γάλλου Προέδρου Κλεμανσώ, ποὺ εἶπε τὸ χαρακτηριστικό, «ἀλλοίμονο, ἂν ἀφήσουμε τοὺς στρατιωτικοὺς νὰ ἀποφασίζουν γιὰ τὸν Πόλεμο».

Δὲν εἶναι μόνο τὰ ὅσα ἀναφέρει, 44 χρόνια μετὰ τὰ ἀξιοσημείωτα γιὰ τὴν Ἑλλάδα γεγονότα, ποὺ εἶναι τόσο ἐξωφρενικά, ἀλλὰ σὲ ἄλλη πραγματεία του γράφει τὰ ἑξῆς ἐξωφρενικά.

«Ἡ Θεσσαλονίκη δὲν κατεκτήθη ὑφ’ ἡμῶν κατὰ τὸν ἐναντίον τῆς Τουρκίας πόλεμον τοῦ 1912. Ἡ Θεσσαλονίκη κατεκυρώθη ὑπὲρ ἡμῶν εἰς Κιλκίς, εἰς τὴν Κρέσναν, εἰς τὴν Τζουμαγιάν, ὅπου κατεστήσαμεν τοὺς Βουλγάρους ἀνικάνους νὰ ἀμφισβητήσωσι τὴν κατοχὴς τῆς Ἑλληνικωτάτης ἱστορικῶς ταύτης πόλεως τῆς Μακεδονίας». Ὁ φανατισμὸς τοῦ Δούσμανη δὲν ἔχει παρέλθει παρὰ τὶς ζημιές, ποὺ προκάλεσε στὴν Ἑλλάδα, κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 1917 καὶ κατὰ τὴν Μικρασιατικὴ καταστροφή, ἀφοῦ ὑπῆρξε ἄτυπος σύμβουλος τοῦ Κωνσταντίνου. Ποιός ἀλήθεια γράφει ἱστορία μὲ ὑποθέσεις; Πίστευε ὁ Δούσμανης, ὅτι ἂν δὲν εἶχε καταληφθεῖ ἡ Θεσσαλονίκη ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸ Στρατό, λίγο πρὶν οἱ Βούλγαροι φτάσουν στὰ περίχωρά της, ὅτι ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς θὰ κέρδιζε τὸν Ἑλληνοβουλγαρικὸ πόλεμο τοῦ 1913; Μὲ τὴν Μακεδονία καὶ τὴν Θεσσαλονίκη κατεχόμενη ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους πῶς θὰ γινότανε ὁ ἐφοδιασμὸς τῶν Ἑλληνικῶν στρατευμάτων, ὅταν ἡ Θεσσαλονίκη δὲν κατεχότανε ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες; Εὐτυχῶς ὅμως ποὺ δὲν ἐπικράτησαν οἱ ἄστοχες ἀπόψεις τοῦ Κωνσταντίνου.

Ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις γιὰ τὴν παράδοση τῆς πόλης μὲ τὸν Χασὰν Ταξὶν πασᾶ, τὸν Ὀθωμανὸ στρατηγὸ ἐπιφορτισμένο μὲ τὴν ὑπεράσπιση τῆς πόλης. Ὁ Ταξὶν Πασᾶς, ποὺ ὑπερασπιζόταν τὴ Θεσσαλονίκη, δὲν εἶχε ἄλλη δυνατότητα παρὰ νὰ ζητήσει μιὰ ἔντιμη συμφωνία γιὰ τὴν παράδοση τῆς πόλης. Στὶς 25 Ὀκτωβρίου οἱ ἀπεσταλμένοι του ζήτησαν νὰ ἐπιτραπεῖ στὸν Ταξὶν νὰ ἀποσυρθεί μὲ τὸ στρατὸ καὶ τὸν ὁπλισμό του στὸ Καραμπουρνοῦ καὶ νὰ παραμείνει ἐκεῖ μέχρι τὸ τέλος τοῦ πολέμου. Ἡ Ἑλληνικὴ πλευρὰ ἀπέρριψε τοὺς ὅρους του καὶ τοῦ πρότεινε τὴν παράδοση τοῦ στρατοῦ του καὶ τὴ μεταφορά του στη Μικρὰ Ἀσία μὲ δαπάνες τῆς Ἑλληνικῆς κυβερνήσεως. Ὁ Κωνσταντῖνος τηλεγράφησε στὴν Κυβέρνηση, τὸ ἀπόγευμα τῆς 26^ης Ὀκτωβρίου, ὅτι ὁ Ταξὶν δέχεται τὶς προτάσεις του. «Ὅθεν διέκοψα ἀμέσως τὴν προέλασιν καὶ ἀπέστειλα δύο ἀξιωματικούς πρὸς σύνταξιν σχετικοῦ πρωτοκόλλου καταθέσεως τῶν ὅπλων καὶ παραδόσεως τῆς πόλεως, πρὸ τῆς ὁποίας εὑρίσκονται ἤδη τὰ στρατεύματα ἡμῶν».

Το Πρωτόκολλο παράδοσης τῆς Θεσσαλονίκης στὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ ὑπογράφτηκε στὸ Διοικητήριο μετὰ τὴν τηλεγραφικὴ ἐντολὴ τοῦ πρωθυπουργοῦ πρὸς τὸν ἀρχιστράτηγο: «Νὰ ἀποδεχθῆτε τὴν προσφερομένην ὑμῖν παράδοσιν τῆς Θεσσαλονίκης καὶ νὰ εἰσέλθητε εἰς ταύτην ἄνευ χρονοτριβῆς». Καὶ στὸ σημεῖο αὐτό, ὁ Δούσμανης ἀναφέρει, ὅτι ὁ Κωνσταντῖνος ἀπάντησε στὸν πρωθυπουργό, ὅτι «εἶμαι ὁ μόνος ἁρμόδιος νὰ κρίνω εὑρισκόμενος ἐπὶ τόπου, ἐπιβάλλων τοῦς ὅρους». Δὲν κρίνουμε σκόπιμο νὰ προβοῦμε σὲ κρίσεις γιὰ τὴν νοοτροπία τοῦ Κανωσταντίνου, ποὺ εἶχε μεγαλώσει μὲ τὴν ἄποψη τῆς «ἐλέῳ Θεοῦ βασιλείας».

Ὁ Ταξὶν παρέδωσε τὴν πόλη στοὺς Έλληνες, ἄνευ ὅρων μὲ 25.000 αἰχμαλώτους, μὲ συμφωνία ποὺ ὑπεγράφη στὸ χωριὸ Τοψὶν (σημερινὴ Γέφυρα).

Το ἱστορικὸ πρωτόκολλο μὲ δέκα άρθρα, γραμμένο στὴ γαλλικὴ γλώσσα, ὑπέγραψαν τελικὰ ὁ ἀρχηγὸς τοῦ Τουρκικοῦ στρατοῦ Χασὰν Ταξὶν πασᾶς καὶ ἀπὸ πλευράς τῶν Ἑλλήνων οἱ πληρεξούσιοι ἀξιωματικοὶ τοῦ ἐπιτελείου τοῦ Κωνσταντίνου, Βίκτωρ Δούσμανης καὶ Ἰωάννης Μεταξᾶς. Ἡ παράδοση τῆς πόλεως ἔγινε ἄνευ ὅρων καὶ σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο 3 τοῦ πρωτοκόλλου: «Ἡ πόλις τῆς Θεσσαλονίκης παραδίδεται εἰς τὸν Ἑλληνικὸν στρατὸν ὣς τὴν συνομολόγησιν τῆς εἰρήνης». Οἱ Ἕλληνες φάνηκαν γενναιόδωροι καὶ ἔδοσαν τὸ δικαίωμα στοὺς ἀνώτερους Τούρκους ἀξιωματικοὺς νὰ διατηρήσουν τὰ ξίφη τους καὶ νὰ εἶναι ἐλεύθεροι στὴ Θεσσαλονίκη (ἄρθρο 4).

Ἦταν τὸ τέλος μιᾶς ἀγωνιώδους σειρᾶς διαπραγματεύσεων ἀνάμεσα στὴν Τουρκικὴ Διοίκηση καὶ τὸ Ἑλληνικὸ ἐπιτελεῖο τοῦ Κωνσταντίνου, ποὺ εἶχε ἐγκατασταθεῖ στὴ βίλα Μοδιάνο, στὴ Γέφυρα, ποὺ στεγάζει σήμερα τὸ Μουσεῖο τῶν Βαλκανικών Πολέμων.

Νὰ πῶς παρουσιάστηκε στὴν ἐφημερίδα Ἀκρόπολις ἡ παράδοση τῆς πόλεως.

Στὴν παράδοση στοὺς Ἕλληνες -γιατὶ προέλαυνε καὶ ὁ βουλγαρικὸς στρατὸς μὲ σκοπὸ νὰ μπεῖ πρῶτος στὴν πόλη- συνέβαλαν, πέρα ἀπὸ τὶς στρατιωτικὲς ἀδυναμίες τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ καὶ ἡ προτίμηση τοῦ Τούρκου στρατηγοῦ νὰ παραδώσει τὴν πόλη στοὺς Ἕλληνες, παρὰ στοὺς Βουλγάρους.

Ὅπως ἀναφέρει ὁ Δούσμανης: «Ἡ σύνταξις τῆς συμβάσεως καὶ ἡ ὑπογραφὴ ἐπερατώθη περὶ τὴν 1.30 μετὰ μεσονύκτιον (τῆς 27^ης), ἐσυμφωνήσαμεν ὅμως νὰ θέσωμεν ὡς ἡμερομηνίαν τὴν 26^ην Ὀκτωβρίου, διότι ἐξ ὑπαιτιότητος τῶν Τούρκων ἐβραδύναμεν νὰ συναντηθῶμεν…»

Ὅσον ἀφορᾶ στὴν εἴσοδο τῶν Ἑλληνικῶν στρατευμάτων στὴν πόλη ἁπλῶς ἀναφέρουμε, ὅτι ὁ πρῶτος ἐπὶ κεφαλῆς ἀξιωματικὸς ποὺ μπῆκε στὴν πόλη ἦταν ὁ ὑπομοίραρχος Κωνσταντῖνος Μανωλκίδης -τότε ἡ Χωροφυλακὴ ἀποοτελοῦσε τμῆμα τοῦ Στρατοῦ- ὁ ὁποῖος εἶχε διαταγὴ νὰ παραλάβει καὶ νὰ συνοδεύσει τοὺς Τούρκους ἀξιωματικοὺς στὸ Ἑλληνικὸ στρατηγεῖο στὸ Τοψὶν στὸ πλαίσιο τῶν Ἑλληνοτουρκικῶν διαπραγματεύσεων γιὰ τὴν παράδοση τῆς πόλης. Διανυκτέρευσε μάλιστα τὸ βράδυ στὸ ξενοδοχεῖο «Ὄλυμπος Παλλάς», στὴν πλατεῖα Ἐλευθερίας. Πολλοὶ Ἕλληνες κάτοικοι τὴ πόλεως συνωστίζονταν στὶς τζαμαρίες τοῦ ξενοδοχείου γιὰ νὰ δοῦν ἀπὸ κοντὰ τὸν ἔνστολο Ἕλληνα ἀξιωματικό. Πρέπει ἐδῶ νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι οἱ Ἕλληνες ἀποτελοῦσαν μειοψηφία , ἀφοῦ κατὰ τὴν ἀπογραφὴ τοῦ 1910 κατοικοῦσαν στὴ Θεσσαλονίκη 65.000 Ἑβραῖοι, 35.000 Ἕλληνες, 30.000 Τοῦρκοι καὶ 2.200 κάτοικοι ἄλλων ἐθνοτήτων (Ἀρμένιοι, Βούλγαροι κτλ). Συνεπῶς μὲ ποιό δικαίωμα οἱ Βούλγαροι ἀπαιτοῦσαν τὴν ἀπὸ μέρους τους κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης;

Στὶς 27 Ὀκτωβρίου εἰσέρχονται στὴ Θεσσαλονίκη δύο τάγματα Εὐζώνων καὶ ὑψώνεται ἡ Ἑλληνικὴ σημαία στὸ Διοικητήριο τῆς πόλης. Τὴν ἑπόμενη μέρα τὸ πρωὶ εἰσέρχεται στὴν πόλη ὁ Κωνσταντῖνος μὲ τὸ ἐπιτελεῖο του. Ταυτόχρονα φθάνει μία βουλγαρικὴ μεραρχία ἔξω ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη. Ὡστόσο τέσσερις Ἑλληνικὲς μεραρχίες ἔχουν ἤδη λάβει στρατηγικὲς θέσεις στὰ περίχωρα τῆς πόλης ἀποτρέποντας κάθε ἐνδεχόμενο κατάληψής της ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους. Ἔτσι χάρη στὴ διορατικότητα τοῦ Βενιζέλου εἶχε ἀποφευχθεῖ μιὰ ἐθνικὴ τραγωδία, δηλαδὴ ἡ κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης ὄχι ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους. Ὁ Βενιζέλος ἀντιλήφθηκε, ὅτι οἱ Βούλγαροι ἔδειχναν ὅλο καὶ μεγαλύτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν πόλη τῆς Θεσσαλονίκης καὶ ἡ Ἑλλάδα κινδύνευε νὰ χάσει τὴν σημαντικότερη πόλη τῆς Μακεδονίας.

Στὶς 29 Οκτωβρίου ὁ βασιλιὰς Γεώργιος φτάνει στὴν πόλη. Ὁ Ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς Θεσσαλονίκης πανηγυρίζει καὶ ὑποδέχεται τὸν Ἑλληνικὸ στρατὸ καὶ τὴν ἡγεσία του μὲ ἐνθουσιασμό. Οἱ φόβοι τοῦ Βενιζέλου γιὰ τὶς βλέψεις τῆς Βουλγαρίας ἀναφορικὰ μὲ τὴ Θεσσαλονίκη καὶ τὴ Μακεδονία εἶχαν ἐπιβεβαιωθεῖ.

Ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς ἀπελευθέρωσε τὴν πόλη τῆς Θεσσαλονίκης ἀπὸ τὸν Ὀθωμανικὸ ζυγό, μόλις 20 ἡμέρες μετὰ τὴν κήρυξη τοῦ Α΄ Βαλκανικοῦ πολέμου.

Ὁ ἐπὶ κεφαλῆς τῆς μεραρχίας τῶν Βουλγάρων στρατηγὸς Τεοντορόφ, ζήτησε νὰ εἰσέλθει στὴν πόλη γιὰ νὰ στρατοπεδεύσει. Εἰσέπραξε τὴν ἀρνητικὴ ἀπάντηση τῶν Ἑλλήνων καὶ ὕστερα ἀπὸ διαπραγματεύσεις ἐπετράπη νὰ μποῦν στὴν πόλη γιὰ ὀλιγοήμερη ἀνάπαυση δύο τάγματα μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τους βουλγάρους πρίγκιπες Βόριδα καὶ Κύριλλο.

Ἐπικράτησε σύγχυση καὶ μπῆκε στὴ Θεσσαλονίκη ἕνα ὁλόκληρο βουλγαρικὸ σύνταγμα, γεγονὸς ποὺ ἐκνεύρισε τὸν Βενιζέλο. Οἱ Βούλγαροι δήλωναν ἐμφατικὰ παρόντες στὶς ἐξελίξεις στὴ Μακεδονία. Ὁ σπόρος τοῦ Β΄ Βαλκανικοῦ Πολέμου εἶχε ριχτεῖ.

Ἀπὸ τὶς πρῶτες πρωινὲς ὧρες οἱ ξένοι ἀνταποκριτές, ποὺ βρίσκονταν στὴ Θεσσαλονίκη καὶ παρακολουθοῦσαν τὶς ἐξελίξεις τοῦ βαλκανικοῦ πολέμου, ἔκαναν γνωστὴ διεθνῆ κοινὴ γνώμη τὴν εἴσοδο τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Τὸ πρῶτο τηλεγράφημα τοῦ Αὐστριακοῦ πρακτορείου εἰδήσεων ἔγραφε: «Ταύτην τὴν στιγμὴν ἀγγέλλεται, ὅτι ἡ Θεσσαλονίκη παραδοθεῖσα κατελήφθη ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ».

Τὴ Δευτέρα 29 Ὀκτωβρίου μὲ εἰδικὸ τρένο ἀπὸ τὴ Βέροια ἔφτασε στὴν πόλη ὁ βασιλιὰς Γεώργιος, ὅπου τὸν ὑποδέχτηκαν οἱ ἀρχὲς καὶ χιλιάδες κόσμου ποὺ εἶχε παραταχθεῖ κατὰ μῆκος τῶν πεζοδρομίων μέχρι τὴν βίλα Χατζηλαζάρου, στὴν περιοχὴ τῆς Ἀνάληψης, ὅπου κατέλυσε ἡ βασιλικὴ οἰκογένεια.

