Σύντομη ιστορική ανασκόπηση της Ελληνικής Κτηνιατρικής Χειρουργικής

Λυσίμαχος Γ. Παπάζογλου κτηνίατρος, PhD, MRCVS, Βασιλεία Αγγέλου κτηνίατρος, MSc  Κλινική Ζώων Συντροφιάς, Τμήμα Κτηνιατρικής, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη

Η απαρχή της κτηνιατρικής χειρουργικής στην Ελλάδα εντοπίζεται στα μέσα του 20ου, αιώνα όταν ο καθηγητής Ι. Βικελίδης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης οργάνωσε και ανέπτυξε ακαδημαϊκή κτηνιατρική χειρουργική. Με το παρόν άρθρο γίνεται μια απόπειρα σύντομης περιγραφής και ανασκόπησης όσον αφορά τις ιστορικές, τις επιστημονικές εξελίξεις και την πρακτική εφαρμογή της ελληνικής κτηνιατρικής χειρουργικής κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. 

Πρώιμα χρόνια (1920-1950) 

Στρατιωτικές κτηνιατρικές κλινικές είχαν δομηθεί στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα και αναλάμβαναν τη διάγνωση και θεραπεία των ίππων του Ελληνικού στρατού. 

Πρώτη χρονική περίοδος. Η απαρχή (1950-1970)  

H έλευση της εκμοντερνισμένης κτηνιατρικής χειρουργικής στην Ελλάδα αποδίδεται στον καθηγητή Ιωάννη Βικελίδη (1899-1978) του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Εικόνα 1). Ο καθηγητής Βικελίδης, απόφοιτος του πανεπιστημίου του Αλφόρ της Γαλλίας (1919-1923), έγινε ο πρώτος καθηγητής και ιδρυτής του τμήματος κτηνιατρικής χειρουργικής στην ηλικία των 52 ετών, στη νεοϊδρυθείσα τότε Κτηνιατρική Σχολή της Θεσσαλονίκης, στην Ελλάδα το 1951 (Georgakis 2002).  

Ο Βικελίδης ήταν αντισυνταγματάρχης του Κτηνιατρικού Σώματος του Ελληνικού Στρατού πριν να του ανατεθεί η θέση του καθηγητή κτηνιατρικής χειρουργικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης (Georgakis 2002). Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας, ο Βικελίδης ασκούσε χειρουργική ιπποειδών και είχε αναλάβει καθήκοντα διευθυντή των Κτηνιατρικών Στρατιωτικών Κλινικών στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Στο διάστημα αυτό αναλάμβανε επίσης χειρουργικές επεμβάσεις σε ιπποειδή σε ιδιωτική βάση αποκτώντας φήμη στην πόλη της Θεσσαλονίκης (Georgakis 2002).

Πολύ πριν εργασθεί ως ακαδημαϊκός, το 1930 ο Βικελίδης δημοσίευσε περιστατικά με παράλυση του πνευμονογαστρικού νεύρου σε δύο ίππους και νευρίτιδα της ιππουρίδας σε έναν ίππο (Petropoulos & Vikelidis 1930a, Petropoulos & Vikelidis 1930b). Ο καθηγητής Βικελίδης οργάνωσε και ανέπτυξε τη χειρουργική κλινική από την αρχή (Georgakis 2002). Το 1955 και 1956 ο Βικελίδης εκπόνησε τα πρώτα τρία εγχειρίδια κτηνιατρικής χειρουργικής στην  Ελληνική γλώσσα (Εικόνα 3). Το 1958 δημοσίευσε την πρώτη ελληνική εργασία κτηνιατρικής ορθοπεδικής που αναφερόταν στη χειρουργική σταθεροποίηση καταγμάτων στα ζώα συντροφιάς (Vikelidis 1958). Δύο έτη αργότερα δημοσίευσε άλλη μία μονογραφία που αναφερόταν στη θεραπεία των καταγμάτων στα παραγωγικά ζώα (Vikelidis 1960). Το 1964 το ενδιαφέρον του για την ουρολιθίαση οδήγησε σε μια δημοσίευση τριών περιστατικών σε σκύλους με λίθους στην ουροδόχο κύστη και στην ουρήθρα  (Vikelidis 1964).  

