- – 2023.05.10
- – H. Παπαδημητρακόπουλος
- – Λ. Βαζαίος
- – Α. Τασιόπουλος
Η Διατήρηση της “Ιστορικής Μνήμης”, στις πραγματικές της βάσεις και όχι παραχαραγμένης, αποτελεί ουσιώδη συνδετικό κρίκο του έθνους μας, μέσω της ατομικής και συλλογικής μνήμης .
Στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης συμβάλουν και τα κτίρια-μνημεία που μας υπενθυμίζουν διαρκώς άλλες χρονικές περιόδους, τα ιστορικά γεγονότα και τα πρόσωπα που σχετίζονται με αυτά.
Ένα κτίριο στενά συνυφασμένο με την ιστορία μας είναι το Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο στου Μακρυγιάννη.
Αρχιτεκτονικά, το κτίριο ήταν επιβλητικό, δέσποζε στο δρόμο για την Ακρόπολη, ήταν το πρώτο δημόσιο κτήριο της πρωτεύουσας, το οποίο συνδύαζε πραγματικά ετερόκλητα αρχιτεκτονικά στοιχεία, δηλαδή νεοκλασικά, νεο-ρωμαϊκά και νεο-βυζαντινά. Αυτό το έκανε σημείο αναφοράς για πολλούς επισκέπτες.
Λειτουργικά το κτίριο είναι συνυφασμένο με την Στρατιωτική Ιατρική και γενικότερα με την Ελληνική Ιατρική. Το σχεδίασε ο Βάϊλερ, ως Α΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Είναι το πρώτο κτίριο στην χώρα που σχεδιάστηκε με προδιαγραφές Νοσοκομείου και λειτούργησε σχεδόν επί 100 χρόνια ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Πρώτος διευθυντής διετέλεσε ο διαπρεπής Βαυαρός ιατρός A. Lindemaver από της 25 Απριλίου 1836 οπότε και τοποθετείται χρονικά η επίσημη έναρξη λειτουργίας του, για να ακολουθήσουν Έλληνες στρατιωτικοί ιατροί.
Για πολλά χρόνια το Α΄Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών ήταν το καλύτερο νοσοκομείο της Ελλάδος. Σε αυτό παρέχονταν σύγχρονες και υψηλής ποιότητας ιατρικές υπηρεσίες, σύμφωνα με τα δεδομένα της εποχής.
Αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την δημόσια υγεία και περίθαλψη και είναι άμεσα συνυφασμένο με την ιστορία του Υγειονομικού του Ελληνικού Στρατού τον 19ο αιώνα. Ταυτόχρονα είναι κομμάτι της Ιστορίας της Ιατρικής στην Ελλάδα μια που το Νοσοκομείο αυτό έπαιξε και εκπαιδευτικό ρόλο, ως οργανικό κομμάτι της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου με καθηγητές Στρατιωτικούς ιατρούς όπως ο Ιωάννης Ολύμπιος (στρατιωτικός ιατρός και πρώτος Καθηγητής της χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών) και ο Ερρίκος Τράϊμπερ (Αρχίατρος ιδρυτής της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Στρατού, Καθηγητής της χειρουργικής). Ενδεικτικά αναφέρουμε, το 1847 οι Επίατρος Ν. Πετσάλης και Ε. Τράιμπερ πραγματοποίησαν την πρώτη εγχείρηση με γενική αναισθησία στην Ελλάδα με τη χρήση αιθέρα. Το επίτευγμα αυτό ήταν σημαντικότατο αν αναλογιστεί κανείς ότι ο αιθέρας χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Αμερική έξι μόλις μήνες νωρίτερα. Επίσης στο στρατιωτικό νοσοκομείο, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, λίγο αργότερα χρησιμοποιείται και το χωροφόρμιο.
Επίσης σημαντική ήταν και η προσφορά του Νοσοκομείου τόσο κατά την επιδημία πανώλους τον Απρίλιο του 1837 στον Πόρο όσο και στην επιδημία χολέρας, το 1854 στην Αθήνα. (Διδακτορική Διατριβή 2009 ΑΠΘ-“Η Ιστορία των Στρατιωτικών Νοσοκομείων στη νεότερη Ελλάδα, του Στρατιωτικού Ιατρού Κωνσταντίνου Γ.)