Ἡ λαμπρὴ δοξολογία γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πόλης, χοροστατοῦντος τοῦ μητροπολίτου Γενναδίου καὶ παρουσία τοῦ βασιλιᾶ Γεωργίου ἔγινε στὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ, στὶς 30 Ὀκτωβρίου. Ὁ βασιλιὰς Γεώργιος ἐπισφράγισε τὴν κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης μὲ τὴν είσοδό του καὶ τὴ μόνιμη παραμονή του στὴν πόλη, μέχρι τὴν ἀνεξιχνίαστη ἀκόμη δολοφονία του τὴν 5^η Μαρτίου 1913.

Στὸν Ἑλληνικὸ στρατό, ποὺ συνέχισε τὴν προέλαση στὰ ἐνδότερα, παραδόθηκαν 25.000 ὁπλῖτες τῆς 8^ης Τουρκικῆς στρατιᾶς καὶ 1.000 ἀξιωματικοί.

Ἡ προσάρτηση τῆς Θεσσαλονίκης στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπικράτεια ἀποτελεῖ μεγάλο σταθμὸ τῆς μετεπαναστατικῆς Ἑλληνικῆς Ἱστορίας, συνέβαλε δὲ σημαντικὰ στὴν πολιτικὴ Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος. Ἀξίζει λοιπὸν ὁ ἐτήσιος ἑορτασμὸς τῆς ἀπελευθέρωσής της.

---

Ἡ ἀναγγελία τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς Θεσσαλονίκης στὴν Ἑλλάδα ἔγινε παντοῦ δεκτὴ μὲ ἐνθουσιασμό. Ἐκδηλώσεις χαρᾶς καὶ ἐπινίκειες γιορτὲς διοργανώθηκαν σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Οἱ ἐφημερίδες τῆς ἐποχῆς εἶναι γεμάτες ἀπὸ νέα γιὰ αὐτὲς τὶς ἐκδηλώσεις. Ἀπὸ ὅσα γράφονται κρίνουμε σκόπιμο νὰ παρουσιάσουμε τὸ ἄρθρο τοῦ Κωστῆς Παλαμᾶ, ποὺ δημοσίευσε στὴν ἐφημερίδα «Ἀκρόπολι», τοῦ Βλάσση Γαβριηλίδη.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΑΣ ΠΟΙΗΤΟΥ Κ. Κ. ΠΑΛΑΜΑ.

Ὁ στίχος εἶναι σὰν παιγνίδι, ποὺ τρέμει κανεὶς τώρα μ’ ἐκεῖνο νὰ σὲ χαιρετίσῃ, τρέμει μήπως πάει νὰ συντριφτῇ στὸν ὄγκο σου μεγαλόπρεπο. Κι’ ὁ λιτὸς λόγος εἶναι κι’ ἐκεῖνος ἀνήμπορος νὰ παραστήσῃ τὴν ὀνειρώδη σου πραγματικότητα τὴν ὥρα τούτη. Ἤσουν ἡ Θέρμη ἡ πραγματική. Ἕνας Μακεδονίτης βασιλιὰς σὲ ξεβάφτισε. Σοῦ χάρισε τὸ ὄνομα τῆς γυναίκας του, τῆς ἀδελφῆς τῆς τοῦ τρισμεγάλου κατακτητῆ, ποὺ σὰν αὐτὸν δὲν γέννησε ἀκόμα ὁ κόσμος. Κ’ ἔγινες ἡ Θεσσαλονίκη. Κ’ ἔκλεισες μέσα στὰ χώματά σου, κ’ ἔκλεισες μέσα στὴν ἱστορία σου, κορώνα τῆς Μακεδονίας, ἀράδ’ ἀράδα, ἀπὸ τὴ δόξα κι’ ἀπὸ τὴ δυστυχία κι’ ἀπ’ τὴν ὀμορφιὰ τῆς πανελλήνιας γῆς. Τρέμει τὸ χέρι μου, ποὺ πάνω νὰ χαράξω γιὰ σένα λόγια χλωμὰ καὶ λόγια πρόχειρα. Μὰ μὲ κάνει νὰ τολμῶ ἡ σκέψη. Καιροὶ ἐπικοὶ κλαγγάζουν καὶ τρομάζουν. Κάποιος εἶπε σοφά. Ἡ ποίηση δὲν στέκεται ἀγνάντια κι’ ἐνάντια στὰ πράγματα. Ἡ ποίηση εἶναι ἡ ἄλλη ὄψη τοῦ πραγματικοῦ. Τὸ βλέπουμε. Κι’ ἔτσι ὅ,τι ἀλλοτε θὰ ἤτανε λαμπρὸ καὶ κούφιο σὰν ρητορική, τὸ βλέπουμε χεροπιαστὸ σὰν τὴν ζωὴ νὰ μᾶς κυριεύει. Κι’ ἔτσι ἡ μεραφυσικὴ φυσικὴ γίνεται.

***

Μαῦρος ὁ οὐρανός. Βρέχει βρέχει. Μὰ πῶς ξαφνίζουν καὶ πῶς γιομίζουν τὸν ἀέρα οἱ καμπάνες. Καὶ πῶς ἀνταποκρίνονται στὰ κτυπήματά τους, μυστικώτερα, θρησκευτικώτερα, τελειωτικὰ οἱ χτύποι τῶν καρδιῶν. Θυμᾶστε σήμαντρο ἀναστάσιμο νὰ σᾶς προσκάλεσε ποτὲ ἄλλοτε σὲ πανηγύρι; Πῶς φέγγουν ἀπὸ ἥλιο ἄπλετο οἱ λογισμοὶ καὶ πῶς λαμποκοποῦν τὰ πρόσωπα. Στὴ χώρα δὲν εἶναι πιὰ ἐσὺ κι’ ἐγὼ κι’ ὁ ἄλλος. Στὴ χώρα εἴμαστ’ ἐμεῖς. Τὰ πάντα φαντάζουν γύρω μου σὰν ἕνας ἀκομμάτιστος μεγάλος.

Σημαίνουν οἱ καμπάνες πανευφρόσυμα, ἡ χώρα πέρα ὣς πέρα ἑνὸς θριάμβου ἀλλαλαγμός. Δακρύζουν καὶ τὰ μάτια τῶν ἀδάκρυτων. Ὅλοι σὰν νὰ περπατᾶμε στυλωμένοι ἀπάνου σὲ βάθρα τετράψηλα. Ἔξαφνα ὁ νοῦς μου γυρίζει πρὸς τὰ πίσω εἴκοσιέξι χρόνια. Μπροστά μου χύνεται ἡμέρα πανηγυρική. Δεκαεννεά χρόνων ἐνηλικιώνεται ὁ Διάδοχος Κωνσταντῖνος. Μεγάλη ἐθνικὴ γιορτὴ στὴ Μητρόπολη. Τὸ βασιλόπουλο δίνει τὸν ὅρκο τοῦ στρατιώτη. Βαθὺ ἀνατρίχιασμα. Σκιρτοῦν οἱ καρδιές. Ὀνειρεύονται οἱ ἐλπίδες. Τὰ μεγάλα ἰδανικὰ ξανασκορπᾶνε. Τὰ μεγάλα τους λόγια. Βροντερὰ σὰν τουφέκια καὶ σὰ μεθύσια διαβατικά.

Ἀπὸ ἄρθρο ἀνυπόγραφο δημοσιευμένο τὴν ἴδια τὴν ἡμέρα τοῦ ὅρκου κρατῶ λίγες γραμμὲς τοῦτες. «Ἂς ἑορτάσῃ τὴν ἡμέραν ταύτην τῆς ὁρκωμοσίας τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος. Ἠχοῦσιν ἀπὸ τοῦ Αἵμου, ἀπὸ τῆς Ροδόπης, ἀπὸ τῶν Ἀκροκεραυνίων, ἀπὸ τοῦ Ὀλύμπου ὑπερήφανοι φθόγγοι τὰ προανακρούσματα τοῦ μεγάλου ἀγῶνος».

Ἀπὸ ἕνα νεανικό μου στιχούργημα τυπωμένο στὴ φιλολογικὴ «Ἑστία» (30 Νοεμβρίου 1886) παίρνω τοὺς στίχους τούτους.

Καθὼς ἡ θύρα ἡ φανταστή,

τῶν ἀντρειωμένων ἔνοια

Ποῦ κλεῖ ρουμπίνια ὀνειρωτὰ καὶ πλούτη διαμαντένια

Καὶ στέκει αἰῶνες καὶ καιροὺς κλειστὴ καὶ στοιχειωμένη

Κι’ ἀνήμπορος κι’ ὁ γίγαντας μπροστά της ἀπομένει.

Ποῦ σειοῦνται ἀπὸ τὰ χέρια του σὰν τὰ δεντράκια οἱ βράχοι.

Μ’ ἕνα λόγο μαγικὸ ἀνοίγεται μονάχη

Ἔτσι κατάκλειστη μὰ τῆς Μοίρας στέκει ἡ πύλη.

Μὰ τὸ δικό σου τὄνομα φτάνει νὰ ποῦν τὰ χείλη.

Κι’ ἀνοίγει εὐθὺς καὶ βλέπουμε καρούς, ὁποὺ θἀρθοῦνε.

Κι’ ἀγαλλιάζουν οἱ καρδιὲς κι’ οἱ φαντασίες μεθοῦνε.

Μπρὸς ἡ πατρίδα ὁλόφωτη,

κι’ ἀνθίζουν σὰν καὶ πρῶτα

Στὸν Κολωνὸν ὁ νάρκισσος κι’ ἡ δάφνη στὸν Εὐρώτα.

Τότε καὶ τοῦ δημοσιογράφου οἱ παράγραφοι καὶ τοῦ στιχουργοῦ οἱ ρίμες, κοινοὶ τόποι τῆς πατριδολατρείας, ρητορικὰ γυμνάσματα ἐπιδεξίων θεματογράφων. Σήμερα τέτοιοι λόγοι, τέτοιοι στίχοι μᾶς παρουσιάζονται πλαισιωμένοι σὰν ἀπὸ προφητικοῦ ἀχτιδοστέφανο.

Καὶ μεγαλυνεῖ σε Θεὸς καὶ κραταιώσῃ σε ἐπὶ πλέον καὶ τὸ βασιλικὸν καὶ πάτριον ὑποδύσει σε πέδιλον. Ἔτσι χαιρετίζει σὲ ἕνα του γράμμα ἕνας συγγραφέας Βυζαντινὸς τὸ Θεόδωρο Ἄγγελο Κομνημὸ Δούκα ποὺ κατὰ τὸ 1223 συνέτριψε τὴν ἀρχὴ τοῦ Λατίνου καὶ ἱδρυτὴς ἔγινε τῆς μεγάλης αὐτοκρατορίας τῆς Θεσσαλονίκης. Ἡ πόλη ἔπεσε στὰ χέρια τοῦ Φράγκου, μὰ νὰ ἡ Νίκαια, μὰ νὰ ἡ Τραπεζούς, μὰ νὰ τὸ Δεσποτᾶτο τῆς Ἠπείρου καὶ νὰ τῆς Θεσσαλονίκης τὸ βασίλειο, νέα κάστρα γιὰ νὰ καταφύγῃ καὶ νὰ περιμαζωχτῇ σὲ πρὸς νέες μοῖρες ἡ ἀποδιωγμένη ὅμως ἀκατάλυτη ρήγισσα τοῦ Γένους.

Ὁ Κομνηνὸς μονάρχης μὲ πρωτεύουσά του τὴν «περίκλυτην καὶ περιλάλητον», καθὼς τὴν ὀνομάζουν οἱ ἱστορικοὶ πολιτεία. Χάϊδεψε, μὰ λιγοστὸ καιρό, τὸ μεγάλο του ὄνειρο, τὴ δόξα ἑνὸς κράτους, ποὺ ἁπλώνοταν ἀπὸ τὴν Ἀδριατικὴ στὴν Ἄσπρη Θάλασσα, ποὺ ἔφτανε στὸν Ἕβρο ποταμό, ποὺ κρατοῦσε χῶρες μέσα του, τὴν Ἤπειρο, τὴν Ἀρβανιτιά, τὴν Ἀκαρνανία, τὴ Θεσσαλία, τὴν Μακεδονία, τὴ Θράκη. Κι’ ἔστησε τὸ θρόνο του στὴ Θεσσαλονίκη, στὴ πόλι τὴ σφιχτὰ συνεταιρεισμένη μὲ τὸν κόσμο τὸν Ἑλληνικό, ἀπὸ ἐθνικὲς κι’ἀπὸ θρησκευτικὲς ἐνθύμησες ἕνα πλῆθος. Οἱ Θεσσαλονικιῶτες καὶ οἱ Χριστιανοὶ καὶ οἱ Ἑλληνολάτρες τοῦ καιροῦ ἐκείνου, μὲ πόθο ἀνοίξανε τὴν ἀγκαλιά τους νὰ δεχτοῦνε τὸν Λατινοφάγο βασιλέα. Τὸν πόθο τους ἐκφράζουν τὰ λόγια τοῦ Βυζαντινοῦ ἐπιστολογράφου, ποὺ σημείωσα παραπάνω. Μὰ ντύνονται νειᾶτα καινούρια τὰ παλιὰ λόγια τοῦτα καὶ πιὸ πολὺ τοὺς ἀξίζει νὰ γίνουνε χαιρετισμὸς καὶ σὰ λουλούδια νὰ κοποῦνε γιὰ νὰ ραντίσουνε τὸ μέτωπο τοῦ νέου νικητῆ, ποὺ μὲ τοῦ Κωνσταντίνου τὄνομα ἀνταμώνει κάτι ἀπὸ τὴν ὁρμὴ τῶν Κομνηνῶν. «Ἄμποτε νὰ σὲ μεγαλώνῃ ὁ Θεὸς καὶ περισσότερο νὰ σὲ δυναμώνῃ καὶ τὴν βασιλικὴ καὶ τὴν πατροπαράδοτη πορφύνα νὰ φορέσῃ!» Ἄμποτε.

***

Ὦ, πῶς ἀλλάζουν οἱ καιροί. Στὰ 904. Μιὰ Κυριακὴ τοῦ Ἀλωνάρη, ἕνα ὡραῖο γαληνὸ πρωί, ὀργὴ Κυρίου στὴ Θεσσαλονίκη. Σὰ μπόρα ξαφνικὴ ἀλαγάριαστη, καταπάνου της οἱ Σαρακηνοί. Ἀπὸ τὴν Τρίπολι τῆς Συρίας ὁδηγημένοι ἀπὸ ἕνα ἀρνησίθρησκο. Λέοντας τὄνομά του, σὲ πενηντατέσσερα καράβια. Γιγαντόσωμοι ἀραπάδες, θεριὰ ποὺ πολεμοῦσαν ὁλόγυμνοι. Οἱ πλούσιοι περισσοί, ἥσυχοι κάτοικοι, Ἕλληνες σπαρμένοι τὴν ὥρα ἐκείνη στοὺς δρόμους, στὶς ἐκκλησιὲς καὶ στὰ μεγάλα περιβόλια τῆς Θεσσαλονίκης. Πανικὸς ξεσπᾶ. Μὰ τρέχει ὁ καθένας νὰ ἁρματωθῇ. Οἱ γυναῖκες κλείνονται στοὺς ναοὺς καὶ στὰ μοναστήρια. Οἱ καταπέλτες τοῦ Σαρακηνοῦ ξερνοῦν τὴ φωτιά. Ἡ βοήθεια τῶν σκλαβούνων δοξαρευτῶν ἀπὸ τὸ Βυζάντιο πάει τοῦ κάκου. Ἡ Θεσσαλονίκη πάρθηκε. Λέων ὁ Τριπολίτης ἔφυγε γοργά, γιατὶ εἶχε τὸν φόβο τοῦ αὐτοκρατορικοῦ στόλου, ἔφυγε σέρνοντας σκλάβους εἴκοσι δύο χιλιάδες παλληκάρια καὶ λυγερές. Μέσα σ’ αὐτοὺς ὅλα τ’ ἀρχοντὀπυλα τῆς Μακεδονίας. Στοιβαγμένοι στὰ Σαρακηνὰ καράβια ἀράξανε στὸ Χάνδακα τῆς Κρήτης. Ἐκεῖ μοιραστήκανε τὰ λάφυρα. Αἲ πῶς ἀλλάζουν οἱ καιροί. Ὕμνους ἀλλαλάξατε τῷ Κυρίῳ.