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 νέο αίμα εισήλθε στην κλινική: οι κτηνίατροι Φώτης Παπαδόπουλος και Ιωάννης Τσιαμίτας, πολλά υποσχόμενοι ως βοηθητικό διδακτικό προσωπικό. Η συσχέτιση μεταξύ ανθρώπινης ιατρικής  και κτηνιατρικής οδήγησαν στη δημιουργία ειδικοτήτων συμπεριλαμ-βανομένων της χειρουργικής, ακτινολογίας και αναισθησιολογίας. Οι Παπαδόπουλος και Τσιαμίτας σύντομα μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους ανέπτυξαν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ακτινολογία  και την οφθαλμολογία, εξέταζαν κλινικά περιστατικά και παρέδιδαν μαθήματα στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο 424 και στην Ιατρική Σχολή, αντίστοιχα.

Το 1960 ο Burns περιέγραψε διάφορες τεχνικές χειρουργικής του θώρακα στο σκύλο και τη γάτα και οι Lumb et al. περιέγραψαν την πρώτη λοβεκτομή πνεύμονα στο σκύλο το 1965 (Burns 1960, Lumb και συν., 1965). Το 1963 ο Knight δημοσίευσε διαθωρακική οισοφαγοτομή σε 75 περιστατικά σε σκύλο για τη χειρουργική αφαίρεση ξένων σωμάτων (Knight 1963). Το 1963 ο Παπαδόπουλος δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Χειρουργική του θώρακα στο σκύλο» (Papadopoulos 1963) (Εικόνα 4). Η χειρουργική αντιμετώπιση της πυλωρικής στένωσης στο σκύλο περι-  γράφεται πρώτη φορά από τους Archibald και Mitton το 1954 (Archibald & Mitton 1954). Το 1964 τα δυο πρώτα περιστατικά πυλωρικής στένωσης σε σκύλο στην Ελλάδα δημοσιεύτηκαν από τους Βικελίδη και Παπαδόπουλο  (Vikelidis & Papadopoulos 1964a). Το 1940 ο Hoflund περιέγραψε το σύνδρομο πνευμονογαστρικής δυσπεψίας στα μηρυκαστικά (Rosenberger 1979). Το 1964 οι Βικελίδης και Παπαδόπουλος δημοσίευσαν δύο περιστατικά λειτουργικών διαταραχών του στομάχου σε μηρυκαστικά οι οποίες προκλήθηκαν από τρώση του πνευμονογαστρικού νεύρου (Vikelidis & Papadopoulos 1964b). Το 1961 ο Espersen δημοσίευσε περιστατικό διάτασης και στροφής του τυφλού εντέρου σε αγελάδα (Espersen 1961). Το 1965 ο Παπαδόπουλος περιέγραψε ένα παρόμοιο περιστατικό σε αγελάδα (Papadopoulos 1965). Το 1965 ο κτηνίατρος Νικόλαος Γκαγκάτσης προσλήφθηκε ως βοηθητικό διδακτικό προσωπικό στην κλινική. Ο Γκαγκάτσης ασχολήθηκε με την χειρουργική των βοοειδών. Το 1957 ο Gibbens περιέγραψε την χρήση δερματικού μοσχεύματος για την αντικατάσταση του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου κατόπιν ρήξης του σε σκύλο (Gibbens 1957). Το 1967 ο Παπαδόπουλος δημοσίευσε δύο περιστατικά ρήξης πρόσθιου χιαστού συνδέσμου σε σκύλους που αντικαταστάθηκαν με δερματικό μόσχευμα (Papadopoulos 1967). Το 1949 ο Zepp ανέφερε την εκτομή του έξω ακουστικού πόρου για την διαχείριση της έξω ωτίτιδας στο σκύλο (Zepp 1949). Το 1966 ο Παπαδόπουλος δημοσίευσε τέσσερα περιστατικά σκύλων που υπέστησαν εκτομή του πλάγιου τοιχώματος του έξω ακουστικού πόρου για τη διαχείριση της έξω ωτίτιδας (Papadopoulos 1966). Το 1961 εξάρθρημα της επιγονατίδας προς τα άνω περιγράφηκε σε βοοειδή (Curtis 1960). Το 1967 οι Παπαδόπουλος και Γκαγκάτσης ανέφεραν ένα περιστατικό εξαρθρήματος προς τα άνω της επιγονατίδας σε αγελάδα που ανατάχθηκε με χειρουργική επέμβαση εκτομής του μέσου επιγονατιδοκνημιαίου συνδέσμου (Papadopoulos & Gagatsis 1967) (Εικόνα 5).