Τι πιο συνυφασμένο λοιπόν με το κτίριο και την ιστορία του, από την στέγαση σε αυτό Μουσείου της Ελληνικής Ιατρικής; Για το λόγο αυτό πριν 32 χρόνια υγειονομικοί Αξιωματικοί, με επίλεκτα μέλη της Πανεπιστημιακής Κοινότητας και της Ιατρικής, μαζί με απογόνους του Τράιμπερ, ίδρυσαν τον Σύλλογο “Φίλοι του Μουσείου της Ελληνικής Ιατρικής». Αγωνίστηκαν να ιδρυθεί το Μουσείο. Το Μουσείο για διάφορους λόγους δεν έγινε, και ο Σύλλογος “συμβιβάστηκε” με την ανάρτηση πλάκας που πληροφορούσε για την ιστορία του οικοδομήματος!
Την θλιβερή όμως συνέχεια της αρχικής προσπάθειας για την ίδρυση του Μουσείου της Ιατρικής, περιγράφει ο Η.Χ.Παπαδημητρακόπουλος. Η πλάκα του «συμβιβασμού» εθεάθη ριγμένη στο ρείθρο του πεζοδρομίου της Διον.Αρεοπαγίτου και σήμερα αγνοείται η τύχη της!
Το αρχικό κτίριο είχε η ριζικά ανακαίνισθει το 1899. Μετά από έναν αιώνα λειτουργίας, το 1930 παραχωρήθηκε στη χωροφυλακή και απετέλεσε, μεταξύ των άλλων, πεδίο αιματηρών συγκρούσεων κατά τα γεγονότα του Δεκεμβρίου 1944. Το 1977 περιήλθε στο Υπουργείο Πολιτισμού. Σήμερα, το κτίριο που σχεδίασε και κατασκεύασε το 1836 ο Βαυαρός Υπολοχαγός του Μηχανικού φον Βάϊλερ, μετά την περιπετειώδη ιστορική διαδρομή του, είναι λαμπρά αναπαλαιωμένο και διατηρημένο, μέρος του Μουσείου της Ακροπόλεως!
Η Επιστημονική Ένωση Υγειονομικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΕΥΕΔ) παίρνοντας την σκυτάλη από παλιότερους Συναδέλφους προβάλει ξανά το άρθρο του Η.Χ.Παπαδημητρακόπουλου στην Καθημερινή 20/1/1991! Είναι ακόμη επίκαιρο και εξέφρασε τότε το αυτονόητο, την ίδρυση δηλαδή Μουσείου Ελληνικής Ιατρικής στο πρώτο οργανωμένο Νοσοκομείο της χώρας, προσπάθεια που πρέπει να αφορούσε το σύνολο του Ιατρικού Κόσμου της χώρας.
Έγραφε τότε ο Παπαδημητρακόπουλος τελειώνοντας το άρθρο του στην Καθημερινή “Και δεν είναι, επιτέλους, καιρός η ηγεσία των Υγειονομικών των Ενόπλων Δυνάμεων, οι εν ενεργεία και οι εν αποστρατεία συνάδελφοι, οι ιατρικοί σύλλογοι και οι επιστημονικές ενώσεις, οι πανεπιστημιακοί των Ιατρικών Σχολών (και άλλοι, και άλλοι…), να απαιτήσουν έναν στοιχειώδη σεβασμό της ιστορικής μνήμης (ήτοι του τρέχοντος ήθους) με τη δημιουργία στο Νοσοκομείο Μακρυγιάννη του Μουσείου της Ελληνικής Ιατρικής – πράγμα που από ετών έχουν πράξει οι ψυχροί κουτόφραγκοι με τα αντίστοιχα Στρατιωτικά Νοσοκομεία στη Γαλλία, το Βέλγιο και αλλαχού”
Με πολλή ικανοποίηση μάθαμε ότι ο νέος Δντης της ΔΥΓ/ΓΕΣ, Υποστράτηγος ΥΙ κ. Δημ. Κασσίμος είναι ενήμερος και διερευνά το όλο θέμα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ
ΑΡΘΡΟ ΗΛΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20 ΙΑΝ 1991
Το πρώτο στρατιωτικό νοσοκομείου ανηγέρθη στους πρόποδες της Ακροπόλεως (στου Μακρυγιάννη, όπως επικράτησε να λέγεται) το 1836, σχεδιάστηκε από τον Βαυαρό υπολοχαγό τον μηχανικού Weiler, λειτούργησε ως νοσοκομείο επί έναν ακριβώς αιώνα και αποτέλεσε ένα εξαιρετικά λαμπρό οικοδόμημα των Αθηνών – γεγονός που μάλλον διέλαθε της προσοχής της ηγεσίας παλαιότερων εποχών… Η τύχη του, επί των ημερών μας, υπήρξε αυτόχρημα οικτρή, αφού περίπου εδηώθη ως σύνταγμα….. χωροφύλακῆς (στην οποία παρεδόθη το 1930, όταν αφαιρέθηκε αναιτίως από το υγειονομικό), μεταξελίχθη επ’ εσχάτων σε ένα άχαρο, αμήχανο και σαφώς άχρηστο μουσείο γύψινων ομοιωμάτων του Παρθενώνος, ενώ προηγουμένως (εννοείται) οι μεγαλοπρεπείς και πανύψηλοι θάλαμοι του απέκτησαν, διά της προσθήκης μιας χυδαίας και κακόγουστης ψευδοροφής, ὄψιν τυπικώς μικρομεσαίου νεοελληνικού μικρομάγαζου.
Σημείο αναφοράς.
Εν τούτοις, σε χρόνια όπου μπορούσαν να λειτουργήσουν μερικές αξίες του τόπου, το Στρατιωτικό Νοσοκομείο (όπως απλώς απεκαλείτο) μνημονευόταν με έκδηλο θαυμασμό, και αποτελούσε ένα βασικό και συχνό σημείο αναφοράς. Στην ελληνική πεζογραφία είναι το Στρατιωτικό Νοσοκομείο.
Εδώ θα μνημονεύσω τρεις, μόνο, συγγραφείς, οι δύο από τους οποίους δεν είναι ευρύτερα ιδιαιτέρως γνωστοί.
Ο Γρηγόριος Παλαιολόγος (γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνος) εξέδωσε το 1839 το μυθιστόρημα «Ο Πολυπαθής», που σήμερα διεκδικεί τις δάφνες του πρώτου νεοελληνικού μυθιστορήματος. Στο αμέσως επόμενο βιβλίο του. «Ο Ζωγράφος” (1842) συναντάμε την πρώτη αναφορά για την ανέγερση «Ενός καλοῦ στρατιωτικοῦ νοσοκομείου”.
Πολύ μεταγενέστερα ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (1867 – 1911) στο βιβλίο του “Η κερένια κούκλα” (1911) – ένα από τα σπουδαιότερα νεοελληνικά μυθιστορήματα- περιγράφει το δρομολόγιο του ήρωός του με βάση το στρατιωτικό νοσοκομείο…
Εμμανουήλ. Λυκούδης
φθάνουμε, έτσι, στον εκ Ναυπλίου ανώτατον δικαστικό και πεζογράφο Εμμανουήλ Λυκούδη (1849 – 1925) και στο βιβλίο του “Διηγήματα” (1920). Δεν θα επιχειρήσω, εδώ, μια κριτική παρουσίαση των διηγημάτων του Λυκούδη – για τα οποία, άλλωστε, διατηρώ αρκετές επιφυλάξεις. Θα μνημονεύσω, απλῶς, χωρίς να συμμετέχω απολύτως στα ενθουσιώδη σχόλια, το θεωρούμενο ως κορυφαίο διήγημά του «Η Κωμόπολις Φθειρία», θα εκφράσω τον ανεπιφύλακτο θαυμασμό μου για το αφήγημα «Ο πύργος του Οσκέλλου» και (πάνω απ’ όλα!) για το άκρως λιτό, βραχὺ καὶ μελαγχολικό «Υπό την αυτήν στέγην”, και θα περάσω, βιαστικά, στο διήγημα «Η ξένη του” 1854.