Χαρὰ μεγάλη χαίρεσαι βασίλισσα τῆς Μακεδονίας, πρώτη χώρα ὕστερ’ ἀπὸ τὴ μεγάλη Πόλι, ποῦ μπροστά της δείχνεσαι πατρίκισσα Ζωστὴ στὸ πλάγι τῆς Αὐγούστας. «Πολυτίμητη καὶ κλεινὴ πόλις». Αἰῶνες ὅλους ἐσὺ πηγὴ ἀστείρευτη τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς καὶ γιὰ τὰ στρατιωτικά της τὰ κατορθώματα καὶ γιὰ τὴ δύναμί της τὴν ἐκπολιτιστική. Σὲ ζωγραφίζει ἡ ἱστορία νὰ κρατᾷς μὲ τὸ ἕνα χέρι τὸ σπαθί, μὲ τὸ ἄλλο τὸ Βαγγέλιο. Χώρα ἀπὸ τὲς δυνατώτερες καὶ τὶς πλουσιώτερες ρῆς Χριστιανοσύνης. ὉΠαῦλος κήρυξε σ’ ἐσένα τὸ νέο Θεό, σὲ σένα διάλεξε λημέρι του ὁ στρατιώτης

Ἅγιος τοῦ κόκκινου ἄλογου, ὁ τροπαιοφόρος καβαλλάρης. Ζωγράφοι ξακουστοὶ καὶ λογοτέχνες φύτρωσαν ἀπὸ τὰ χώματά σου. Παλληκαριὰ καὶ βιομηχανία, ἐμπόριο, τέχνη καὶ θρησκεία, ὁ νοῦς ὁ Ἑλληνικὸς πρόκοψε μέσα στὰ κάστρα σου, χύθηκε ἀπὸ τοὺς δρόμους σου. Τῆς θρησκείας καὶ τῆς τέχνης. Τοῦ ἐμπορίου καὶ τοῦ πολέμου ἡ χρυσόπορτες νὰ ξανανοίγωνται διάπλατες. Δέξου.

Εἶναι γιὰ τὸν Βυζαντινὸ αὐτοκράτορα ἢ γιὰ τὸν Ἕλληνα κληρονόμο τοῦ θρόνου οἱ στίχοι τοῦτοι ἀπὸ τὴ «Φλογέρα τοῦ βασιλᾶ» καὶ τὸ ποίημα εἶναι γιὰ νὰ ξαναπαραστήσῃ τὴν εἰκόνα ὡρισμένης ἱστορικῆς ἐποχῆς, ἢ τὴ δόξα ἀκέραια τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς.

Κ’ ἀπάνου ἀπ’ ὅλα ἡ δόξα του πάει πρὸς τὴ χώρα ποὺ εἶναι

Τὸ Πάγγαιο τὸ λογάρι της κ’ εἶν’ ἡ Θεσσαλονίκη

βασίλισσά της, κ’ ἡ Ἔδεσσα μάννα της, βρυσομάννα,

κ’ εἶναι τοῦ Σλάβου τὄνειρο καὶ τοῦ Ρωμιοῦ ἡ λαχτάρα.

Ἁπλώνεται καὶ ὀργώνεται κι’ ἀνθίζει καὶ πατιέται

Στὴ μέση τοῦ Ἀλιάκμονα καὶ τοῦ Ἀξιοῦ ποὺ πάντα

ποτάμια ντεληπόταμα, Βαρδάρι καὶ Βιστρίτσα

δὲ στέκουν, ὅλο ξεχειλᾶν κι’ ἀγριεύουνε καὶ τρέχουν,

καὶ τὴ φυλάγουν καὶ τὴ ζοῦν τὴ χώρα.

Κι’ ἀπάνου ἀπ’ ὅλα ἡ δόξα του πάει κ’ ἔρχεται στὴ χώρα

Καὶ διαβατάρα ἀπὸ παντοῦ, σπιτώθηκ ἐδῶ καὶ ἦρθε.

Κι’ ἀφοῦ ἀγωνίστηκε τρανὸς τὸ δοξασμένο ἀγῶνα,

στάθηκε. Ἀνάπαψη; Ποτέ!

Ὁ ποιητὴς δὲν εἶναι ὅ.τι γράφει. Ὅ.τι ἔγραψε.

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

---

• Επιμέλεια ανάρτησης
• Τασιόπουλος Αργύρης, Υπτγος ε.α
• Γενικός Γραμματέας ΕΕΥΕΔ

• – Παύλου Αχ. Νταφούλη Στρατ. Ιατρού
• – Δέλτος 23 (2002)29-32
• – Η Ιατρική στη Σύγχρονη Ιατρική Ιστορία (Δ’ Τόμος)

ΕΧΟΥΝ ΓΡΑΦΕΙ ΠΟΛΛΑ για τη διαφωνία του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Βασιλέως Κωνσταντίνου σχετικά με την πορεία που θα ακολουθούσε ο ελληνικός στρατός κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο και την πιθανότητα κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τους Βουλγάρους. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ο ακριβής ρόλος που διαδραμάτισε στα γεγονότα του Οκτωβρίου 1912 ένας Έλληνας γιατρός, ο Φίλιππος Νίκογλου. 

Ο Φίλιππος Νίκογλου γεννήθηκε στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1871. Φοίτησε στα περίφημα Ζαρίφεια Εκπαιδευτήρια της Φιλιππούπολης και σπούδασε ιατρική στη Γερμανία. Εγκαταστάθηκε στη Σόφια, όπου άσκησε την ιατρική ως χειρουργός. Το 1885 η πατρίδα του, η Ανατολική Ρωμυλία, προσαρτήθηκε από τη Βουλγαρία, ενώ από το 1908 οι κάτοικοί της έγιναν και τυπικά Βούλγαροι, ανεξαρτήτως εθνικού φρονήματος 

Κατά την επιστράτευση του βουλγαρικού στρατού στις 7 Σεπτεμβρίου 1912, ο Βούλγαρος υπήκοος Φίλιππος Νίκογλου παρουσιάστηκε ως έφεδρος υπίατρος στο Σαμακόβιον, όπου συγκροτήθηκε το κινητό χειρουργείο της VII βουλγαρικής μεραρχίας. Σε αυτό υπηρετούσαν 8 γιατροί, με διευθυντή τον Εβραίο αρχίατρο Αλκαλάη. Στις 5 Οκτωβρίου 1912 το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Από τις πρώτες ημέρες των εχθροπραξιών ο Νίκογλου περιγράφει ως σοβαρά προβλήματα τη χολέρα που μεταδόθηκε στους Βούλγαρους από τους Τούρκους και τη δυσχέρεια στη μετακίνηση. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα χειρουργεία διέθεταν 18-20 άμαξες για τη μεταφορά των τραυματιών και 40-50 τραυματιοφορείς στρατιώτες, αλλά δυσκολεύονταν να ακολουθήσουν την ταχύτατη προέλαση των μαχομένων τμημάτων, η οποία υπαγορευόταν από στρατηγικούς και διπλωματικούς λόγους.

Η προηγηθείσα ελληνοβουλγαρική συνθήκη του Μαΐου του 1912 δεν προέβλεπε διανομή εδαφών μεταξύ των συμμάχων, οπότε ίσχυε η αρχή του τετελεσμένου γεγονότος. Στις 20 Οκτωβρίου λοιπόν ο ελληνικός στρατός απελευθέρωνε τα Γιαννιτσά, οπότε η VII βουλγαρική μεραρχία προσπάθησε με κάθε τρόπο να φτάσει πρώτη στη Θεσσαλονίκη. Αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα του πρωθυπουργού Βενιζέλου και του υπουργού των Εξωτερικών Λάμπρου Κορομηλά επέσπευσαν την πορεία του ελληνικού στρατού προς την Θεσσαλονίκη, με αποτέλεσμα την απελευθέρωσή της στις 26 Οκτωβρίου, ημέρα εορτής του πολιούχου της Αγίου Δημητρίου. Οι πληροφορίες της κυβερνήσεως προέρχονταν από τον πρεσβευτή μας στη Σόφια Δημήτριο Πανά 

Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα ποιά ήταν η πηγή των πολύτιμων αυτών πληροφοριών του Πανά. Ο Κορομηλάς είχε επιφορτίσει τον τότε λοχαγό Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη να παρακολουθεί την VII βουλγαρική μεραρχία του στρατηγού Θεοδορώφ. Ο Σουλιώτης είχε προηγουμένως διακριθεί για τη δράση του στην Οργάνωση Θεσσαλονίκης κατά τον Μακεδονικό Αγώνα και αργότερα στην Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως. Ο Σουλιώτης λοιπόν διορίσθηκε στρατιωτικός σύνδεσμος με τον σερβικό στρατό και εφοδιασμένος με τα κατάλληλα έγγραφα κατέφθασε στις 19 Οκτωβρίου στο Κιουστεντήλ, όπου στρατοπέδευε η σερβική μεραρχία του Στεφάνοβιτς, αλλά και η βουλγαρική του Θεοδορώφ. Μετά από συνεννοήσεις με Σέρβους και Βουλγάρους αξιωματικούς ο Σουλιώτης μετέβη στην Ανω Τζουμαγιά με σκοπό να συναντήσει τον εκεί ευρισκόμενο Θεοδορώφ, δεν κατόρθωσε όμως να συναντήσει τον Βούλγαρο στρατηγό.

«Εξερχόμενος του Φρουραρχείου», γράφει ο Σουλιώστης, «συνήντησα τον ιατρόν Νίκογλου, Ελληνα, υπηρετούντα ως έφεδρον παρά τω Βουλγαρικώ στρατώ. Ούτως προθυμότατα πλησιάσας με, μοί είπεν ότι από της αρχής του πολέμου όλαι αι εμπιστευτικαί διαταγαί συνίστων να καταβληθεί πάσα προσπάθεια, όπως οι μακεδονικαί πόλεις και προπάντων η Θεσσαλονίκη καταληφθώσι προ της καταλήψεως αυτών υπό των Ελληνικών στρατευμάτων. Μοί επεβεβαίωσεν ότι ο Βόρις μετά του στρατηγού Ράτζο Πετρώφ και του πρεσβευτού Στάντσεφ διήλθον εξ Ανω Τζουμαγιάς, προξενοδοχείον, όπου είχε καταλύσει, και στρατιώτας της βασιλικής φρουράς, οδηγούντας βασιλικήν άμαξαν, προωρισμένην δια την επίσημον είσοδον του διαδόχου της Βουλγαρίας εις Θεσσαλονίκην».

Ο Σουλιώτης προσπαθεί να τηλεγραφήσει κρυπτογραφημένες τις πολύτιμες πληροφορίες στην πρεσβεία μας στη Σόφια και στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα, φοβούμενος όμως τη βουλγαρική λογοκρισία και καθώς δεν λαμβάνει απάντηση, υποκρίνεται τον ασθενή. Ο Νίκογλου πιστοποιεί την ασθένεια και προτείνει επιστροφή του ασθενούς στη Σόφια.

Ο Βούλγαρος Φρούραρχος πείθεται εύκολα να ξεφορτωθεί τον ανεπιθύμητο Ελληνα αξιωματικό, και ο Σουλιώτης διασχίζει τα χιονισμένα βουνά, φτάνει στον πλησιέστερο σιδηροδρομικό σταθμό, παίρνει το πρώτο τραίνο για Σόφια και παρουσιάζεται στον πρεσβευτή της χώρας μας, στον οποίο εκθέτει τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας ταγματάρχης Αμβρόσιος Φραντζής τηλεγραφεί τις πληροφορίες με τους κώδικες κρυπτογράφησης στο Υπουργείο Εξωτερικών, και ο υπουργός Λάμπρος Κορομηλάς, πρώην Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη, ενημερώνει τον Βενιζέλο. Αξίζει να σημειωθεί πως όλα αυτά κατεγράφησαν από τον Σουλιώτη στις 27 Απριλίου 1931 σε σημείωμά του προς δημοσιογράφο, «ώστε η ιστορική αλήθεια να μη νοθεύεται». Ο Νίκογλου εξηγεί την εμπιστοσύνη του στον Ελληνα αξιωματικό, σημειώνοντας πως τον είχε συναντήσει παλαιότερα στη Σόφια, όπου ο Σουλιώτης γνώρισε τα μέλη της ελληνικής παροικίας, καλύπτοντας την εθνική του δράση εμφανιζόμενος ως ζωέμπορος.

Ο στρατηγός Βίκτωρ Δούσμανης υπηρετούσε κατά τους Βαλκανικούς πολέμους στο Γενικό Στρατηγείο δίπλα στον Διάδοχο-αρχιστράτηγο και είχε πλήρη ενημέρωση για τα τεκταινόμενα. Στα Απομνημονεύματά του επιβεβαιώνει τα γραφόμενα του Σουλιώτη-Νικολαΐδη.

Ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος στα Απομνημονεύματά του επιβεβαιώνει και αυτός την δράση του Νίκογλου: «Είναι ανάγκη να εκτεθή δια ολίγων, πως ο Βενιζέλος έσχε την πληροφορίαν περί της προελάσεως των Βουλγάρων εις Θεσσαλονίκην. Εις τον βουλγαρικόν στρατόν είχε στρατευθεί κατά τον πόλεμον ο Βούλγαρος υπήκοος, αλλ’ ακραιφνής Ελλην ιατρός Φ. Νίκογλου. Ενεκα τυχαίας ακριτομυθίας Βουλγάρου επιτελούς εις Κότσανα, ο Νίκογλου ήκουσεν ότι ο στρατηγός Θεοδορώφ διετάχθη να βαδίση με την μεραρχίαν του δρομαίως προς Θεσσαλονίκην, όπως την καταλάβη πριν φθάση αυτόθι ο Ελληνικός στρατός. Ο Νίκογλου ειδοποίησεν αμέσως τον εν Βουλγαρία λοχαγόν Σουλιώτη-Νικολαΐδην, σύνδεσμον ημών, όστις ετηλεγράφησεν αμέσως προς τον υπουργόν των Εξωτερικών Κορομηλάν, να πληροφορήση επειγόντως τον Διάδοχον περί των ανωτέρω». Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά του στρατηγού στην άμεση πληροφόρησή του (για το γεγονός αυτό) από τον Βενιζέλο.

Ο Ιάσων Δημητριάδης τονίζει πώς, ενώ η διήγηση του Δούσμανη περί Νίκογλου είναι αληθής, αφήνεται να εννοηθεί από τον στρατηγό ότι η πληροφορία ελήφθη δέκα ημέρες νωρίτερα από την πραγματική ημερομηνία, προκειμένου ο Δούσμανης να δικαιολογήσει τις επιλογές του Επιτελείου. Για τον ρόλο του Νίκογλου, όπως προκύπτει από τις πηγές, γίνεται λόγος και από τους σύγχρονους ερευνητές, που ασχολήθηκαν με τον Μακεδονικό αγώνα και τους Βαλκανικούς πολέμους, όπως ο Μελάς, ο Ανεστόπουλος, ο Παπαγιαννόπουλος, ο Μέρτζος, ο Σερεπίσος, η Τζινίκου και ο Κουζινόπουλος.

Μετά την συνάντησή του με τον Σουλιώτη στην Ανω Τζουμαγιά ο Νίκογλου βρέθηκε στο Σιδηρόκαστρο, όπου, αφού εξασφάλισε διαμονή σε σπίτια για τους λοιπούς γιατρούς του χειρουργείου, ο ίδιος φιλοξενήθηκε στη Μητρόπολη. Εκεί πληροφορήθηκε από τον Ελληνα Μητροπολίτη την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Ελληνες. Κατά τη διαμονή του στη Μητρόπολη γράφει ότι θαύμασε την αξιοπρεπή και θαρραλέα στάση του Μητροπολίτη, ο οποίος αρνήθηκε να εγκαινιάσει χριστιανικό ναό σε ένα από τα τζαμιά της πόλης παρά την απειλητική απαίτηση Βουλγάρου κτηνιάτρου αξιωματικού. Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη οι χριστιανικές Βαλκανικές χώρες ελευθέρωσαν τον τόπο για να είναι όλοι, και οι Μουσουλμάνοι δηλαδή, ελεύθεροι.

Το χειρουργείο, ακολουθώντας τη μεραρχία, όδευσε προς Θεσσαλονίκη και στρατοπέδευσε κοντά στον Λαγκαδά. Οι γιατροί εξασφάλισαν άδεια να εισέρχονται στην απελευθερωμένη από τους Ελληνες πόλη. Συχνά επισκέπτονταν το εστιατόριο «Ολυμπος-Παλάς», όπου μια μέρα ο Φιλιππουπολίτης διπλωματικός υπάλληλος Χήσης Χατζηβασιλείου αναγνώρισε τον Νίκογλου. Κατόπιν υποδείξεως του αξιωματικού Κωνσταντίνου Μαζαράκη, του θρυλικού Κεπετάν-Ακρίτα του Μακεδονικού αγώνα, ο Χατζηβασιλείου προσκάλεσε τον Νίκογλου σε γεύμα της οικογεγείας του ιατρού Δημητρίου Ζάννα, του γνωστού «ντοκτόρ-μπέη» της τουρκοκρατούμενης Θεσσαλονίκης. Στην οικία Ζάννα, πλησίον του Λευκού Πύργου, κατέλυαν, εκτός του Μαζαράκη, πολλοί Έλληνες αξιωματικοί, οι οποίοι ήσαν γνωστοί της οικογενείας από τα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα. Μάλιστα, για λόγους ασφαλείας, έξω από την οικία υπήρχε φρουρός ένας από τους προσκόπους-αντάρτες Μακεδονομάχους, που είχε συγκροτήσει σε σώμα ο Μαζαράκης, και βοήθησαν σημαντικά τον Ελληνικό στρατό. Με ιδιαίτερη χαρά ο Νίκογλου αναγνώρισε στο πρόσωπο του αντάρτη-σκοπού τον συμπατριώτη του Τζουρίλα. Στο πλούσιο τραπέζι οι Ελληνες αξιωματικοί άντλησαν από τον Νίκογλου πολλές πληροφορίες για την οργάνωση και το ηθικό του βουλγαρικού στρατού και κυρίως των αξιωματικών, καθώς ήταν εμφανής στον ορίζοντα η επικείμενη ελληνο- βουλγαρική σύρραξη.

