JOSEPH STRNAD – Χειροποιητής χειρουργικών εργαλείων

Άρθρο του Στέφανου Γερουλάνου, Καθηγητή Ιστορίας της Ιατρικής που δημοσιεύτηκε από την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας το 2001 

Επιμέλεια ανάρτησης : Τασιόπουλος Αργύρης

Ο ΙΩΣΗΦ ΣΤΡΝΑΝΤ Είναι ίσως ο τελευταίος τεχνίτης που κατασκεύαζε χειρουργικά εργαλεία. Έζησε στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα στην κεντρική Ευρώπη. Ειδικεύθηκε στην κατασκευή χειροποίητων χειρουργικών εργαλείων, ένα επάγγελμα που σήμερα έχει χαθεί. Το αντικατέστησαν μεγάλες, συχνά πολυεθνικές, εταιρείες κατασκευής χειρουργικών εργαλείων. 

Ο σύλλογός μας (Φίλων Μουσείου Ελληνικής Ιατρικής)  είχε την τύχη της δωρεάς, εκ μέρους της κόρης του με- γάλου αυτού τεχνίτη, της κ. Β. Binder-Strnad, μιας συλλογής από εκατοντάδες αχρησιμοποίητα εργαλεία μεγάλης αξίας, για το μελλοντικό μουσείο ιστορίας της ιατρικής, αξίας, που δεν συμπεραίνεται από την ένδειξη τιμής πωλήσεως που τα περισσότερα φέρουν, αλλά κυρίως γιατί είναι κατασκευασμένα με το χέρι για πολλά μάλιστα σώζεται το σχέδιο για την κατασκευή τους, ενώ άλλα βρίσκονται σε ανεπεξέργαστη μορφή. 

Ο Ιωσήφ Στραντ γεννήθηκε, στις 7 Ιουνίου 1889, στη Στρέλνα της Τσεχοσλοβακίας, Οκτώ χρονών έχασε τον πατέρα του και αναγκάσθηκε να δουλεύει για τα προς το ζην. Στις αρχές του αιώνα ξενιτεύτηκε στη Βιέννη, όπου άρχισε να δουλεύει σαν παραγιός σε κάποιον κατασκευαστή χειρουργικών εργαλείων, Εκεί δούλεψε για χρόνια χωρίς μισθό, καθάριζε το σπίτι και το σταύλο και έκανε οποιαδήποτε δουλειά του ζητούσε το αφεντικό, Πληρωμή του θεωρούνταν το φαγητό, ο ύπνος και η τέχνη που μάθαινε. 

Όταν μεγάλωσε, έφυγε άγνωστο πότε από το δάσκαλό του και εργάσθηκε για λίγα χρόνια σαν τεχνίτης στο Klagenfurt της Αυστρίας και στη Βασιλεία της Ελβετίας. Το 1919 μετακόμισε οριστικά στη Ζυρίχη, όπου άνοιξε για πρώτη φορά μόνος του ένα υπόγειο εργαστήριο στο κέντρο της παλιάς πόλης, σε έναν παράδρομο της Kirchgasse. Στη συνέχεια μετακόμιζε σε άλλα εργαστήρια, μένοντας πάντα όμως στην παλιά πόλη.

Ο Ιωσήφ Στραντ στη δεκαετία του ’30

Τέλος, το 1931 άνοιξε στην Universitaetstrasse 19, δίπλα σχεδόν στην κεντρική είσοδο του περίφημου νοσοκομείου Kantonsspital ένα μαγαζάκι που πουλούσε χειρουργικά εργαλεία. Στον πίσω δρόμο, πάνω στην Cullmanstrasse είχε το εργαστήριο με τους τόρνους και το καμίνι του. Το μαγαζάκι το φρόντιζε η Ελβετίδα γυναίκα του, κόρη του αρχιτέκτονα Gottfried Hell, που βοηθούσε και στο εργαστήρι. Αργότερα, συνέχισε η κόρη της B. Binder-Strnad, μέ- χρις ότου και αυτή, λόγω προχωρημένης ηλικίας, αναγκάστηκε, μετά από 67 χρόνια λειτουργίας, να το κλείσει στις 31 Αυγούστου 1998. 

Με τον καιρό ο Στρναντ απέκτησε διεθνή φήμη. Είχε την εκπληκτική ικανότητα να φαντάζεται απ’ τις περιγραφές του χειρουργού τι εργαλεία αυτός χρειαζότανε, να τα σκιτσάρει και από τα σκίτσα ή τα σχέδια να κατασκευάζει εργαλεία από ανοξείδωτο χάλυβα, άλλοτε επιχρωμιωμένα και άλλοτε επινικελωμένα. Παρά τα μάλλον χοντροκομμένα δάκτυλά του, είχε μοναδική ικανότητα να σχεδιάζει και να δημιουργεί τα πιο λεπτά εργαλεία από σφυρήλατο σίδηρο, όπως αυτά που χρησιμοποιεί ο οφθαλμίατρος, ο ΩΡΛ, ο αγγειολόγος, κ.ά. ειδικότητες. Μαζί με τα μεγαλύτερα ονόματα της χειρουργικής διεθνώς, δημιούργησε μοναδικά εργαλεία, που υπήρξαν τα πρότυπα για χιλιάδες εργαλεία μαζικής κατασκευής. Αργότερα, το εργαστήριο μεγάλωσε και έτσι απασχολούνταν σ’ αυτό διάφοροι εργάτες και παραγιοί. 