Η ξένη του 1854 * δεν είναι, παρά η επιδημία χολέρας που εκσπά στην Αθήνα της εποχής. Ο Λυκούδης με την ακρίβεια και την αυστηρότητα που τον διακρίνουν, συλλέγει στοιχεία για την επιδημεία που ξεκλήρησε την πρωτεύουσα, βρίσκει επιζώντες και μας διασώζει (με μια μοναδική ενάργεια) την πορεία ενός φοβερού λοιμού, παραδίνοντας ένα κείμενο που μάλλον έχει περάσει απαρατήρητο
Θέματα
Και φθάνει στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο:
«Το τριπλό του αριθμού τούτου βέβαια (γράφει) θα επλησίασαν τα θύματα, όταν συλλογισθή κανείς ότι εις τας 14 και 15 Νοεμβρίου (1854) μόνο το στρατιωτικό νοσοκομείο έδωσε στον ασβέστη απάνω από διακόσια ανθρώπινα κορμιά…..”
…..Και αμέσως παρακάτω:
«Αλλά τι χαλασμός ήταν εκείνος στο στρατιωτικό νοσοκομείο! Τα κρεβάτια πυκνά κολλημένα για να χωρούν περισσότερους, οι σάλες, μόλις άφηναν λίγο τόπο για να διαβαίνουν οι ιατροί και οι νοσοκόμοι. Όλα ήσαν γεμάτα, εκοίτονταν και χάμω πολλοί απάνω στα βρώμικα απορρίμματα. Και οι τοίχοι σκεπασμένοι από στολές κρεμασμένες στολές που δεν θα ἐντυναν πλειά κανένα λεβέντικο κορμί, ανακατωμένες εκεί, του ιππικού των ακροβολιστών, του πεζικού, του πυροβολικού των επιλέκτων, ένα φρικτό παζάρι από ρούχα παρδαλά, θλιβερά αποφόρια, άφιλονείκητη ιδιοκτησία του θανάτου. Έτσι αυτό το νοσοκομείο, αληθινή κοιλάδα του κλαυθμώνος, ορμητικός σαν καταρράχτη, ο Χάρος, τα πλημμυρούσε με μανιωμένα κύματα, όπου έπαιρναν σβάρνα τα κρεβάτια γραμμή. Και εγίνονταν στην πλατειά σκάλα ένα ατέλειωτο φρικτό συναπάντημα, τα λείψανα που κατέβαζαν, και οι δυστυχισμένοι που τους ανέβαζαν εκεί, για να τους κατεβάσουν πάλι όπως τους πρώτους σε λίγες ώρες. Και εγλιστρούσαν οι νοσοκόμοι σ’ αυτό το ανεβοκατέβασμα και τους έφευγαν από τα χέρια τα κορμιά γιατί τα σκαλιά ήσαν σκεπασμένα από ένα μαυροπράσινο βούρκο δύο δάχτυλα παχύ, όπου πλημμυρούσε τα πατώματα και κατέβαινε τα σκαλιά αργοκίνητος. Έτσι ο κατακλυσμός του θανάτου εσώριαζε στοίβα στου νοσοκομείου την αυλή τα γυμνά λείψανα. Οι ζευγίται, ως έλεγον τότε τους ελάτας, δεν επρόφθαναν να κουβαλούν τα γυμνά λείψανα στο νεκροταφείο, και έμεναν εκεί στην αυλή νύκτες ολόκληρες…»
Διατηρητέο
Και ο χώρος αυτός, στην αυλή του οποίου έμεναν τα γυμνά λείψανα νύχτες ολόκληρες και όπου μόνον σε δύο ημέρες «έδωσαν στον ασβέστη απάνω από διακόσια ανθρώπινα κορμιά» πέρασε (αντιστάσεως μη ούσης) στην κατοχή του υπουργείου Πολιτισμού, απέκτησε γελοίες ψευδοροφές, κατέστη δήθεν μουσείο εκμαγείων (και όχι Μουσείο Υγειονομικού, ἡ Ιατρικής), χωρίς να τοποθετηθεί (για τα προσχήματα, έστω και μια πινακίς πάνω από τα κοκκαλάκια εκείνουν που ετελεύτησαν ανώνυμοι μέσα στους λάκκους με τον ασβέστη – ενώ οι πάσης φύσεως στήλες της