Κάποια από τα βουλγαρικά τμήματα, που κατέλυαν στη Θεσσαλονίκη, τελικώς μεταφέρθηκαν από τον ελληνικό στόλο στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) για να συμμετάσχουν στις εκεί εχθροπραξίες. Ο Νίκογλου στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης επιβιβάσθηκε στο θωρηκτό «Αβέρωφ». Τα πλήρωμα, μόλις συνειδητοποίησε πως ο αξιωματικός του βουλγαρικού στρατού ήταν Ελληνας, τον περιποιήθηκε ιδιαιτέρως, οι δε αξιωματικοί τοι πλοίου δεν παρέλειψαν να πάρουν και αυτοί με τη σειρά τους πληροφορίες για τον βουλγαρικό στρατό. Ο κυβερνήτης Σοφοκλής Δούσμανης σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Πέμπτη, 15 Νοεμβρίου 1912. Ηρθαν να μας επι σκεφθούν και δύο αξιωματικοί του βουλγαρικού στρατού, ιατροί και οι δύο, εξ Αγχιάλου, ακραιφνείς πατριώται, βαρέως φέροντες ότι υπηρετούν υπό τους Βουλγάρους». Είναι βέβαιο πως, παρά τον αρχικό ενθουσιασμό για την ήττα των Τούρκων οι Ανατολικο-ρωμυλιώτες δεν μπορούσαν να διαγράψουν την απάνθρωπη συμπεριφορά των Βουλγάρων απέναντι στις άλλες εθνότητες και πρωτίστως απέναντι στους Έλληνες. Οι σφαγές και οι καταστροφές της Ανατολικής Ρωμυλίας του 1906 ήταν ακόμη νωπές.

Στο Θρακικό μέτωπο ο Νίκογλου συνάντησε τον συμπατριώτη του Απόστολο Δοξιάδη, ιατρό, έφεδρο και αυτόν στον βουλγαρικό στρατό. Ο Γ. Βεντήρης” αναφέρει ότι και ο Δοξιάδης μετέδωσε πληροφορίες για τις κινήσεις των βουλγαρικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη. Μετά την αποστράτευση ο Νίκογλου επέστρεψε στη Σόφια, όπου όμως έγινε γνωστή η δράση του, και το βουλγαρομακεδονικό κομιτάτο αποφάσισε την εξόντωσή του. Ενας Βούλγαρος γιατρός και καλός του φίλος τον ενημέρωσε για την προγραφή του από το κομιτάτο. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1913 ο Νίκογλου κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στην Αθήνα. Συναντήθηκε πάλι με τον Σουλιώτη, ο οποίος ανέφερε τα συμβάντα στην Ανω Τζουμαγιά στον βασιλέα Κωνσταντίνο. Ο τελευταίος εξέφρασε την επιθυμία να γνωρίσει προσωπικά τον Νίκογλου, προσέθεσε μάλιστα ότι επεβάλλετο η απονομή σ’ αυτόν παρασήμου για τις προσφερθείσες υπηρεσίες του στην πατρίδα. Το ελληνικό κράτος δια χειρός βασιλέως Παύλου παρασημοφόρησε τον Νίκογλου το 1950! «Κάλλιο αργά παρά ποτέ», σχολιάζει ο Πάγκαλος”.

Η πόλη της Θεσσαλονίκης τίμησε τον Νίκογλου με την μετονομασία της οδού Ανακτόρων, στο ύψος της νέας παραλίας, σε οδό Φιλίππου Νίκογλου. Σήμερα, στην οδό Νίκογλου, στην έπαυλη του Ισραηλίτη τραπεζίτη Γιακώβ Μοδιάνο, που χρησιμοποιήθηκε και ως ανάκτορο από τον βασιλέα Κωνσταντίνο, στεγάζεται το Εθνικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης. Οι γειτονικοί δρόμοι Ιατρού Ζάννα και Αθανασίου Σουλιώτη-Νικολαΐδη συμπληρώνουν τον ιστορικό συνειρμό.

Το 1953 ο Στενημαχίτης χειρουργός πέθανε πλήρης ημερών στην Αθήνα. Από τον τύπο παρομοιάστηκε με τον Γιάννη Γούναρη, τον κυνηγό του Ομέρ Βρυώνη, που στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου ειδοποίησε τους πολιορκημένους για την επικείμενη έφοδο των Τούρκων κατά τις ώρες της Χριστουγεννιάτικης ακολουθίας, με επακόλουθο την αποτυχία της εφόδου και τη λύση της πολιορκίας.

Αναμφισβήτητα, ο Φίλιππος Νίκογλου είναι ένας από τους ανθρώπους, στους οποίους η Ελλάδα και ιδιαίτερα η πόλη της Θεσσαλονίκης οφείλει ευγνωμοσύνη για τη στάση τους εκείνες τις κρίσιμες για το μέλλον της ιστορικές στιγμές. Και η μεγαλύτερη τιμή στην προκειμένη περίπτωση είναι η διατήρηση της μνήμης του ιατρού Φιλίππου Νίκογλου από την Ανατολική Ρωμυλία.

Δέλτος 23 (2002)29-32.

---

• Οι φωτογραφίες (πλην του Φ.Νίκογλου) προστέθηκαν από την ΕΕΥΕΔ
• Στο παραπάνω κείμενο δεν περιλαμβάνονται σχόλια και παραπομπές. Δείτε το πρωτότυπο κείμενο σε μορφή PDF στην Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη της ΕΕΥΕΔ.
• Επιμέλεια ψηφιοποίησης : Τασιόπουλος Αργύρης

• του Ν. Παπαδογιαννάκη 
• Ιατρού – Αναπλ. Καθηγητού, 
• του Πανεπιστημίου Αθηνών 
• Απόσπασμα από τo άρθρο που Δημοσιεύτηκε στο Βιβλίο “Ιατρική στη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία”. Εκδοση από Εταιρία Μελέτης  Ελληνικής Ιστορίας *.

{……} Ηταν ένα σύστημα μοναδικό στον  πολιτισμένο κόσμο για την εποχή του, που λειτουργούσε με χριστιανικές  αρχές και ανθρωπιστικές αρετές, με Ιπποκρατικά αξιώματα και με όλους  τους κανόνες της ιατρικής δεοντολογίας. Αυτό το σύστημα θεωρήθηκε χρήσιμο να περιγραφεί σ’ αυτό το άρθρο.  

Στη Σμύρνη, στις αρχές του αιώνα μας υπήρχαν 350.000 κάτοικοι. Οι μισοί εξ αυτών ήσαν χριστιανοί (ορθόδοξοι) ελληνικής εθνικότητας, αλλά  Τούρκοι υπήκοοι. Αλλοι 10.000 ήσαν χριστιανοί, αλλά Ελληνες υπήκοοι,  οι οποίοι διέμεναν εκεί με άδειες των τουρκικών προξενικών αρχών απα  σχολούμενοι σε διάφορες εργασίες. Οι υπόλοιποι ήσαν διαφόρων εθνικοτήτων (Τούρκοι, Αγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Ολλανδοί, οι περισσότεροι Καθολικοί το θρήσκευμα, Εβραίοι και Αρμένιοι). 

Η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, ευρισκόμενη υπό τουρκικόν ζυγόν  επί αιώνες, ήταν υποβαθμισμένη σε κοινωνικές παροχές, αλλά η πλούσια  σε παραγωγή περιοχή άρχισε να προσελκύει τους Ευρωπαίους για την εκ  μετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Τους τελευταίους αιώνες δημιουργήθηκαν στην πόλη της Σμύρνης εστίες από κατοίκους διαφόρων Ευρωπαϊκών κρατών που οργανώθηκαν σε κοινότητες η κάθε μία από τις  οποίες αριθμούσε μερικές χιλιάδες μέλη.  

Παράλληλα με την ανάπτυξη των κοινοτήτων αυτών άρχισε να αναπτύσσεται το εμπόριο και το λιμάνι της Σμύρνης έγινε μεγάλο κέντρο δια  κινήσεως αγαθών. Η πυκνή επικοινωνία της Σμύρνης και των κατοίκων της  με άλλα λιμάνια ήταν και η αιτία μεταδόσεως σ’ αυτήν μεγάλων επιδημιών,  οι οποίες αποδεκάτιζαν τους κατοίκους της. Ολ’ αυτά έκαναν επιτακτική  την ανάγκη δημιουργίας νοσοκομείων και οργανώσεως υποτυπωδών μέσων παροχής ιατρικών υπηρεσιών. Ετσι άρχισαν να δημιουργούνται νοσοκομεία από τις ευρωπαϊκές κοινότητες, η κάθε μία των οποίων αποκτούσε  το δικό της νοσηλευτικό ίδρυμα. Ταυτοχρόνως με τις εθνικές κοινότητες  και οι θρησκευτικές άρχισαν να δημιουργούν τα δικά τους νοσοκομεία. Η  παροχή ιατρικών υπηρεσιών στο λαό άρχισε να οργανώνεται με βάση την  ιδιωτική πρωτοβουλία κατά τρόπο ιδιόμορφο και μοναδικό. Αποτέλεσμα,  στις αρχές του αιώνα μας στη Σμύρνη να υπάρχουν 9 νοσοκομεία που περιλαμβάνονται στον παρατιθέμενο πίνακα.

Νοσοκομεία	Ετος ιδρύσεως	Αριθμός Κλινών
Το Ολλανδικό	1675	30
Το Καθολικό (Αγ. Αντωνίου)	1710	60
Το Γραικικό (Αγ. Χαραλάμπους)	1723	400
Το Αρμένικο(Αγ. Γρηγορίου)	1801	70
Το Οθωμανικό	1838	100
Το Εβραϊκό	1842	30
Το Αγγλικό (Αγ. Ρόκου)	1842	30
Το Στρατιωτικό		200

Εκτός από την ανάπτυξη των νοσοκομείων, η παρουσία των ευρωπαϊκών κοινοτήτων έδινε μια ζηλευτή εικόνα στη Σμύρνη με προεξάρχουσα  την ορθόδοξη ελληνική κοινότητα, η οποία όχι μόνο κυριαρχούσε σε πληθυσμό, αλλά συγκέντρωνε στα χέρια της το εμπόριο και την οικονομική  ζωή της πόλεως. Ηταν λοιπόν επόμενο το Γραικικό Νοσοκομείο να είναι το  μεγαλύτερο και το πλέον σύγχρονα.  

Η τουρκική διοίκηση συντηρούσε μόνο το Οθωμανικό Νοσοκομείο, ενώ  όλα τα άλλα λειτουργούσαν με οικονομική επιχορήγηση από την εθνική και  θρησκευτική κοινότητα που εξυπηρετούσαν. Η υπεροχή του ελληνικού νο  σοκομείου δεν φαίνεται μόνο από το μεγάλο αριθμό κλινών που διέθετε,  αλλά εκ του γεγονότος ότι σε αυτό ενοσηλεύοντο και αλλοεθνείς άλλων  χριστιανικών δογμάτων ακόμη και μη χριστιανοί. Το σύστημα παροχής  υπηρεσιών υγείας, εβασίζετο στο τρίπτυχο Νοσοκομείο-Φαρμακείο-Ιατρός, επί καθαρώς ιδιωτικής βάσεως και ιδιωτικής πρωτοβουλίας.  

Το Γραικικό Νοσοκομείο ήταν δυνάμεως 400 κλινών. Τα πρώτα χρήματα για την ίδρυσή του εδόθησαν από τον μεγάλο Ελληνα ευεργέτη Παντελή Σεβαστόπουλο, ο οποίος και μετέπειτα έδωσε και άλλα ποσά για την  επέκτασή του. Μεγάλες δωρεές όμως προσέφεραν κατά καιρούς όλοι οι  Ελληνες φιλάνθρωποι και ευεργέτες, οι πλούσιοι, αλλά και οι φτωχοί που  έδιναν από το υστέρημά τους. Στην ανάπτυξη του νοσοκομείου και στη συντήρησή του συνέβαλε η ελληνική κοινότητα, προεξαρχούσης της εκκλησίας, η οποία με την τοποθέτηση ως προέδρου της εφορείας του νοσοκομείου του εκάστοτε μητροπολίτη Σμύρνης, όχι μόνο διέθετε τεράστια ποσά,  αλλά με την καλλιέργεια καθαρώς της χριστιανικής αγάπης προς τον πλησίον επετύγχανε τόσο τη συντήρηση όσο και τη βελτίωση των παρεχομένων  υπηρεσιών.  

Το Νοσοκομείο εδέχετο ασθενείς κάθε εθνικότητας και κάθε θρησκείας. Κατά το διάστημα 1887-1889 ενοσηλεύθησαν 6.038 άτομα (4.997  άνδρες και 1.041 γυναίκες). Εκ των ασθενών οι 212 ήσαν Τούρκοι, 17 Ευρωπαίοι, 41 Αρμένιοι, 17 Ιουδαίοι, οι υπόλοιποι Ελληνες και άλλων εθνικοτήτων, προερχόμενοι από τα νησιά της Ελλάδος, την Βουλγαρία, Σερβία,  Πολωνία, Αυστρία, Μαυροβούνιον, Ιταλία κ.ά. Πολλοί Ευρωπαίοι και  Τούρκοι θαυμάζοντας την άρτια οργάνωση του νοσοκομείου προτιμούσαν  να νοσηλευτούν σ’ αυτό παρά στα καλώς επίσης λειτουργούντα δικά τους.  

Η αποστολή του νοσοκομείου συνοψίζεται στην επιγραφή ύπερθεν της κυρίας εισόδου του «ΚΡΟΥΕΤΕ ΚΑΙ ΑΝΟΙΓΉΣΕΤΑΙ ΥMIN» (Ματθ. ζ’,  7). Αυτή η Ευαγγελική ρήση, που συμβολίζει όλο το μεγαλείο της χριστιανικής αγάπης και ευποιΐας, χαρακτηρίζει και την κοινωνική αποστολή του  Γραικικού Νοσοκομείου. «Δεν ερωτώ ποιός είσαι, κηρύττει ο χαράξας το  ρητόν τούτο, δεν θέλω να μάθω εάν είσαι, πλούσιος ή πένης, ομόθρησκος  ή αλλόθρησκος. Δεν εξετάζω εάν είσαι Σμυρναίος ή ξένος, εάν έχεις γονείς, οίτινες σε εγκατέλειπον και πατρίδα, ήτις σε απεδίωξε, συ όστις πάσχεις και έχεις ανάγκην περιθάλψεως, κρούσε αφόβως την θύραν και είσελθε».

Εύποροι ή πτωχοί, ασφαλισμένοι ή μη, με τη σημερινή αντίληψη, ενοσηλεύοντο δωρεάν. Μόνον οι πλούσιοι πλήρωναν νοσήλεια. Ο προϋπολογισμός του Γραικικού Νοσοκομείου κατά το τελευταίο έτος λειτουργίας του  (1921-1922) ανήρχετο σε 60.000 τουρκικές λίρες. Οι οικονομικοί πόροι του  νοσοκομείου ήσαν τακτικοί και μόνιμοι, καθώς και έκτακτες προσφορές.  Εκτός από τη δαπάνη νοσηλείας υπήρχε και η δαπάνη για τα φάρμακα, που  εδίδοντο δωρεάν όχι μόνο στους εσωτερικούς ασθενείς αλλά και στους  ασθενείς των εξωτερικών ιατρείων. Μόνον στην τριετία 1900-1903 εδόθη  σαν φάρμακα δωρεάν σε 49.941 εξωτερικούς ασθενείς. Η εφορεία του Noσοκομείου αντιμετώπιζε τις συνεχώς αυξανόμενες δαπάνες του νοσοκομείου με την κινητοποίηση των εμπόρων Ελλήνων, οι οποίοι με την σειρά  τους κινητοποιούσαν τις επαγγελματικές συντεχνίες των χριστιανών Ελλήνων για τη συλλογή χρημάτων. Παράδειγμα τέτοιας αντιμετώπισης έχουμε  το 1903, όταν μετά την εκδήλωση επιδημίας ευλογιάς και της ανάγκης να  νοσηλευθούν πολλοί Σμυρναίοι το «Γραικικό Νοσοκομείο» πέρασε μεγάλη  οικονομική κρίση.  

Τον Μάϊο του 1907 ανακαινίζεται η βόρεια πτέρυξ που χρησιμοποιείται  για Αστυκλινική (εξωτερικά ιατρεία). Το 1909 ανεγείρεται νέα μεγάλη  πτέρυξ. Με δωρεά της αδελφότητος «Η Ορθοδοξία» το 1912 ανεγείρεται  πτέρυξ και στεγάζεται η γυναικολογική κλινική. Μία από τις χειρουργικές  κλινικές ανηγέρθη με δωρεά του μεγάλου Σμυρναίου τραπεζίτη και ιδρυτή  της Τραπέζης Αθηνών Ιωαν. Πεσματζόγλου.  