Το 1967 ο Leighton περιέγραψε την τεχνική εκστροφής του βλεννογόνου, εντερεκτομής και τελικοτελικής εντεροαναστόμωσης στο σκύλο και ο Grier αξιολόγησε τεχνικές δημιουργίας εγκολεασμού κατά την εντεροαναστόμωση στο σκύλο το 1968 (Leighton 1967, Grier 1968). Το 1968ο Τσιαμίτας δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Μία πειραματική μέθοδος τελικοτελικής εντεροαναστόμωσης στο σκύλο» (Tsiamitas 1968) (Εικόνα 6).

Η πρώτη επιτυχημένη προσπάθεια για την σταθεροποίηση καταγμάτων της κεφαλής του μηριαίου δημοσιεύτηκε από τους Cawley et al. το 1956 (Cawley et al. 1956). Το 1968 ο Παπαδόπουλος δημοσίευσε τη διατριβή του επί υφηγεσία, αναφορικά με την πειραματική χειρουργική σταθεροποίηση των καταγμάτων της κεφαλής του μηριαίου στο σκύλο (Papadopoulos 1968). Η χειρουργική αντιμετώπιση του εξαρθρήματος του ισχίου στο σκύλο δημοσιεύτηκε από τους  Knowles et al. το 1953 (Knowles και συν. 1953). Το 1969 οι Παπαδόπουλος και Δεσίρης δημοσίευσαν την τεχνική με ήλο κεκαμμένο σε ορθή γωνία κατά τη χειρουργική αντιμετώπιση εξαρθρήματος του ισχίου σε δύο σκύλους  (Papadopoulos & Dessiris 1969). Το 1970 ο κτηνίατρος Άγγελος Δεσίρης ανέλαβε καθήκοντα ως βοηθητικό διδακτικό προσωπικό στη μονάδα χειρουργικής. Ο Δεσίρης σύντομα εξέφρασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς την ακτινολογία,  το οποίο τον οδήγησε σε μετεκπαίδευση στην ακτινολογία σε ανθρώπινο νοσοκομείο για ένα χρόνο. Το 1966 ο Clemente ανέφερε μια τεχνική για τον ακρωτηριασμό τη 3ης φάλαγγας στα βοοειδή (Clemente 1966). Το 1969 οι  Δεσίρης και Παπαδόπουλος δημοσίευσαν 7 περιστατικά σε βοοειδή που υπέστησαν ακρωτηριασμό της 3ης φάλαγγας  ως θεραπευτική αντιμετώπιση χρόνιων παθήσεων του  άκρου ποδός (Dessiris & Papadopoulos 1969).  Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 ο αριθμός  χειρουργικών περιστατικών της κλινικής ήταν μικρός,  περιλάμβανε κυρίως ιπποειδή και παραγωγικά ζώα και οι  επεμβάσεις γίνονταν συχνότερα υπό τοπική, στελεχιαία ή  ενέσιμη αναισθησία (Εικόνα 7). Από το 1980 και έπειτα, με  την η εισαγωγή της γενικής αναισθησίας με εισπνεόμενα  αναισθητικά, διευκολύνθηκε η ανάπτυξη πιο περίπλοκων  και εκλεπτυσμένων χειρουργικών τεχνικών στα ιπποειδή  (Εικόνα 8).