Με τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο έκλεισαν τα σύνορα της Ελβετίας, τα νοσοκομεία δεν εισήγαγαν εργαλεία απ’ το εξωτερικό, ο Ελβετικός στρατός παράγγελνε συνεχώς για να καλύψει τις ανάγκες του κι έτσι η δουλειά πολλαπλασιάστηκε. Ο Στρναντ δεν επαρκούσε πλέον. Τότε οργάνωσε μέσα στις αναρίθμητες σήραγγες των Άλπεων μικρές βιοτεχνίες που κατασκεύαζαν με την καθοδήγησή του χειρουργικά εργαλεία. Συνεργαζόταν στενά με τον Ελβετικό στρατό. Κι όμως, όταν μετά από 25 χρόνια παραμονής του στην Ελβετία, και παρότι παντρεμένος με Ελβετίδα, ζήτησε την Ελβετική υπηκοότητα, του την αρνήθηκαν. Αιτία ήταν ότι συμπαθούσε τον εργατόκοσμο, παρόλο που δεν αναμίχθηκε ποτέ σε εργατικά κινήματα. 

Το βαλιτσάκι με το οποίο ο J.Strnad μετέφερε δείγματα εργαλέιων για τους υποψηφίους πελάτες.

Με την έναρξη του Σινο-ιαπωνικού πολέμου εξήγαγε χιλιάδες ψαλλίδια επιδέσμων στην Κίνα. Όλα αλειμμένα με λάδι, πακεταρισμένα με λαδόκολλα και αμιαντόκολλα. Η φήμη του Στρναντ όλο και μεγάλωνε. Η επιγραφή STRNAD πάνω σε κάθε εργαλείο ήταν σήμα ποιοτικής εγγύησης. Εικοσιτέσσερα χρόνια μετά το θάνατό του εξακολουθούσαμε στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ζυρίχης να προτιμούμε στο χειρουργικό τραπέζι τα δικά του εργαλεία, από τα άλλα της σειράς. 

Παρά τα 25 χρόνια συνεργασίας του με το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και την διεθνή του φήμη, ο ίδιος δεν έγινε ποτέ πλούσιος, επειδή ποτέ δεν απέβλεπε στα χρήματα. Τουλάχιστον τρία ιδιόχειρα γράμματα του Άλμπερτ Σβάιτσερ σώζονται στα οποία τον ευχαριστεί για τα εργαλεία που του έφτιαχνε και του τα έστελνε δωρεάν. Πολλά είναι τα γράμματα από φημισμένους χειρουργούς του εξωτερικού με παραγγελίες ή ευχαριστίες. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι έχουν διασωθεί περίπου 100 σχέδια, και σε φθηνό χαρτί ή πίσω από κάποιο έντυπο, τα οποία εντυπωσιάζουν για την ακρίβειά τους. Ο Στρναντ πέθανε από έμφραγμα στις 3-11-62. Το εργαστήριό του έκλεισε λίγο μετά. Το μαγαζάκι εξακολούθησε να λειτουργεί με τη φροντίδα της γυναίκας του κι αργότερα της κόρης του. Πουλούσε πια χειρουργικά εργαλεία μεγάλων εταιρειών, πάντα όμως υψηλής ποιότητας. Συνολικά 80 χρόνια προσφοράς στη χειρουργική. 


Στέφανος Ι. Γερουλάνος

  • Στέφανος Ι. Γερουλάνος, MD, PhD,
  • FSSS, FACS, FCCM, FEACTS, FICA.
  • Καθηγητής Χειρουργικής, Πανεπιστήμιο Ζυρίχης
  • τ. καθηγητής Ιστορίας Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ο Στέφανος Ιωάννου Γερουλάνος, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 4.6.40. Σπούδασε Ιατρική στη Ζυρίχη, το Παρίσι και τη Βιέννη. Αποφοίτησε το 1965 και στη συνέχεια εργάστηκε στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ζυρίχης. Εξελέγη Υφηγητής Χειρουργικής το 1982 και Καθηγητής το 1988. Διετέλεσε Διευθυντής της Χειρουργικής Μονάδος Εντατικής Θεραπείας (1977-1993), της Σχολής Νοσηλευτών Χειρουργείου του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης (1991-1995), πρώτος Διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου (1993-7) και Διευθυντής της Μονάδος Εντατικής Θεραπείας (1993-2010). Το 1997 εξελέγη Καθηγητής Ιστορίας Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (1997-2005) όπου δημιούργησε το πρώτο Μουσείο Ιστορίας Ιατρικής στην Ελλάδα με πάνω από 20.000 εκθέματα.

Το 2005 εξελέγη Πρόεδρος του Διεθνούς Ιπποκρατείου Ιδρύματος και δημιούργησε τον Ιπποκράτειο Κήπο με 220 είδη φυτών από τα 247 που αναφέρονται στην Ιπποκρατική Συλλογή και ένα Μουσείο/Έκθεση Ιπποκρατικής Ιατρικής. Είναι Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου (2007- ), της Εταιρείας Φίλων του Λαού(2005- ) και Πρόεδρος της Κίνησης Πολιτών (2011- ).

Έχει εκδώσει 25 βιβλία, περί τα 30 κεφάλαια σε βιβλία, πάνω από 380 δημοσιεύσεις συνέδρια. και έχει δώσει πάνω από 850 διαλέξεις και εισηγήσεις σε εθνικά και διεθνή.