Στην τελική του ανάπτυξη το Γραικικό Νοσοκομείο περιελάμβανε χειρουργείο ανδρών με δύο αίθουσες εγχειρήσεων, μιας αποστειρώσεως και  οκτώ θαλάμους ασθενών. Χειρουργείο γυναικών με ένα θάλαμο ασθενών.  Δυό παθολογικές κλινικές, με δύο θαλάμους ανδρών και ένα γυναικείο.    Μαιευτική κλινική, Οφθαλμολογική κλινική με δύο θαλάμους ανδρών και  ένα γυναικῶν, Κλινική μεταδοτικών νοσημάτων με 50 κλίνες. Γηροκομείο  ανδρών και γυναικών και για 50 απόρους. Φρενοκομείο για 120 ψυχοπαθεῖς, Ακτινοδιαγνωστικό καθώς και ειδικά Αστυκλινικά Τμήματα. Τα εργαστήρια και οι χειρουργικές αίθουσες ήσαν άρτιες και η καθαριότητα  υποδειγματική.

Επειδή εν τούτοις οι πόροι ήσαν ανεπαρκείς και τα έξοδα συνεχώς αυξάνονταν άρχισαν να περιορίζουν τον αριθμό των ασθενών που ζητούσαν  άσυλο και θεραπεία. Ετσι άρχισε να περιορίζεται η εισαγωγή μόνο στους  πτωχούς, για τους οποίους εξέδιδε αφειδώς πιστοποιητικά η Μητρόπολη,  όταν μάλιστα η σύσταση προερχόταν από σωματείο που συνεισέφερε στο  νοσοκομείο τακτικώς. Η επιλογή των ασθενών ήταν ένα λεπτό σημείο. Η  προτίμηση για την εισαγωγή των γεννηθέντων στη Σμύρνη ήταν άδικη όταν  δεν εισήγετο ο από 20ετίας ζων στη Σμύρνη και καταγόμενος από νήσον  του Αιγαίου. Γεγονός είναι ότι άρχισαν να επιβάλλοναι περιορισμοί, όχι  μόνο διότι δεν επαρκούσαν τα κρεββάτια, αλλά και διότι οι δαπάνες αυξάνοντο αλματωδώς. Η απόφαση του περιορισμού των εισαγωγών προκαλούσε συνεχείς αντεγκλήσεις, καθημερινούς διαπληκτισμούς, πικρίες και  συνεχείς επιθέσεις και κατηγορίες.

Η νοσηλευτική των ασθενών παρείχετο από εθελοντική προσφορά υπηρεσιών κυριών και δεσποινίδων από όλες ανεξαιρέτως τις Ελληνίδες, οι  οποίες εκινούντο με αίσθημα χριστιανικής αγάπης σαν καλές Σαμαρείτιασες. Ετσι ήσαν λίγοι αυτοί οι οποίοι εμισθοδοτούντο. Το προσωπικό του  νοσοκομείου αποτελούσαν 60 πρόσωπα. Ως ανώτερο προσωπικό ήταν ο  υποδιευθυντής, ένας εσωτερικός ιατρός, ο λογιστής, ο γραμματέας και ο  αποθηκάριος. Στο νοσηλευτικό προσωπικό ανήκαν 16 νοσοκόμες και 17  νοσοκόμοι. Από το λοιπό προσωπικό: 16 άτομα υπηρετούσαν σε διάφορες  υπηρεσίες και 6 στο ναό του Αγίου Χαραλάμπους.  

Οι δωρεές προς το νοσοκομείο των πιστών χριστιανών είναι συγκινητικές. Από τους ισολογισμούς του νοσοκομείου βλέπει κανείς και θαυμάζει  την καθολική προσφορά σε χρηματικές προσφορές, σε χρηματικά κληροδοτήματα αλλά και σε προσφορές με τρόφιμα (κρέατα, πουλερικά, λαχανικά, δημητριακά και πλήθος άλλων κηπευτικών και αγροτικών προϊόντων)  και αναλώσιμα αγαθά. Και οι πλέον φτωχοί έδιναν για το νοσοκομείο από  το υστέρημά τους, έδιναν ακόμη και τη στάχτη (αχηλιά) από τις φωτιές τους  στο νοσοκομείο, την οποίαν χρησιμοποιούσαν ως λευκαντικό στο πλύσιμο  του λευκού ιματισμού του ιδρύματος αλλά ως αντισηπτικό, όταν έπλεναν τις  πλάκες των δαπέδων. Μεταξύ των τακτικών εσόδων αναφέρονται: Οι εισπράξεις από τους ναούς του προφήτου Ηλιού και της Μεταμορφώσεως,  Οι εισπράξεις από τον ετήσιο χορό της Ελληνικής Λέσχης, που απέδιδε  700-800 χρυσές λίρες το χρόνο. Οι εισπράξεις από μισθώματα μεγάλου  αριθμού ακινήτων που ανήκαν στο νοσοκομείο. Ενα άλλο έσοδο προέρχονταν και από την πώληση των δερμάτων των αρνιών που εσφάζοντο στη  Σμύρνη και την ευρύτερη περιοχή το Πάσχα και τα προσέφεραν οι πιστοί  υπέρ του νοσοκομείου.  

Είναι ενδιαφέρον ακόμη ότι μεταξύ των εσόδων περιλαμβάνονται τα  έσοδα από τον “δίσκο” της εκκλησίας του νοσοκομείου, που ήταν ο Αγιος  Χαράλαμπος. Η περιφορά του δίσκου κατά τον εσπερινό της εορτής του  ναού και την επομένη στη λειτουργία αποκτούσε ιδιαίτερη σημασία, όπως  και κατά τη λειτουργία της Πρωτοχρονιάς. Ολοι περίμεναν τα μεγάλα ονόματα των ευπόρων Ελλήνων της Σμύρνης να παραστούν στις θρησκευτικές  αυτές τελετές και να δουν την χρηματική προσφορά τους. Κανένας πλούσιος δεν απουσίαζε. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι ανέμεναν και τους διευθυντές ιατρούς του νοσοκομείου (μεγάλα ονόματα της επιστήμης), οι οποίοι όχι μόνο δεν έπαιρναν μισθό από το νοσοκομείο ούτε άλλη αμοιβή  για τους ασθενείς, αλλά τουναντίον έδιναν στο δίσκο της εκκλησίας σημαντικά χρηματικά ποσά.  

Τα φαρμακεία της Σμύρνης  

Τα φαρμακεία ή «σπετσαρίες», όπως ο κόσμος της Σμύρνης τα ονόμαζε,  άρχισαν να εμφανίζονται από τις αρχές του 19ου αιώνα και μέχρι το 1922  διατήρησαν μια ιδιόμορφη εμφάνιση. Σε αρκετή απόσταση της γειτονιάς  του φαρμακείου έφθανε η μυρωδιά του όφμαν (αιθέρα) και του ασιτφινοίκ  (φοινικού). Στη βιτρίνα του φαρμακείου τοποθετούσαν γυάλες που περιεί  χαν διάφορα χημικά διαλύματα, καθώς και γυάλες με βδέλλες, βαλσαμω  μένα πουλιά, έντομα, σαύρες κ.ά. Οι φαρμακευτικές ουσίες ήταν κυρίως  βότανα, γιατροσόφια και γητειές. Στην αρχή του αιώνα μας όμως άρχισαν  να εισάγονται διάφορα ευρωπαϊκά σπεσιαλιτέ, υπνωτικά, ελιξήρια, παυσί  πονα, έμπλαστρα, καταπότια κ.ά.  

Τα φαρμακεία της Σμύρνης το 1922 ήσαν 50, εκ των οποίων τα 35 ανήκαν σε Ελληνες Χριστιανούς και έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην παροχή ια τρικών υπηρεσιών. Ηταν ένα είδος παροχής Α’ Βοηθειών. Υπήρχε πάντα  ένα δωμάτιο, όπου εξήταζε ο ευρισκόμενος πάντα στο φαρμακείο ιατρός  τους ασθενείς.

Οι ιατροί της Σμύρνης δεν διατηρούσαν ιδιωτικά ιατρεία.  Σαν υποτυπώδη ιατρεία χρησιμοποιούσαν τα φαρμακεία, όπου, με μικρότερη αμοιβή ή και δωρεάν ακόμη, εξέταζαν τους έχοντες ανάγκη από  άμεση ιατρική περίθαλψη. Σε σπάνιες περιπτώσεις άρχισαν να εμφανίζονται ιδιωτικά ιατρεία, όταν η ειδικότητα των ιατρών όπως π.χ. οφθαλμιάτρων, απαιτούσε ειδικά επιστημονικά όργανα. Από τους πρώτους ο οφθαλμίατρος Μιχ. Ισηγόνης είχε δικό του ιατρείο και εδέχετο με αμοιβή, ενώ  ταυτοχρόνως δούλευε στο Αγγλικό φαρμακείο δωρεάν. Επίσης ο ιατρός  Γεώργιος Ηλιάδης, με ειδικήν άδεια των Τουρκικών αρχών, έφερε μηχανήματα ακτίνων Röntgen και τα εγκατέστησε το 1902 σε ιδίαν Κλινικήν στα  Τράσσα. Ο Ιωάννης Κοντολέων ήταν ο μόνος που είχε ιατρείο και δεν πήγαινε κατ’ οίκον επισκέψεις, παρά μόνο σε ιατρικά συμβούλια. Στις συνήθεις περιπτώσεις όποιος ήταν άρρωστος ειδοποιούσε τον ιατρό στο φαρμακείο και πήγαινε ο ιατρός στο σπίτι του αρρώστου και τον έβλεπε. Οταν  έλειπε ο ιατρός από το φαρμακείο τότε άφηναν παραγγελία με το όνομα  και την διεύθυνση του αρρώστου και ο ιατρός περνούσε από το φαρμακείο  θεω  και έπαιρνε τα σημειώματα από το γραφείο του φαρμακοποιού για τις κατ’  οίκον επισκέψεις. Κάθε ιατρός στη Σμύρνη σύχναζε σε ένα και συγκεκριμένο φαρμακείο. Εάν ήσαν 2 ή 3 ιατροί στο φαρμακείο τότε μοίραζαν το  χρόνο με τρόπο ώστε να υπάρχει πάντοτε κάποιος στο φαρμακείο π.χ. 1-3  μ.μ. ο ιατρός κ….., 3-6 ο ιατρός κ. …., 6-9 ο ιατρός κ. ….. Την πρακτική οι ιατροί να συχνάζουν στα φαρμακεία, που υπήρχε και στην Ελλάδα, την συνέχισαν οι πρόσφυγες και μετά το 1922. Πολλοί θα θυμούνται ακόμη και  σήμερα στα φαρμακεία των προσφυγικών συνοικισμών να ευρίσκονται οι  ιατροί, οι οποίοι όχι μόνο εξήταζαν, αλλά έκαναν και τη θεραπεία με τα  φάρμακα που διέθετε το φαρμακείο.  

Οι φαρμακοποιοί ήσαν επιστήμονες υψηλού επιπέδου και συμμετείχαν  στη φαρμακευτική θεραπεία. Κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Τουρκικός στρατός, ο οποίος είχε μεγάλες ελλείψεις σε ιατρούς επεστράτευσε  όλους τους ιατρούς και τους φαρμακοποιούς και, μετά από 3 μήνες εκπαίδευσης στην Κωνσταντινούπολη, τους τοποθέτησε σε στρατιωτικές μονάδες’. Τα φαρμακεία διέθεταν τα φάρμακα είτε σπεσιαλιτέ που εισήγοντο  από την Ευρώπη, είτε εκτελούσαν συνταγές των ιατρών. Πολλά φαρμακεία  ησαν εκσυγχρονισμένα με ιατρικά εργαλεία και ιατρικά βοηθήματα. Από  τα μεγαλύτερα φαρμακεία ήταν ένα διώροφο του Μωραΐτη στο Φραγκομαχαλά (Ευρωπαϊκή οδός), και ένα άλλο του Λεμού στα Τράσσα το οποίον  είχε πλήρες χημικό και μικροβιολογικό εργαστήριο. Μετά την καταστροφή  ο υιός Αδαμάντιος Λεμός άνοιξε φαρμακείο στην Ομόνοια των Αθηνών.

Οι ιατροί χρησιμοποιούσαν άμαξες με άλογα, Πολλοί που είχαν αρκετή  πελατεία είχαν δική τους άμαξα με οδηγό μισθοδοτούμενο από τον ιατρό  Σε άλλες περιπτώσεις οι ιατροί ίππευαν άλογα. Όταν δε εκαλούντο σε προάστεια έπαιρναν ακόμη και τραίνο και μετά, εάν η απόσταση μεταξύ σταθμού και οικίας του αρρώστου ήταν μεγάλη, χρησιμοποιούσαν γαϊδουράκι,  

Πολλές φορές τα φαρμακεία ήταν συγχρόνως και εντευκτήρια (λέσχες)  των λογίων ιατρών της Σμύρνης. Συγκεντρώνοντο 2-3 και 4 ιατροί και  εκτός από τα ιατρικά θέματα συζητούσαν και άλλα θέματα πνευματικά και  φιλοσοφικά. Ησαν και μερικοί ιατροί που τους έλεγαν ιατροφιλόσοφους και οι οποίοι απελάμβαναν μεγάλης εκτιμήσεως και σεβασμού από τους  Σμυρνιούς, ώστε όταν βαδίζανε στους δρόμους της Σμύρνης κάποιο παιδί  πήγαινε μπροστά, κρατώντας ένα μπαστούνι στο οποίο κτυπούσε στο πλα κόστρωτο για να ανοίγουν δρόμο οι διαβάτες. Τέτοιας υπολήψεως έχαιραν  οι ιατροί στη Σμύρνη. Ενα τέτοιο εντευκτήριο-φαρμακείο ήταν του Δημητρίου Αργυροπούλου. Τα έσοδα των ιατρών ήσαν από τις επισκέψεις στα  σπίτια των αρρώστων. Οι αμοιβές τους ήταν προφανώς ανάλογες με την οι  κονομική κατάσταση των αρρώστων.  

Οι Ιατροί της Σμύρνης  

Οι Ελληνες ιατροί επικρατούσαν στη Σμύρνη αφού επί 123 οι 102 ήσαν  Έλληνες, 8 Τούρκοι, 4 Εβραίοι, 4 Αρμένιοι και 5 διαφόρων άλλων εθνικο  τήτων. Η πλειοψηφία των Ελλήνων είχε γεννηθεί στη Σμύρνη και είχε απο  φοιτήσει από την Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Χαρακτηρίζονταν από  το υψηλό επίπεδο κατάρτισης και από τη χριστιανική εξάσκηση του ιατρι  κού λειτουργήματος. Πριν ιδρυθεί η Ιατρική Σχολή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σπούδαζαν στα καλύτερα Πανεπιστήμια της κεντρικής Ευρώπης (Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία, Ιταλία). Μετά έκριναν απαραίτητο να σπουδάζουν την Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκδηλώνοντας με τον τρόπο  αυτό την αγάπη τους για την Πατρίδα. Ύστερα όμως από την αποφοίτησή  τους οι περισσότεροι μετέβαιναν στα μεγάλα επιστημονικά κέντρα της Ευρώπης για να συνεχίσουν. Εκτός όμως των Σμυρναίων ιατρών πολλοί άλλοι  από την κυρίως Ελλάδα ήρχοντο στη Σμύρνη, ελκυόμενοι από την ευμάρεια και από τον πλούτο της, για να εξασκήσουν την ιατρική. Τον Οκτώβριο του 1892 οι Σμυρναίοι ιατροί ίδρυσαν Ιατρικό Σύλλογο.  

Ο κορυφαίος ιατρός Αδαμάντιος Κοραής δεν είναι μόνον Σμυρναίος.  Είναι ο μεγαλύτερος Ελλην ιατρός του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα. Ενώ δεν ήσκησε το επάγγελμα του ιατρού, ωστόσο συνέγραψε μεγάλης ιστορικής και ιατρικής σημασίας εργασίες. Το ανήσυχον όμως πνεύμα  του τον έκανε να εγκαταλείψει την σπουδή της Ιατρικής και να ασχοληθεί  με την ανάπτυξη των γραμμάτων γενόμενος πρωτεργάτης πάσης εθνικής  και πνευματικής κινήσεως.  