Ο Βικελίδης ήταν κυρίως χειρουργός ιπποειδών και τα περισσότερα εκπαιδευτικά μέλη της κλινικής  αναλάμβαναν επεμβάσεις σε μεγάλα ζώα (Εικόνες 9-12).

 

Οι πανεπιστημιακοί χειρουργοί δίσταζαν να επεκταθούν  προς τη θεραπεία παθήσεων στα ζώα συντροφιάς καθώς δεν διέθεταν την εξειδίκευση. Η ανάγκη για νέες  εγκαταστάσεις στην κλινική για να εξυπηρετήσουν την  επέκταση της γνώσης και του φόρτου των περιστατικών  είχε ήδη διαπιστωθεί από το 1958. Ωστόσο, η ανανεωμένη  χειρουργική κλινική μαζί με το εργαστήριο ακτινολογίας  ολοκληρώθηκε στις αρχές του 1970. Οι εγκαταστάσεις  της χειρουργικής κλινικής και ιδίως του εργαστηρίου  ακτινολογίας ήταν συγκρίσιμες με τις αντίστοιχες άλλων  Κτηνιατρικών Σχολών της Δυτικής Ευρώπης. Η νεόκτιστη  διώροφη κλινική είχε, μεταξύ άλλων, χειρουργικές αίθουσες  για ορθοπεδικές επεμβάσεις και επεμβάσεις μαλακών ιστών  ζώων συντροφιάς, μία μεγάλη χειρουργική αίθουσα ιππο-  ειδών και πολλούς χώρους νοσηλείας. Ωστόσο, σημαντική  αύξηση στον αριθμό των χειρουργικών περιστατικών στα  ζώα συντροφιάς σημειώθηκε τελικά στα τέλη της δεκαετίας  του 1960. Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν τον Παπαδόπουλο  να επισκεφτεί το Royal Veterinary College του Λονδίνου  το 1963. Εκεί ο Παπαδόπουλος πέρασε τουλάχιστον 18  μήνες ως ειδικευόμενος, ασκώντας χειρουργική των ζώων  συντροφιάς, οφθαλμολογία, ακτινολογία και αναισθησιο-  λογία, υπό την επιτήρηση του καθηγητή Formston. Κατά  τη διάρκεια της παραμονής του στο Λονδίνο οι Παπαδό-  πουλος και Formston δημοσίευσαν ένα άρθρο που αφορούσε στην επίδραση της αλφα-χυμοθρυψίνης στον φακό  και τον αμφιβληστροειδή των σκύλων (Papadopoulos &  Formston 1965). H εργασία αυτή παρουσιάστηκε επίσης  στο Συνέδριο της Βρετανικής Εταιρείας Μικρών Ζώων που  έλαβε χώρα στο Λονδίνο το 1965. Μετά την ολοκλήρωση  της μετεκπαίδευσής του ο Παπαδόπουλος έκανε σύντομες  επισκέψεις στις Κτηνιατρικές Σχολές της Κοπεγχάγης στη  Δανία και της Στοκχόλμης στη Σουηδία, όπου και έλαβε  περαιτέρω εκπαίδευση στη χειρουργική, τόσο των ζώων  συντροφιάς όσο και των παραγωγικών ζώων. Στη Δανία  και τη Στοκχόλμη ο Παπαδόπουλος πέρασε τέσσερεις  μήνες όπου συνεργάστηκε με τους καθηγητές Obel και  Espersen. Ο Παπαδόπουλος έγινε καθηγητής κτηνιατρικής χειρουργικής το 1968 κατόπιν συνταξιοδότησης του  καθηγητή Βικελίδη. Ο καθηγητής Παπαδόπουλος ήταν  ο ιδρυτής της ορθοπεδικής των ζώων συντροφιάς, της  νευροχειρουργικής και της οφθαλμολογίας στην Ελλάδα, και κατά τη διάρκεια της καριέρας του η κτηνιατρική  χειρουργική εισήλθε σε μια νέα εποχή (Εικόνες 13-19). 

