• – 2022.09.23
• – Μαρτυρία Παντελή Πρινιωτάκη
• – Από το Βιβλίο “ Η Ιατρική στην Σύγχρονη Ελλάδα” της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας

Στη σειρά «Μαρτυρίες» του βιβλιοπωλείου της «Εστίας» και με την επιμέλεια του γνωστού πεζογράφου και πρώην στρατιωτικού ιατρού ΝΑ Καββαδία, κυκλοφόρησε το 1998 μέρος του Ατομικού Ημερολογίου του Παντελή Πρινιωτάκη, αξιωματικού του Πεζικού (Μικρά Ασία, 1919-1922). Το ατομικό αυτό ημερολόγιο, όπως και δεκάδες άλλες ανάλογες μαρτηρίες, αποτελεί μια πολύτιμη καταγραφή όχι μόνον της επώδυνης εκείνης εκστρατείας, αλλά και της απίστευτης επιπολαιότητος και ελαφρότητος ηγητόρων της εποχής. Παραθέτουμε, άνευ σχολίων ελάχιστα αποσπάσματα, όπου περιγράφονται ειδικότερα η ανεπάρκεια και η αθλιότητα της υγειονομικής υποστήριξης της θλιβερής Μικρασιατικής περιπέτειας…

 «Κυριακή, 16 Αυγούστου 1921: 

Την μεσημβρίαν επανήλθομεν εις το Ουζούμπες συνήντησα δὲ καθ᾽ οδόν διακομιζομένους εις Εσκή Σεχίρ τραυματίας τους Υπολ. Καραδήμου Ηλίαν του 26ου Συν/τος. Υπολ Εμμανουήλ και Ανθλγόν Πορτάλιου Σταύρον. 

Αφού ανεπαύθημεν εις τας σκηνάς μας, εἰς τὰς προφυλακες της οποίας το Σύνταγμα είχε στήσει περί το Ουζούμπεη, επισκέφθην μετά μεσηβρίαν τα εν Ουζούμπεη Χειρουργεία, όπου ενοσηλεύετο υπέρ τους 2 χιλιάδες τραυματίαι, παρά τας συνεχείς διακομιδάς των ελαφρώς τραυματισμένων, και οι οποίοι, βαρέως τραυματισμένοι κατά το πλείστον, έκειντο εδώ και εκεί επί φορείων, εντός και εκτός των σκηνών, άνευ της δεούσης νοσκομειακής περιθάλψεως, ελλείψει επαρκούς προσωπικού, αρκετών φαρμάκων και της δεούσης τροφής, και επιπλέον διότι τα χειρουργεία ταύτα, προωρισμένα δια μικρόν αριθμόν τραυματιών, εδέχθησαν χιλιάδας όλας, τας οποίας διαρκώς διεχόμιζον εις Εσκή Σεχίρ πλην των βαρέως τραυματισμένων.

Μεταξύ των τραυματιών συνήντησα τους Λοχ. Σφακιανάκιν και Τσιγάντεν, Σταθόπουλον, Πρώϊμον και Υπολ. Κοντιδάκιν, άπαντας βαρέως τραυματισμένους.

Η Υγειονομική Υπηρεσία εις προσωπικόν και υλικόν είναι τελείως ανεπαρχής, στερούνται δε τα Χειρουργεία και τροφής δια τους ασθενείς. Αλλά και η ιδική μας έλλειψις τροφίμων και άρτου είναι μεγάλη, καθόσον πάντα τα αυτοκίνητα, λόγω της μεγάλης αποστάσεως και της μεγίστης καταναλώσεως πυρομαχικών, ασχολούνται εις την μεταφοράν πυρομαχικών και των τραυματιών κατά την επιστροφήν.

Τετάρτη, 19 Αυγούστου 1921: »

Η έλλειψις του άρτου και λοιπών τροφίμων συνεχίζεται, αρχίζομεν δε να υποφέρωμεν εκ πείνης, την οποίαν μετριάζει η μπομπότα, την οποίαν οι άνδρες παρασκευάζουν από τα σιτηρά, άτινα εν αφθονία ευρίσκονται παντού, και τα σφάγια τα οποία κατ’ αγέλας μεγάλας περιφέρονται αδέσποτα. Η κατάστασις των Χειρουργείων διαρκώς χειροτερεύει λόγω των συνεχώς καταφθανόντων τραυματιών εις Ουζούμπεη, όπου τα δύο Χειρουργεία της Στρατιάς, υπό τους κ.κ. Μακάν και Σμπαρούνην, έχουν συγκεντρώσει άνω των 3.000 τραυματιών, ισαρίθμους δε τοιούτους έχει κατά πληροφορίας και το εν Ινλάρ Κατριτζή, άλλο αυτοκίνητον χειρουργείον της Στρατιάς. Πάσα περίθαλψις των τραυματιών λόγω του μεγάλου αριθμού έχει σταματήσει και η υπηρεσία των χειρουργείων ασχολείται διαρκώς εις την διακομιδήν των οπωσδήποτε δυναμένων να κινηθώσι, και παραμένουσι μόνον εις τα εν Ουζούμπεη χειρουργεία οι βαρέως τραυματισμένοι, μέγας αριθμός των οποίων αποθνήσκει καθ’ εκάστην στιγμήν. Η κατάστασις έχει αποβή απελπιστική, αλλοίμονον δε εις τους τραυματίας οίτινες, απελπισμένοι από στιγμής εις στιγμήν, βλέπουν το τέλος των χωρίς να δύναται κανείς να παράσχη εις αυτούς την ελαχίστην βοήθειαν.»

Σάββατον, 29 Αυγούστου 1921, Αγίου Ιωάννου:

Την πρωΐαν το Συν/μα (μείον του 1ου Τάγματος) ανεχώρησε προς συνάντησιν της Μεραρχίας, παρέμεινε δε το Τάγμα μας μετά Ουλαμού Πολ/λων εκ της Πολ/ρχίας μου υπό τον Ανθ/γον Μαναβάκιν (να καταλάβη τα υψώματα της Χασπίρας και εξασφαλίση τας συγκοινωνίας του Β’ Σώματος Στρατού, ενώ το λοιπόν τμήμα του αποσπάσματος εγκατέστησε προφυλακάς προ του χωρίου, προς ασφάλισιν των Χειρουργείων, τα οποία ήσαν επίσης κατάμεστα τραυματιών, ως επίσης και ολόκληρον το χωρίον, όπερ προς τον σκοπόν τούτον είχεν εκκενωθεί και του οποίου όλαι αι οικίαι ήσαν πλήρεις τραυματιών, ώστε ηναγκάζοντο τους διακομιζομένους τραυματίας να φέρωση και εγκαταλείπωσι εις τας οδούς και οικίας του χωρίου ἄνευ ουδεμιάς ιατρικής περιθάλψεως ἡ ἄλλης βοηθείας. Τοιαύτη ήτο η κατάστασις, ώστε πεντηκοντας ολόκληρος αιχμαλώτων, ήτις εκρατείτο εις το χωρίον, είχεν ως εντολήν να περιέρχεται τας οδούς και να περισυλλέγη τους θνήσκοντας εκ των τραυματιών οὓς ἔρριπτε κατά δεκάδας ή πενηντάδας εις λάκκους τους οποίους προς τον σκοπόν τούτον έσκαπτε…».