Ακολούθησαν πολλοί ονομαστοί ιατροί στη Σμύρνη, οι οποίοι βοήθησαν  και έσωσαν τους κατοίκους της Σμύρνης από τις επιδημίες, που μάστιζαν  κάθε φορά την πόλη, θυσιάζοντας πολλές φορές και αυτή την ίδια τη ζωή  τους. Από το πλήθος των εξαιρέτων ιατρών της Σμύρνης αναφέρονται οι:  Σάββας Γεωργιάδης, Γεώργιος Λάτρις, Νικόλαος Λοράνδος, Νικόλαος  Μελισσηνός, Πέτρος Πολυκράτης, Στέλιος Σπεράντζας, Μιχαήλ Τσακίρογλου, Απόστολος Ψαλτώφ. Επίσης ο Καθηγητής και ακαδημαϊκός Γεώργιος Ιωακείμογλου, ο οποίος ήσκησεν την ιατρική στη Σμύρνη και πρώτος  εισήγαγε την σαλβαρσάνη για τη θεραπεία της συφιλίδος. Ολοι σχεδόν οι  γιατροί της Σμύρνης γνώριζαν τούρκικα, αγγλικά και γαλλικά. Πολλοί από  αυτούς έχουν γράψει ιατρικές πραγματείες και έχουν κάνει σημαντικές  επιστημονικές ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια.  Η υπεροχή των Ελλήνων ιατρών καταφαίνεται και εκ του γεγονότος ότι  ουδείς εκ των ξένων ιατρών ειργάζετο στο Γραικικό Νοσοκομείο, ενώ  αντιθέτως οι Ελληνες ιατροί εργάζοντο στα άλλα νοσοκομεία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ο Σάββας Γεωργιάδης και ο Σόλων Βέρας ειργάζοντο στο Γαλλικό Νοσοκομείο, ενώ οι Κωνσταντίνος Σιμιτόπουλος και  Δημήτριος Στάης στο Αγγλικό. Ο Ψαλτώφ και στο Ολλανδικό. Ο Σάββας  Γεωργιάδης και ο Χρήστος Ζανέλλης στο Αρμένικο. Ο οφθαλμίατρος Μιχαήλ Ισηγόνης στο Αγγλικό και Ολλανδικό, ενώ ο Νικόλαος Μελισσηνός,  γνώστης της εβραϊκής και τουρκικής διαλέκτου, ήταν ιατρός των Εβραίων,  Τούρκων και Αρμενίων.  

Το υψηλό επίπεδο των ιατρών της Σμύρνης διαπιστώνεται και από το  ότι πολλοί ιατροί της Σμύρνης, όταν ήλθαν στην Ελλάδα έγιναν καθηγητές  στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, όπως ο Κωνσταντίνος Μελισσηνός της  Παθολογικής Ανατομίας το 1912, ο Στέλιος Σπεράντζας της Ορθοδοντικής  το 1933, ο Σόλων Βέρας της Παιδιατρικής το 1942 στη Θεσσαλονίκη, ο Γεώργιος Ιωακείμογλου της Φαρμακολογίας το 1926 στην Αθήνα και ο Ν.  Λοράνδος της Παθολογίας στην Αθήνα το 1945. Εκτός από αυτούς που  προήρχοντο από τη Σμύρνη, αναφέρονται και άλλοι καταγόμενοι από άλλες περιοχές της Μ. Ασίας, όπως οι καθηγητές Αρκάγαθος Γούτας της Παθολογίας, Γρηγόριος Ποντίφηξ της Ακτινολογίας, στην Αθήνα, οι Αλεξ.  Συμεωνίδης της Παθολογικής Ανατομίας και Αναστάσιος Μυσιρλόγλου της Χειρουργικής στη Θεσσαλονίκη. Αλλα μεγάλα ονόματα ιατρών του  προσφυγικού κόσμου, που κατέλαβον θέσεις Διευθυντών σε μεγάλα νοσο  κομεία της Αθήνας, υπήρξαν ο Αριστομένης Φλώρος, ο Βασίλης Καραγε  ώργης, ο Απόστολος Ορφανίδης, ο Αλεξ. Παπάς, που χρημάτισε Υπουργός  επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου, και άλλοι.  

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Σκεύου Ζερβού ο οποίος από  την Κάλυμνο ήλθε και εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη, όπου έζησε από το  1902-1909 ως προσωπικός ιατρός του οίκου του Κιαμήλ Πασσά, ο οποίος  κυβερνούσε το Βιλαέτι της Σμύρνης (περιλάμβανε την μισή Τουρκία). Ο  Ζερβός ασχολήθηκε με την μελέτη των ευνούχων και ακολούθως έκανε  πειράματα μεταμοσχεύσεως γεννητικών αδένων σε σκύλους και τις παρατηρήσεις τους τις ανακοίνωσε σε διεθνές Συνέδριο της Βουδαπέστης το  1909 με τιμητικά σχόλια του παρευρεθέντος Βορονώφ. Ο Σκεύος Ζερβός  για την πειραματική αυτή εργασία την οποία πραγματοποίησε στη Σμύρνη,  αναγνωρίζεται ως ο πρόδρομος των μεταμοσχεύσεων.  

Παρά το υψηλό επιστημονικό επίπεδο της παρεχόμενης ιατρικής φροντίδας στον πληθυσμό της Σμύρνης, δυστυχώς η πρόοδος της ιατρικής δεν  είχε φθάσει σε υψηλό επίπεδο. Οι επιδημίες στη Σμύρνη είχαν προξενήσει  μεγάλες συμφορές από πολλών αιώνων. Η πανώλης ενεφανίζετο κατά περιόδους με μεγάλες απώλειες στον πληθυσμό. Η αντιμετώπισή της άρχισε  με απομόνωση των νοσούντων. Για τούτο οι αρχές στη Σμύρνη δημιούργη  σαν κατάλληλα ξύλινα οικήματα για τη νοσηλεία των πανωλόβλητων που  ονομάστηκαν «τα Μορτάκια». Η ονομασία προήλθε από τους «Μόρτηδες»  που ονομάζονταν, όσοι προσβληθέντες από την πανώλη είχαν διαφύγει το  θάνατο και βρίσκονταν σε κατάσταση ανοσίας. Ετσι, οσάκις ενεφανίζετο  στην πόλη επιδημία, οι Μόρτηδες γίνονταν κυρίαρχοι, διότι μόνον αυτοί  κυκλοφορούσαν ελεύθερα στους δρόμους και δεν ελάμβανον καμία προφύλαξη, πήγαιναν στα σπίτια των αρρώστων τους οποίους μετέφεραν στο  νοσοκομείο και ταυτοχρόνως φρόντιζαν για την απολύμανση των οικιών.  Ελληνική Διοίκηση εξαφανίστηκε το 1922.

Από τις άλλες επιδημίες  η χολέρα έκανε την εμφάνισή μέχρι το  1911 , η ευλογιά το 1903 και το 1909, ενώ ο εξανθηματικός τύφος τελευταία  το 1918. Τα νοσήματα εκείνης της εποχής ήταν κυρίως λοιμώδη και παρασιτικά, τα οποία προκαλούσαν και υψηλή θνησιμότητα, ιδίως όταν έπαιρναν επιδημική μορφή. Επιδημίες αυτών των νοσημάτων όπως οι εντερίτιδες, οι τυφυταράτυφικές λοιμώξεις, ο τέτανος, η φυματίωση, ενεφανίσθησαν ακόμη και στις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας. Ήταν η εποχή που  άρχιζε ο εμβολιασμός του πληθυσμού για όλα τα λοιμώδη νοσήματα.  Αξιόλογο έργο επιτελούσαν και οι Μαίες της Σμύρνης, πρακτικές ως  επί το πλείστον, που έκαναν τους τοκετούς στα σπίτια των γυναικών. Μόνο  σε δύσκολες περιπτώσεις εκαλούντο ιατροί μαιευτήρες και οι επίτοκες μετεφέροντο στο ειδικό τμήμα του νοσοκομείου.  

Η Ελληνική Διοίκηση  

Η Ελληνική Διοίκηση μόλις εγκατεστάθη στη Σμύρνη, πήρε μια σειρά  μέτρων για να οργανώσει και να βελτιώσει την υγειονομική υπηρεσία και  τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή, περιορίζοντας τις επιδημίες και τα μεταδοτικά νοσήματα, όπως η ελονοσία, η σύφιλη κ.ά.  

Δημιούργησε μικροβιολογικό εργαστήριο για τη διάγνωση των λοιμωδῶν νόσων. Προμηθεύτηκε ασθενοφόρα αυτοκίνητα, τα οποία έσπευδαν  να παραλαμβάνουν αρρώστους από απομακρυσμένα σημεία της πόλης, ειδικά «βαγόνια» για τη μεταφορά μολυσμένων και φορητά σύνεργα για την  επιτόπια απολύμανση,  

Αυτά τα μέτρα ήταν επαναστατικά για την εποχή εκείνη και το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτήθηκε γενναία από την Ελληνική Διοίκηση. Με  τα μέτρα αυτά οι επιδημίες σχεδόν εξαφανίστηκαν. Ο κόσμος ανακουφίστηκε από την πανώλη, τον εξανθηματικό τύφο και την ευλογιά. Η υγειονομική υπηρεσία κήρυξε ακόμη αμείλικτο πόλεμο κατά των… ποντικών και  της ψείρας.  

Στις 18 Αυγούστου 1919 εγκαινιάστηκε στη Σμύρνη το Ινστιτούτο  Pasteur. Στους πρώτους δύο μήνες της λειτουργίας του εξετάστηκαν πάνω  από 1.500 άτομα που τα είχαν δαγκώσει σκύλοι, τσακάλια και λύκοι. Απ’  αυτούς μόνο 5 πέθαναν. Η περίθαλψη στο Ινστιτούτο Pasteur ήταν δωρεάν,  ενώ μέχρι τότε, όσοι υπέφεραν από παρόμοιες μολύνσεις έπρεπε να πηγαίνουν για θεραπεία στην Κωνσταντινούπολη ή στην Αθήνα. Οσοι δεν είχαν χρήματα για το ταξίδι περίμεναν καρτερικά το θάνατο.

Η Ελληνική Διοίκηση ίδρυσε επίσης ένα καινούργιο ίδρυμα, το Ινστιτούτο Υγιεινής, το οποίον χωρίστηκε σε δύο κλάδους της υγιεινής και της  βακτηριολογίας. Ηταν έτοιμο να λειτουργήσει όταν Τούρκοι μπήκαν και πυρπόλησαν τη Σμύρνη. Οι εγκαταστάσεις του μπορούσαν να συγκριθούν  μόνο με εκείνες των καλυτέρων Πανεπιστήμιων της Ευρώπης.  

Αξίζει να αναφερθούν μερικά από το πρόγραμμα με βάση το οποίο  επρόκειτο να λειτουργήσει. Δωρεάν βακτηριολογικές και άλλες εργαστη  ριακές εξετάσεις σε όλες ανεξαρτήτως τις κοινωνικές τάξεις. Δωρεάν χορήγηση εμβολίων, ορών, αντιτοξινών, αντιγονοκοκκικών ορών κ.ά. Συστηματική απολύμανση σε ευρεία κλίμακα. Εποπτεία των αγωγών υδροδότη  σης και αποχέτευσης. Καταπολέμηση της ελονοσίας με αποξήρανση των  ελών. Καταπολέμηση του τραχώματος. Λειτουργία σανατορίων για την  πνευμονική φυματίωση. Για τα βρέφη: Βρεφοκομεία, ίδρυμα έκθετων βρεφών και τμήμα θηλασμού. Εκπαίδευση μαιών και νοσοκόμων. Σύστημα καταγραφής γεννήσεων και θανάτων και τέλος ειδική ιατρική στατιστική υπηρεσία. Κατά τα τρία τελευταία έτη της Ελληνικής Κατοχής της Σμύρνης, με  τον Στρατό να δίδει συνεχώς μάχες με τους Τούρκους, υπήρξε μία άριστη  υγειονομική υπηρεσία η οποία είχε οργανωθεί με νοσοκομεία και κέντρα  διακομιδής των τραυματιών. Η ελληνική Κυβέρνηση επιστράτευσε τους  καλύτερους πανεπιστημιακούς δασκάλους και τους έστειλε στο μικρασιατικό μέτωπο.

Ο καθηγητής Μαρίνος Γερουλάνος, τότε βουλευτής, χωρίς καν να έχει  υποχρέωση, ζήτησε να πάει στο μέτωπο. Η Κυβέρνηση τον έστειλε με  σκοπό να οργανώσει το Νοσοκομείο του Ε.Ε.Σ. Εκείνος με δική του πρωτοβουλία πήρε μαζί του και ιατρικό προσωπικό τρεις βοηθούς του και τρεις  αδελφές. Η Στρατιωτική Υπηρεσία προσέθεσε στην αποστολή τους χι  ρουργούς και μετέπειτα καθηγητές Κ. Μέρμηγκα και Εμμ. Κοντολέοντα,  Και ο μεν Μέρμηγκας ανέλαβε το Νοσοκομείο του Ε.Ε.Σ. στο Κορδελιό,  ενώ ο Κοντολέων εστάλη αμέσως στο μέτωπο. Η όλη αποστολή με τον εκτελούντα χρέη νοσοκόμου ιατρόν κ. Χ. Τουλ (μετέπειτα Καθηγητή) έμεινε  στο Κορδελιό. Μετά όμως από επιτόπια εξέταση εκρίθη ότι έπρεπε να  εγκαταστήσουν χειρουργείο κοντά στο μέτωπο, Δια τούτο μετέβησαν στο  Ουσάκ όπου με πολλές δυσκολίες εγκατέστησαν και λειτούργησαν χει  ρουργείο στο οποίον εξυπηρετήθησαν πάνω από 3.000 τραυματίες.

Κατά την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη, τον Αύγουστο του 1922, ο  οικονόμος (= διευθυντής) του Γραικικού Μιχαήλ Ησαΐας μετέφερε τους  ασθενείς στο Ολλανδικό νοσοκομείο. Στη συνέχεια κλείδωσε το Ιδρυμα  και ανεχώρησε, τελευταίος απ’ όλο το προσωπικό για τη Ελλάδα. Τα κλειδιά του Γραικικού Νοσοκομείου τα παρέδωσε, ένα έτος μετά την Καταστροφή, στον ιατρό Απόστολο Ψαλτώφ, ο οποίος είχε διοριστεί Νομάρχης  – Γεν, Διοικητής Χίου από την Επαναστατική Κυβέρνηση.

«Μικρασιατική Ηχώ», έτος 37ο, αρ. φύλλου 317,  

σελ. 8.9, 13 (Ιούλιος-Αύγουστος 1995),  

με την άδεια του συγγραφέα και του εκδότη.  

Πηγές-Βοηθήματα  

• Βέρας Σόλων; Οι Ελληνες ιατροί της Σμύρνης. «Μικρασιατικά Χρονικά», τ. Β’  (1939).  
• Γερουλάνος Μαρίνος: Αναμνήσεις 1867-1957. Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού  και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1981.  
• Γεωργιάδης Σάββας: Η βιογραφία μου 1857-1942. Αθήναι 1974.  
• Γκιόκας Δ. – Μαρκέτος Γ.Σ.: Οι πρωτοπόροι στην Ιατρική. Ιατρική Εταιρεία Αθη  νών. Εκδ. Diephar Α.Ε., 1994,  
• Ζερβός Σκεύος. Η μεταμόσχευση οργάνων.. κλπ. Εκδ. Χ.Γ. Περγαμάλη, Αθήναι  1935.  
• Ισηγόνη Ελένη – Ισηγόνη Μαργαρίτα: Η οικογένεια Μιχαλάκη Ισηγόνη της Σμύρνης.  Εκδ. «Τροχαλία», Αθήνα 1995
• Λογοδοσία της Εφορείας του Γραικικού Νοσοκομείου του Αγίου Χαραλάμπους ἐν  Σμύρνη κατά την τριετή αυτής διαχείρισν. Από 1 Μαρτίου 1899 μέχρις 28 Φεβρ  1992. Τυπογραφείο Ο Τύπος του 1902  
• Σολομωνίδη Χρήστου: Η ιατρική στη Σμύρνη. Αθήναι 1955.  
• Horton G.; Η κατάρα της Ασίας. Μετάφραση Γ. Τσελίκα.
•  

 

---

* ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΤΟΥ
Το Ιατρικό Σώμα έχει διαδραματίσει σοβαρό ρόλο στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Ιδιαίτερα στις σχετικά πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις: των Βαλκανικών Πολέμων, του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και της Εποποιΐας 1940-41 οι Έλληνες ιατροί επέδειξαν μία απαράμιλλη και μοναδική ευψυχία, υπευθυνότητα και πιστή τήρηση του όρκου τους.
Υπάρχουν πολλά γνωστά αλλά και άγνωστα περιστατικά που επιβεβαιώνουν τη προσήλωση αυτή του ιατρικού κόσμου στο ανθρωπιστικό τους καθήκον. Με την χορηγία της “BioAnalytica Α.Ε.”, παρουσιάζουμε μία σειρά από μελέτες που κατά κύριο λόγο έχουν δημοσιευθεί στο περιοδικό «ΔΕΛΤΟΣ» του «Συλλόγου Φίλων Μουσείου Ελληνικής Ιατρικής», χάρις στην ευγενική παραχώριση του υλικού από το Δοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου και τις πολύτιμες συμβουλές του φίλου ιατρού Γενικού Γραμματέα κ. Γρηγόρη Ι. Σκαμπαρδώνη.
Θέλουμε να πιστεύουμε ότι τα ιστορήματα αυτά θα προκαλέσουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους αναγνώστες του βιβλίου και θα αποκαλύψουν άγνωστες στους πολλές πτυχές της ιατρικής στη σύγχρονη ελληνική ιστορία

Γεράσιμος Αποστολάτος
Πρόεδρος της Εταιρείας
Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας

---

Εξω από το παραπάνω άρθρο παρουσιάζουμε και ένα στιχούργημα με τίτλο “Το Γραικικόν νοσοκομείο” με την πένα του Σωκράτη Προκοπίου 1883-1957 (*) το οποίο με το δικό του “ποιητικό” τρόπο περιγράφει το Σύστημα Υγείας στην Σμύρνη.