 

Σταθερότητα δεύτερης χρονικής περιόδου (1970-1990)

Το 1970 οι Γκαγκάτσης και Δεσίρης δημοσίευσαν ένα  σπάνιο περιστατικό περισφιγμένης κήλης διαμέσου ρήξης  του επιπλόου σε μία αγελάδα (Gagatsis & Dessiris 1970).  Το 1930 ο Bosshart ανέφερε πρώτος εντερικό εγκολεασμό  σε βοοειδή (Bosshart 1930). Το 1970 ο Παπαδόπουλος δη-  μοσίευσε τέσσερα περιστατικά εντερικού εγκολεασμού σε  βοοειδή που αντιμετωπίστηκαν χειρουργικά (Papadopoulos  et al. 1970). Το 1955 οι Seibold et al. δημοσίευσαν πιθανή  συσχέτιση μεταξύ των νεοπλασμάτων του οισοφάγου και  της λοίμωξης από Spirocerca lupi στο σκύλο (Seibold et  al. 1955). Το 1971, ο Δεσίρης δημοσίευσε περιστατικό  μεγαοισοφάγου σε σκύλο εξαιτίας της Spirocerca lupi  (Dessiris 1971). Το 1969 οι Pelug και Calnan μελέτησαν για  πρώτη φορά τη φυσιολογική ανατομία των λεμφαγγείων  του οπίσθιου άκρου του σκύλου (Pelug & Calnan 1969).  Το 1971 οι Βλαχάκης-Μιλιαράς και Δεσίρης μελέτησαν  τα φυσιολογικά λεμφαγγεία στο οπίσθιο άκρο του σκύλου  μέσω άμεσης λεμφαγγειογραφίας (Vlachakis-Miliaras and  Dessiris 1971). Το 1971 οι κτηνίατροι Νικόλαος Μουστάρδας και Θεόδωρος Παπαδόπουλος ανέλαβαν καθήκοντα  βοηθητικού διδακτικού προσωπικού στη μονάδα χειρουργικής. Το 1952 οι Wiessner και Wiessner δημοσίευσαν  το πρώτο περιστατικο επιφυσιόλυσης της κεφαλής του  μηριαίου σε μια αγελάδα (Wiessner & Wiessner 1952).  Το 1971 οι Σαουλίδης και Δεσίρης δημοσίευσαν περιστατικό επιφυσιόλυσης της κεφαλής του μηριαίου σε χοίρο  (Saoulidis & Dessiris 1971). Η μυελογραφία στο σκύλο  μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1936 (Brook 1936). Το  1972 ο Δεσίρης δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή  με θέμα τη μελέτη της μυελογραφίας σε φυσιολογικούς  σκύλους (Dessiris 1972). Το 1962 ο Vitums περιέγραψε  συγγενή έκτοπη προέλευση δεξιάς υποκλείδιας αρτηρίας  και κοινής καρωτίδας σε σκύλο (Vitums 1962). Το 1973 ο  Δεσίρης δημοσίευσε ένα περιστατικό αγγειακού δακτυλίου  σε σκύλο με παγίδευση του οισοφάγου από τις δύο κοινές  καρωτίδες αρτηρίες (Dessiris 1973). Το 1957 ο Worthman  ανέφερε την παράλυση των περιφερικών νεύρων στο σκύλο  (Worthman 1957). Το 1973 οι Δεσίρης και συνδημοσίευσαν παραλύσεις εξαιτίας κακώσεων των περιφερικών  νεύρων στο σκύλο (Dessiris et al. 1973a). Η ουρογραφία  στο σκύλο περιγράφηκε πρώτη φορά από τους Borthwick  και Robbie το 1969 (Borthwick & Robbie 1969). Το 1973  οι Δεσίρης και Παπαδόπουλος έκαναν απεκκριτική ουρογραφία σε