παραπολιτιστικής παραπληροφόρησης, έσπευσαν να αναλυθούν σε νέους αίνους ἀγνοίας, επ’ ευκαιρία της απονομής των βραβείων του διαγωνισμού για το νέο Μουσείο Ακροπόλεως. Και το υπουργείο Πολιτισμού, φιλοστόργως, απεύδει εκ των υστέρων να διατηρήσει ως διατηρητέο το προσφάτως αποκτηθέν εκεί οίκημα ενός καθ’ όλα αξιόλογου συνθέτη – τα κοκκαλάκια, όμως, των αφανών και ανωνύμων, που έδωσαν στον ασβέστη» κατά εκατοντάδες, επίσης εκεί, ποιος θα τα μνημονεύσει και ποιος θα τα σεβασθεί;
Μουσείο
Και δεν είναι, επιτέλους, καιρός η ηγεσία των Υγειονομικών των Ενόπλων Δυνάμεων, Οι εν ενεργεία και οι εν αποστρατεία συνάδελφοι, οι ιατρικοί σύλλογοι και οι επιστημονικές ενώσεις, οι πανεπιστημιακοί των Ιατρικών Σχολών (και άλλοι, και άλλοι…), να απαιτήσουν έναν στοιχειώδη σεβασμό της ιστορικής μνήμης (ήτοι του τρέχοντος ήθους) με τη δημιουργία στο Νοσοκομείο Μακρυγιάννη του Μουσείου της Ελληνικής Ιατρικής – πράγμα που από ετών έχουν πράξει οι ψυχροί κουτόφραγκοι με τα αντίστοιχα Στρατιωτικά Νοσοκομεία στη Γαλλία, το Βέλγιο και αλλαχού
Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
* η Ξένη του 1854 (Η Μηχανή του Χρόνου)
Τον Μάιο του 1854 Άγγλοι και Γάλλοι στρατιώτες αποβιβάστηκαν για δεύτερη φορά μέσα σε λίγα χρόνια στον Πειραιά και τον κατέλαβαν. Σκοπός της επιδεικτικής ενέργειας ήταν να ξεκαθαρίσουν στο παλάτι ότι πρέπει να σταματήσουν τη δράση τους οι αντάρτες στη Θεσσαλία και την Ήπειρο, που τις κατείχαν ακόμη οι Τούρκοι. Κατηγορούσαν ανοιχτά τον βασιλιά Όθωνα ότι υποδαύλιζε την εξέγερση στις υπόδουλες περιοχές. Ήταν η περίοδος του Κριμαϊκού πολέμου και η Ρωσική Αυτοκρατορία πολεμούσε εναντίον της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η παραμονή ξένων στρατευμάτων στον Πειραιά δεν έφερε μόνο πολιτική ταπείνωση και πίεση, αλλά και χολέρα. Μια φονική επιδημία που εξαπλώθηκε γρήγορα και στην Αθήνα. Τα πρώτα κρούσματα της ασθένειας εμφανίστηκαν στον Πειραιά τον Ιούνιο, σε μέλη του αγγλογαλλικού πληρώματος. Για τον λόγο αυτό, η συγκεκριμένη επιδημία ονομάστηκε «η Ξένη του 1854». Η επιδημία σταμάτησε τον Δεκέμβριο του 1854. Υπολογίζεται ότι συνολικά σε Αθήνα και Πειραιά έχασαν τη ζωή τους περίπου 3.000 άνθρωποι, τεράστιος αριθμός αν αναλογιστεί κάποιος ότι ο συνολικός πληθυσμός Αθήνας – Πειραιά ανέρχετο στις 10.000 . Ανάμεσά τους και οι Γεώργιος Γεννάδιος και Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, που ήταν ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρίας. (Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ)
2023.05.12 Σύγχρονες φωτογραφίες από τον Συνάδελφο Γιώργο Γιαννακό .
Άρθρο σε μορφή pdf αρχείου, εδώ
Επιμέλεια ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης, Υπτγος ε.α