Α! ναι, κρατώ των σπιταλιών ολάκερη τη λίστα,
Τα Γαλλικά τα ξέρετε, είναι στη Μπελλαβίστα,
Ολλανδικά κι Αϊ Αντωνιού –μ’ αυστριακιά παντιέρα-
είνε κοντά τσι Κοπριές –και τ’ Αγγλικά ‘νε πέρα,-
Σαν Ρόκου –τα Καθολικά-αυτάνε στριμωγμένα
στο μαχαλά τ’ Αϊ Δημητριού –από χρονών χρισμένα-
τ’ Αρμένικα στην Αρμενιά και πέρα απ’ το κονάκι
Τα Τούρκικα με κόκκινο φεγγάρι στο μπαϊράκι…
Πιο πάνω τα Οβρέϊκα. Ο Ρότσιλδ τα έχει χτίσει,
και πλάκα στην οξώπορτα γι΄αυτό του έχουν στήσει.

Μα είνε ούλα τίποτα! Τα βάζει ούλα κάτω,
ο Άγιος μας Χαράλαμπος, το «Γραικικό» και νάτο!
Δέχεται ολοπρόθυμα και με την ίδια αγάπη,
Φράγκο, Αρμένη, Οθωμανό, Οβραίο και Αράπη,
τέλος του κόσμου τσι φυλές, χωρίς να ξεχωρίζη,
δέχεται τζάμπα άπορους και γιατρικά χαρίζει…

Μ’ αυλή πλατειά, δενδρόφυτη, έχει δυο χειρουργεία,
Και τμήματα θαυμάσια για την παθολογία.

Γι’ αρρώστιες μεταδοτικές τμήμα υπάρχει άλλο,
«Λοιμοκομείο» ξέχωρα, μοδέρνο και μεγάλο…
Έχει και μαιευτήριο και οφθαλμιατρείο,
γηροκομείο και άρτιο τση φτώχιας ιατρείο.

Οι κάμαρές του λιόλουστες, ωραία τα χαγιάτια,
και τετρακόσια κάτασπρα και καθαρά κρεββάτια.

Εδώ δουλεύουν άμισθοι, μ’ αγάπη από χρόνια
της Επιστήμης στρατηγοί με πλάκα τα γαλόνια,
που έχουν αρχιστράτηγο μ’  αθάνατο νυστέρι,
τον Αποστόλη τον Ψαλτώφ, που ο ντουνιάς τον ξέρει.
Είν’ οι γιατροί μας οι σοφοί, που πριν τη βίζιτά των,
παίρνουν ψυχή οι άρρωστοι κι αρχίζει η γιατρειά των.

Γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1883 στον Μπουρνόβα της Σμύρνης . Σε νεαρή ηλικία πραγματοποίησε ταξίδια σε Αίγυπτο, Αιθιοπία, Μεσοποταμία, Ινδία κ.α, τα οποία περιέγραψε σε περιοδικά και εφημερίδες της Σμύρνης. Παράλληλα κατά την παραμονή του στην Αιθιοπία διετέλεσε ανταποκριτής ελληνικών εφημερίδων της Αθήνας, του Καΐρου και της Σμύρνης.

Μετά την Μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου ασχολήθηκε επί σειρά ετών με τη συγγραφή άρθρων και βιβλίων ιστορικού και λαογραφικού περιεχομένου σχετικών με τη Μικρά Ασία έχοντας για επίκεντρο τη, γενέτειρά του, Σμύρνη, ενώ στα κείμενά του είναι έκδηλη η νοσταλγία για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Επίσης μετέφρασε το έργο του Ομάρ Καγιάμ, Ρουμπαγιάτ, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να εκδώσει. Παράλληλα συμμετείχε ενεργά σε διάφορους μικρασιατικούς πολιτιστικούς συλλόγους. Απεβίωσε στις 29 Σεπτεμβρίου του 1957 στην Αθήνα.

---

Ψηφιοποίηση και η συνολική επιμέλεια άρθρου : Τασιόπουλος Αργύρης, Γενικός Γραμματέας ΕΕΥΕΔ

Θεσσαλονίκη 27.09.2022

ΕΕΥΕΔ

2022.09.25

Με θλίψη σάς ανακοινώνουμε, ότι έφυγε από την ζωή ο Σχης (εα) Υγειονομικού Φαρμακοποιός ,  Χατζηπρίμος Γεώργιος.

Ο Χατζηπρίμος Γεώργιος κατήγετο από την Νιγρίτα Σερρών.  Εισήλθε στο Φαρμακευτικό Τμήμα της Στρατιωτικής Σχολής Αξκών Σωμάτων το 1973.

Εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια σε όλους τους συγγενείς , φίλους και Συναδέλφους του, που τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του.

Ο Θεός ας τον αναπαύσει

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΕΥΕΔ Δρ. Παπαγιαννόπουλος Νικ.

Ο Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ Τασιόπουλος Αργύρης

2022.09.23

ΕΕΥΕΔ

Η ΕΕΥΕΔ του  σεβόμενη τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή αποφάσισε την παρουσίαση θεμάτων υπό τον γενικό τίτλο της ενότητας  100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ.  

Σε αυτή την ενότητα θα φιλοξενούνται συνεχώς θέματα ιστορικού περιεχομένου, ως ελάχιστος φόρος τιμής και μνήμης για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό που μεγαλούργησε στην περιοχή στο πέρασμα των αιώνων.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ

Από το Βιβλίο “ Η Ιατρική στην Σύγχρονη Ελλάδα” της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας.

Μαρτυρίες για τη Υγειονομική Κάλυψη κατά την Μικρασιατική κστρατεία

• ΤΟΚΕΙ-ΜΑΡΟΥ – Σμύρνη 18/9/1922, Λ. Βαζαίου
• Μαρτυρία Παντελή Πρινιωτάκη
• Μαρτυρία  Μαρίνου Γερουλάνου
• Το Υγειονομικό Σύστημα στη Σμύρνη τις αρχές του 20ου αίώνα
• Ημερολόγιο πορείας ορεινού χειρουργείου  (υπό επεξεργασία)

Στα πλαίσια της συνεργασίας (*) μας με τον Σύνδεσμο Αποστράτων Αξιωματικών Πυροβολικού, αναδημοσιέυουμε δύο άρθρα από την εφημερίδα τους :

•  Aντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέττας
• Ο Μαρτυρικός Θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης, Χρυσόστομου

---

Η Παρούσα “Ανακοίνωση” θα ανανεώνεται με κάθε νεοεισερχόμενο άρθρο.

Τα Μέλη και οι Φίλοι της ΕΕΥΕΔ μπορούν να στείλουν σχετικό υλικό στην Διεύθυνση eeyed,contact@gmail.com

---

(*) Η εφημερίδα του Συνδέσμου, αναδημοσίευσε τον επικήδειο για τον Συνάδελφό μας Ανέστη Βουγιούκα που εκφωνήθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΕΥΕΔ Υπτγο ε.α Παπαγιαννόπουλο Νικ.  και είχε αναρτηθεί στην Ιστοσελίδα μας.

• – 22 Σεπ. 2022
• – Επιμέλεια Αντγος ε.α Μαρκόπουλος Πέτρος
• – Αναδημοσίευση από την Τριμηνιαία Εφημερίδα του Συνδέσμου Αποστράτων Αξιωματικών Πυροβολικού του ΕΣ, “Πυροβολητής”.

Από τις θρυλικές και εμβληματικές μορφές της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ήταν ο Σπαρτιάτης Αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέττας Επιτελάρχης της ΧΙΙ Μεραρχίας Πεζικού (Διοικητής Συνταγματάρχης Περ. Καλλιδόπουλος). Ο Σακέττας έπεσε μαχόμενος ηρωικά κατά των Τούρκων τον Αύγουστο του 1922, αρνούμενος να παραδοθεί, παρά την αντίθετη απόφαση του Υποστράτηγου Νικ. Τρικούπη Διοικητή Α΄ Σώματος Στρατού. Τα δραματικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τον Αύγουστο του 1922 στη Μικρά Ασία, περιγράφονται στο δημοσίευμα του Συνδέσμου «Η Αμάλθεια»: «Αύγουστος του 1922. Τρία Σώματα Στρατού έχουν στρατοπεδεύσει στην περιοχή του Σαγγάριου, στη Μικρά Ασία. Απέναντί τους έχουν παραταχθεί τουρκικά στρατεύματα, με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Έχουν πολύ καλά προετοιμασθεί για να αντιμετωπίσουν ελληνικές επιθέσεις. Τούτη τη φορά ο Κεμάλ πιστεύει στη νίκη. Κι ακόμη, έκρινε πως η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Γι’ αυτό και σχεδίασε με τον καλύτερο τρόπο, μια γενική επίθεση κατά των ελληνικών δυνάμεων. Την πραγματοποίησε αιφνιδιαστικά το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922.

Επακολουθήσαν σκληρές μάχες. Την3η ημέρα,τα ελληνικά στρατεύματα κάμπτονται και αρχίσουν να οπισθοχωρούν συντεταγμένα. Την 6η ημέρα, κατά την οπισθοχώρηση, το A’ Σώμα του Στρατού, με Διοικητή τον Αντιστράτηγο Νικόλαο Τρικούπη, εγκλωβίζεται από τουρκικές δυνάμεις. Το δίλημμα του πόλεμος μέχρις εσχάτων, ή να παραδοθεί. Προτίμησε το δεύτερο. Την παράδοση! Την απόφαση του ανακοινώνει στους Αξιωματικούς, τους οποίους κάλεσε σε έκτακτη συγκέντρωση. Στο άκουσμα της λέξης “παράδοση”, οι Αξιωματικοί έμειναν άφωνοι. Κι όταν στη συνέχεια ο Σωματάρχης είπε: “Οιαδήποτε άμυνα θα αποτελούσε άσκοπη θυσία”, έσκυψαν τα κεφάλια τους και άρχισαν να κλαίνε σαν μικρά παιδιά. Έσκυψαν τα κεφάλια τους όλοι, πλην ενός!

Ο Αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέττας, μόλις άκουσε τα παραπάνω, έγινε έξω φρενών. Αφήνει βαριές κουβέντες να ξεφύγουν από τα χείλη του και προτού προλάβει κανείς να τον σταματήσει, τρέχει έξω και καβαλικεύει το άλογο του. Και ορμά μόνος τους κατά των Τούρκων σε μια επίθεση χωρίς ελπίδα. Προτιμά να σκοτωθεί παρά να παραδοθεί, πιστός στις παραδόσεις της πατρίδας του, της Σπάρτης!

Είχε τραγικό μεγαλείο η επίθεση εκείνη. Οι Τούρκοι, βλέποντας τον να ορμά κραυγάζοντας,τα χάνουν δειλιάζουν προς στιγμή. Αλλά, όταν βλέπουν ότι είναι μόνος, συγκεντρώνουν τα πυρά εναντίον του. Ο Αντισυνταγματάρχης ΣΑΚΕΤΑΣ, ο γενναίος αυτός Έλληνας Αξιωματικός, πέφτει από το άλογο του, με το κορμί του διάτρητο από σφαίρες!!!

Ο Χρ. Σπανομανώλης ΑΝΑΦΕΡΕΙ σχετικά και μεταξύ άλλων στο βιβλίο του «Αιχμάλωτοι των Τούρκων» ( Αθήνα, 1969, σελ. 68-73):

«Ο Αντισυνταγματάρχης του Πεζικού Αθανάσιος Σακέττας, όπως αναφέρει και ο στρατηγός Κανελλόπουλος, είχε γίνει πια εκτός εαυτού, γιατί προέβλεψε παράδοσιν (εις τους Τούρκους), περιφερόταν γύρω στις διάφορες ομάδες, βροντοφωνάζων ότι αυτός δεν μπορούσε να ανεχθή παρόμοιον αίσχος. Τότε πήρε θέση επί κεφαλής του παρευρισκομένου εκεί τμήματος και επετέθη με λύσσαν εναντίον του εχθρού. Και πράγματι επέτυχε μικράν διάσπασιν. Πιστός στις παραδόσεις της πατρίδας του της Σπάρτης, επιχειρεί με μια δράκα στρατιωτών νέαν εξόρμησιν. Οι Τούρκοι ξαφνιάστηκαν όταν τον είδαν να ορμά. Τα έχασαν. Όταν όμως είδαν ότι έσυρε τόσο λίγους μαζί του, αντεπετέθησαν με συγκεντρωτικά πυρά και τρυπούν το κορμί! Αυτός ήταν ο Αντισυνταγματάρχης Αθανάσιος Σακέττας». Διάλεξε αυτόν τον ηρωικό θάνατο από την ατίμωση.

Η ΤΑΝ Η΄ ΕΠΙ ΤΑΣ!!

ΑΘΑΝΑΤΟΣ!!!

Προς τιμήν του στην ΤΑΞΗ 2019 της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών (ΣΜΥ) δόθηκε το όνομα του ΤΑΞΗ 2019 – ΑΝΧΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΑΚΕΤΤΑΣ

---

22 Σεπ. 2022
– Επιμέλεια Αντγος ε.α Μαρκόπουλος Πέτρος
– Αναδημοσίευση από την Τριμηνιαία Εφημερίδα του Συνδέσμου Αποστράτων Αξιωματικών Πυροβολικού του ΕΣ , “Πυροβολητής”.

Κορυφαία μορφή της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε ο τελευταίος Επίσκοπος Σμύρνης, της μιας από τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως, Μητροπολίτης Χρυσόστομος Καλαφάτης. Ο μαρτυρικός του θάνατος από τον τουρκικό όχλο είναι άρρηκτα δεμένος με τις τελευταίες στιγμές της ελληνικής Σμύρνης και του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Αν και του προσφέρθηκαν πολλές ευκαιρίες να εγκαταλείψει τη Σμύρνη αυτός προτίμησε να μείνει και να συμμεριστεί την τύχη του ποιμνίου.

Το 1992 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος προχώρησε στην αγιοκατάταξη του Χρυσοστόμου και των ιεραρχών Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυμίου Ζήλων και των κληρικών και λαϊκών, που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Επίσης, όρισε να τιμάται η μνήμη του Χρυσοστόμου Σμύρνης και των «συν αυτώ Ιεραρχών» την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, η οποία φέτος συμπίπτει με τη σημερινή. Η Ιερά Σύνοδος προχώρησε στην αγιοκατάταξη του Χρυσοστόμου

Ο γνωστός Έλληνας λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Ηλίας Βενέζης, ο οποίος έζησε τη λαίλαπα της Μικρασιατικής Καταστροφής, στο βιβλίο του «Μικρασία Χαίρε» γράφει για τον Σμύρνης Χρυσόστομο: «Η δράση του στον καιρό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στον καιρό των διωγμών των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, και στη διετία 1920-22 , τον είχε αναδείξει πρώτο στόχο. Αυτός ήταν ο ηγέτης, ο εθνάρχης, η ψυχή της Ελληνικής Μικρασίας». Ο Βενέζης τονίζει ότι ο Χρυσόστομος με το βίο και το μαρτυρικό του τέλος «υπηρέτησε το Γένος και την Εκκλησία γράφοντας μια σελίδα χρυσή». Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1922 (με το νέο ημερολόγιο, 27 Αυγούστου με το παλιό) ο Νουρεντίν Πασάς του απήγγειλε την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και τον παρέδωσε στο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί έξω από το διοικητήριο της Σμύρνης. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι η εξιστόρηση των γεγονότων από τον Τούρκο καθηγητή ΒilgeUmar που στηρίζεται σε μαρτυρίες ανθρώπων, οι οποίοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη δολοφονία του Χρυσόστομου όπως αυτή του δήμιου Αli Αge, στον οποίο τον παρέδωσε ο Νουρεντίν. Σύμφωνα με τον Ουμάρ, ο Νουρεντίν επέλεξε να απαλλαγεί το συντομότερο από τον Χρυσόστομο, επειδή ήθελε να αποφύγει τη διαδικασία μιας δίκης που θα έδινε τη δυνατότητα σε ευρωπαϊκές χώρες να παρέμβουν για να αποτραπεί η καταδίκη του ιεράρχη.

Ο Γάλλος δημοσιογράφος και ιστορικός Rene Ρuaux, απεσταλμένος στη Σμύρνη της εφημερίδας «Le Τemps», στο βιβλίο του «Ο θάνατος της Σμύρνης» επιρρίπτει ευθύνη για το μαρτύριο του Χρυσόστομου στην τουρκική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Γράφει μεταξύ άλλων: «Ο στρατηγός Νουρεντίν πασάς, όταν τον έφεραν μπροστά του, τον εξύβρισε με αισχρό τρόπο και τον κατηγόρησε για τη φιλελληνική του στάση και πρόσθεσε ότι η επόμενη ενέργειά του ήταν να τον παραδώσει στη λαϊκή κρίση. Ο Χρυσόστομος, λοιπόν, παραδόθηκε στο μανιασμένο μουσουλμανικό όχλο. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον μαχαίρωσαν, διαμέλισαν και έσυραν το σώμα του μέχρι την τουρκική συνοικία, όπου και τον πέταξαν στα σκυλιά…». Ο Ρuaux καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εκτέλεση του Χρυσοστόμου ήταν προαποφασισμένη. Ο τότε Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη G. Ηorton στο βιβλίο του «Η κατάρα της Ασίας» γράφει για τον Χρυσόστομο:«Πέθανε σαν μάρτυρας και αξίζει να του απονεμηθούν ύψιστες τιμές από την Ελληνική Εκκλησία και την Ελληνική Κυβέρνηση…» “

Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος εκρεουργήθη”, γράφει στις 2 Σεπτεμβρίου 1922 η εφημερίδα ¨Ελεύθερον Βήμα” Συγκλονιστική περιγραφή της δολοφονίας από τον Τούρκο εκτελεστή ΣΤΙΣ 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ1982, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 60 χρόνων από την καταστροφή, σε έκτακτη συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, ο διαπρεπής ακαδημαϊκός Γ. Μυλωνάς, τελείωσε την ομιλία του με μία συγκλονιστική περιγραφή του μαρτυρίου και της θανατώσεως του Χρυσοστόμου. «Κατά τις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1922 μια ομάδα φοιτητών του Ιnternational College της Σμύρνης και εγώ βρεθήκαμε φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο, σ’ ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου της Σμύρνης. Σ’ αυτό ήταν ασφυκτικά στριμωγμένοι Έλληνες Χριστιανοί αιχμάλωτοι, μάλλον άνθρωποι προωρισμένοι για θάνατο. Στις 5 το απόγευμα της τελευταίας ημέρας του θλιβερού Σεπτεμβρίου, ένας τουρκοκρής με διέταξε να τον ακολουθήσω στην αυλή. “Είσαι δάσκαλος;”, με ρωτά. “Αυτήν την τιμή είχα” του απαντώ. “Και οι άλλοι που ήσαν μαζί σου είναι φοιτητές;”. ”Ναι”, του λέγω. “Γρήγορα μάζεψέ τους και φέρε τους εδώ”. “Ελάτε μαζί μου έξω”, λέγω στους συντρόφους μου. “Φαίνεται ότι ήρθε η ώρα μας. Εμπρός με θάρρος”. Ποια ήταν η έκπληξή μας όταν ακούσαμε τον Τουρκο-κρητικό να λέει: “Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ελπίζω αυτό να με βοηθήσει να λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρυσαν τα μάτια μου, σκηνή στην οποία έλαβα μέρος”. Και συνέχισε: “Παρακολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας.Ήμουν μ’ εκείνους που τον τύφλωσαν, που του βγάζαν τα μάτια και αιμόφυρτο, τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά,τον ξυλοκοπούσαν,τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε, ύψωνε κάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος πατριώτης μου αναγνωρίζει τη χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει, μανιάζει και με το τρομερό μαχαίρι του κόβει και τα δυο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό που φαινόταν ότι ήταν μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε, που με δύο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας χάρισα τη ζωή”. “Και πού τον έθαψαν;” ρώτησα με αγωνία. “Κανείς δεν ξέρει πού έριξαν το κομματιασμένο του κορμί”»..

ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΗΜΕΡΑ 110 ΧΡΟΝΙΑ (1912 – 2022)

6 Σεπ. 2022

Γενικού Αρχικτηνιάτρου Κων/νου Τερψίδη, PhD, MSc Υποδιοικητού Στρατιωτικής Σχολής Αξιωματικών Σωμάτων

Συμπληρώνονται 110 χρόνια από την είσοδο της Ελλάδας στους νικηφόρους για αυτήν Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, χάριν των οποίων απελευθερώθηκαν η Μακεδονία και η Ήπειρος, ύστερα από μακρά δουλεία και ανελέητο ζυγό αιώνων. Ένας αιώνας και πλέον από την ημέρα που ο Ελληνικός Στρατός έγραψε σελίδες δόξας μπαίνοντας ελευθερωτής στη Θεσσαλονίκη.

«Τύχη αγαθή» σε όλους εμάς που υπηρετήσαμε και σε αυτούς που υπηρετούν σήμερα στο Γˊ Κτηνιατρικό Νοσοκομείο, να εορτάζουμε τα 110 χρόνια συνεχούς και αδιάλειπτης λειτουργίας του, όσα και τα χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και των ιερών χωμάτων της Μακεδονίας. Εορτάζουμε ένα και πλέον αιώνα συνεχούς προσφοράς στην Πατρίδα και στην Κτηνιατρική Επιστήμη.

Το «Κτηνιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης», συγκροτήθηκε με τη γενική επιστράτευση του Σεπτεμβρίου 1912, υπαγόμενο στην Κτηνιατρική Υπηρεσία της Υπηρεσίας Μετόπισθεν Μακεδονίας. Aπό την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, υπαγόμενο αρχικά στο Κτηνιατρικό και κατόπιν στο Υγειονομικό Σώμα, έδωσε το παρόν σε όλους τους μεγάλους αγώνες τους έθνους.

Στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, η αποστολή του κατά την προέλαση, ήταν η υποστήριξη των μαχόμενων Μεραρχιών και της Ταξιαρχίας Ιππικού, με τη συγκρότηση κτηνιατρικών θεραπευτηρίων για την περίθαλψη των μονόπλων ζώων. Με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, εγκαταστάθηκε στο στρατόπεδο «Μακεδονομάχου Κόδρα», στη περιοχή Μικρού Εμβόλου Καλαμαριάς, με τίτλο «Νοσοκομείο Κτηνών Φρουράς Θεσσαλονίκης». Κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, το Κτηνιατρικό Νοσοκομείο αποτελούνταν από 7 κτηνιάτρους και 85 οπλίτες, επιφορτισμένοι με την περίθαλψη των ιδιαίτερα αυξημένων απωλειών σε μόνοπλα. Διακομίσθηκαν ατμοπλοϊκά στο Κτηνιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών 703 ίπποι και 161 ημίονοι.

Στη Μικρασιατική Εκστρατεία, είχε τη δυνατότητα καθημερινά να εκπαιδεύει 80-100 πεταλωτές και να κατασκευάζει 1000 πέταλα την ημέρα για τις ανάγκες του Μικρασιατικού Μετώπου.

Στον Ελληνοιταλικό πόλεμο του 1940, επιλέχθηκαν και αγοράσθηκαν από επιτροπές ιππωνειών και ταυτόχρονα επιτάχθηκαν για τις ανάγκες του μετώπου, χιλιάδες μόνοπλα ζώα (ίπποι, ημίονοι) ενώ διακομίσθηκαν από το μέτωπο για νοσηλεία παραπάνω από 1500.

Κατά την τριπλή κατοχή, οι εγκαταστάσεις του Νοσοκομείου χρησιμοποιήθηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις ως Γερμανικό Νοσοκομείο Κτηνών. Οι αξιωματικοί του Νοσοκομείου διατέθηκαν κυρίως στο Υπουργείο Γεωργίας και στο Υπουργείο Εσωτερικών, για κάλυψη των αναγκών σε αγροτικά κτηνιατρεία και στην αγορανομία ως αστυκτηνίατροι. Ηρωική υπήρξε, η ενεργή συμμετοχή αξιωματικών του Νοσοκομείου σε εθνικές αντιστασιακές οργανώσεις, με αποκορύφωμα τους θανάτους δύο διευθυντών του, του επικτηνιάτρου Ανανιάδη Βασιλείου από τις κακουχίες το 1941 και τη στυγερή δολοφονία του επικτηνιάτρου Αποσυητολίδη Αγαμέμνονα από την Ο.Π.Λ.Α. το 1944. Με την αποχώρηση των Γερμανών οι εγκαταστάσεις του Νοσοκομείου χρησιμοποιήθηκαν πρόσκαιρα για τη νοσηλεία των ζώων μιας Αγγλικής Ταξιαρχίας κτηνών.

Το 1945 επαναλειτούργησε με τίτλο «973 Νοσοκομείο Κτηνών». Στις επιχειρήσεις 1946-1949, κατατάχθηκαν για τις ανάγκες του μετώπου, παραπάνω από 5000 μόνοπλα ζώα ενώ διακομίσθηκαν για νοσηλεία παραπάνω από 1000, εξασφαλίζοντας την παρατακτή δύναμη και την υγεία των ζώων του στρατεύματος αλλά και την υγιεινή της διατροφής του στρατιωτικού προσωπικού. Εξίσου σημαντική η διαρκής προσφορά στην Κτηνιατρική επιστήμη, με τη διεξαγωγή πρωτοπόρων επιστημονικών ερευνών, που δημοσιεύθηκαν σε διεθνούς φήμης περιοδικά κατά τα έτη από το 1928 έως το 1933, με τη δημιουργία το 1929 του πρώτου Μικροβιολογικού εργαστηρίου στη Θεσσαλονίκη διάγνωσης λοιμωδών νοσημάτων και παρασκευής εμβολίων, με τη συγγραφή σπουδαίων τεχνικών εγχειριδίων και άλλων επιστημονικών συγγραμμάτων που μέχρι και σήμερα διατηρούν την επικαιρότητά τους, με την εκπαίδευση εκατοντάδων οπλιτών σε γεωργοκτηνοτροφικά θέματα και βέβαια με την πρωτοπόρα συμμετοχή των αξιωματικών κτηνιάτρων ως συνιδρυτών των πρώτων επιστημονικών συλλόγων αλλά και της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Βέβαια, ποιος μπορεί να λησμονήσει την συμβολή στην ανάπτυξη του αθλητικού ιδεώδους και της αγάπης του αθλήματος της ιππασίας, με τη συγκρότηση το 1966 του Ιππικού Ομίλου Βορείου Ελλάδος και του κέντρου ιππασίας του Γ΄ΣΣ. Σήμερα, το Γ΄ Κτηνιατρικό Νοσοκομείο, εκσυγχρονισμένο και πλήρως εξοπλισμένο, καλείται να εκτελέσει πολλαπλές και σύνθετες αποστολές, όπως:

α. Η αναπαραγωγή και εκτροφή, η εκπαίδευση και η νοσηλεία στρατιωτικά εργαζόμενων σκύλων, με σκοπό την απόκτηση ικανών τετράποδων στρατιωτών που με τους εκπαιδευμένους συνοδούς τους αποτελούν ένα ευέλικτο και ισχυρό στοιχείο φύλαξης ευαίσθητων στρατιωτικών εγκαταστάσεων, επιτήρησης των συνόρων και ανίχνευσης ουσιών.

β. Ο υγειονομικός και ποιοτικός έλεγχος των πάσης φύσεως τροφίμων, ποτών και υδάτων που προορίζονται για τις ανάγκες των Ενόπλων Δυνάμεων.

γ. Η εφαρμογή προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής του στρατεύματος και υγιεινής του περιβάλλοντος, καθώς και η μελέτη και η διάγνωση των ζωοανθρωπονόσων.

δ. Η υποστήριξη των Ελληνικών αλλά και Συμμαχικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τις επιχειρήσεις υποστήριξης ειρήνης, σε αντικείμενα ανίχνευσης και προστασίας από Πολεμικές Βιολογικές και Χημικές Ουσίες. Ταυτόχρονα όταν αυτό ζητηθεί από την Πολιτεία, το Γ΄ΚΝΟ συνδράμει με προσωπικό και μέσα άλλους κρατικούς φορείς για την αντιμετώπιση διατροφικών και περιβαλλοντικών κρίσεων, καθώς επίσης σοβαρών επιδημιών και ενζωοτιών. Το τεράστιο αυτό έργο, που εκτελείται από άξιο και υψηλού επιπέδου επιστημονικό προσωπικό, έχει καταξιώσει το Γ΄ΚΝΟ και γενικότερα το Κτηνιατρικό, στη συνείδηση της στρατιωτικής ιεραρχίας και της κοινωνίας και αποτελούν τις βασικές αιτίες που το Α.Π.Θ. και άλλα πανεπιστήμια, στο πλαίσιο εφαρμογής συμφωνιών συνεργασίας, εμπιστεύονται μέρος της εκπαίδευσης των φοιτητών της Κτηνιατρικής Σχολής, της Γεωπονικής Σχολής, του Χημικού Τμήματος και του Τμήματος Χημικών Μηχανικών σε αυτό.

Σήμερα, μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη, παραμένουμε θεματοφύλακες μιας μεγάλης και ένδοξης ιστορίας, συνεχίζουμε το έργο άξιων και ικανών επιστημόνων αξιωματικών και εργαζόμαστε ακατάπαυστα για την εκπλήρωση της αποστολής μας, προβάλλοντας το σπουδαίο έργο μας. Τιμούμε τους Μακεδονομάχους στρατιωτικούς κτηνιάτρους, τις μεγάλες προσωπικότητες που εδραίωσαν το Στρατιωτικό Κτηνιατρικό Σώμα και την Κτηνιατρική επιστήμη στην Ελλάδα και φυσικά τους αθάνατους ηρωικούς νεκρούς μας στους αγώνες του Έθνους.

Ἐν τῷ στρατῷ κατὰ καθῆκον δέον νὰ ἐπιζητῆται ἄμεσος καὶ δραστηρία κτηνιατρικὴ ἐπέμβασις, πρὸς σωτηρίαν τοῦ παθόντος ζῳοφιλίας οὐ μόνον ἕνεκεν, ζῴου, ἀλλὰ κυρίως διὰ τῆς σωτηρίας αὐτοῦ ἐπιτυγχάνεται ἡ ταχυτέρα τούτου ἀπόδοσις εἰς τὸ στράτευμα, οὗτινος ἐν πάσῃ ἐκτάκτῳ περιστάσει ἀποτελεῖ τὸ πολυτιμότερον καὶ τὸ ἀναγκαιότερον τῶν πολεμικῶν ὀργάνων. Καὶ ὁ μὲν στρατιώτης ἐκ τοῦ αἰσθήματος τῆς αὐτοσύντηρήσεως ὁρμώμενος, ἐν παντὶ ἀτυχήματι αὐτοβοηθῆται· δύναται καὶ ἕρπων νὰ ἀπομάκρυνθῇ τύπου του ατυχήματος καὶ νὰ ζητήσῃ κατάλληλον  πρὸς σωτηρίαν του καταφύγιον· δύναται διὰ τῆς χειρός του, τοῦ διὰ τοῦ ρινομάκτρου του, διὰ τὴν ἀτομικοῦ ἐπιδέσμου κτλ. νὰ πιέσῃ τὸ τραῦμά του, νὰ ἐπίσχῃ τὴν αἱμορραγίαν δύνεται μόνος νὰ μαλάξῃ τὴν ἀλγοῦσαν χώραν τοῦ σώματοςτου δύναται, τέλος, αὗτος δι᾽ οἱουδήποτε ἀναληπτικού μέσου νὰ ἀναζωογονήσῃ τὴν ἐξαυπληθέντα οργανισμόν του.

Ὁ ίππος ὅμως, τὸ καὶ ἐξοχὴν τοῦτο ὑπηρετικὸν στρατοῦ ζῷον, τραυματιζόμενος, ἐπί παραδείγματι, ὁποίαν δώσῃ εἰς ἑαυτὸν βοήθειαν; Πῶς ἄλλως θὰ ἐπιζητήσῃ νὰ καταπαύσῃ τὸ αἷμορρωοῦν τραύμα του ἢ λείχων διά τῆς γλώσσας του ἣ κατασπαράσσων τούτο διὰ τῶν ὀδόντων του ; Πῶς ἄλλως θὰ ζητήσῃ νὰ καταπραΰνει τὴν ἀλγοῦσαν κοιλίαν του ἣ στρέφων πρὸς αὐτὴν τὸ βλέμμα του ἢ καὶ δάκνων αὐτήν.

Με διαταγή του ΓΕΣ, ως γενέθλια ημέρα καθιερώθηκε η ημερομηνία αρχικής συγκρότησης του Γ΄ΚΝΟ, αυτή της 7 ης Σεπτεμβρίου 1912.

Με τη βοήθεια του Θεού και την μεσιτεία των προστατών αγίων μας Γεωργίου του Τροπαιοφόρου και Μοδέστου, πιστοί στην αποστολή μας και υπηρέτες της επιστήμης μας, Χρόνια Πολλά.

---

Μερικές φωτογραφίες εκτός κειμένου ……..