σκύλους με τη χορήγηση αυξανόμενης δόσης  σκιαγραφικού (Dessiris & Papadopoulos 1973). Το 1972 ο  κτηνίατρος Δημήτριος Ραπτόπουλος ανέλαβε καθήκοντα  βοηθητικού διδακτικού προσωπικού στη χειρουργική κλινική. Ο Leslie Hall από το Πανεπιστήμιο του Cambridge  ήταν ο πρώτος που περιέγραψε αναισθησία με αλοθάνιο  στην κτηνιατρική πράξη (Hall 1957). Το1973 οι Δεσίρης και  συν. δημοσίευσαν την χρήση αναισθησίας με φλουοθάνιο  στη χειρουργική του σκύλου (Dessiris και συν. 1973b). Το  1974 οι Δεσίρης και Βλαχάκης- Μηλιαράς δημοσίευσαν την  επίδραση της μερικής και ολικής σπληνεκτομής σε σκύλους  (Dessiris & Vlachakis-Miliaras 1974). Το 1974, οι Δεσίρης  και Ραπτόπουλος δημοσίευσαν περιστατικό σπαστικού  συνδρόμου σε αγελάδα (Dessiris & Raptopoulos 1974). Το  ίδιο έτος οι Μουστάρδας και συν. μελέτησαν την επίδραση  της οξυτετρακυκλίνης στην πώρωση των καταγμάτων  στο σκύλο (Moustardas et al. 1974). Το 1974, ο Νικόλαος  Μουστάρδας δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή με  θέμα την επίδραση των κορτικοστεροειδών στην πώρωση  των καταγμάτων στο σκύλο (Moustardas 1974). Το 1973,  ο Nunamaker περιέγραψε την αποκατάσταση των καταγμάτων της κεφαλής του μηριαίου οστού με συμπιεστική  οστεοσύνθεση των καταγματικών άκρων (Nunamaker  1973). Το 1974, ο Δεσίρης δημοσίευσε τη διατριβή του επί  υφηγεσία σχετικά με την συμπιεστική οστεοσύνθεση στο  σκύλο (Dessiris 1974). Το 1958, οι Patterson και Munson  περιέγραψαν μετατραυματικό χυλοθώρακα σε σκύλους  που αντιμετωπίστηκε με απολίνωση του θωρακικού πό-  ρου (Patterson & Munson 1958). Το 1976, οι Πεγιάς και  συν. δημοσίευσαν διάφορες μεθόδους λεμφαγγειογραφίας στον πειραματικά προκαλούμενο χυλοθώρακα στο  σκύλο (Pejas et al. 1976). Η δυσπλασία του ισχίου στο  σκύλο αναφέρεται στην κτηνιατρική βιβλιογραφία πρώτη  φορά το 1959 (Schnelle 1959). Το 1976, οι Μιχαηλίδης  και Δεσίρης δημοσίευσαν δυο περιστατικά δυσπλασίας  του ισχίου σε σκύλους (Michailidis & Dessiris 1976). Το  1975, ο κτηνίατρος Χαρίλαος Καρατζιάς προσελήφθη ως  βοηθητικό διδακτικό προσωπικό στη χειρουργική κλινική. Το 1976, ο Δημήτρης Ραπτόπουλος δημοσίευσε τη  διδακτορική του διατριβή σχετικά με την μελέτη οστικών  μοσχευμάτων στο σκύλο (Raptopoulos 1976). Το 1977, οι  Καρατζιάς και Ραπτόπουλος ανέφεραν περιστατικό οστεοχόνδρωσης του μηριαίου κονδύλου σε σκύλο (Karatzias  & Raptopoulos 1977). Το 1978, οι Καρατζιάς και Δεσίρης  περιέγραψαν πέντε περιστατικά καταγμάτων του μηριαίου  που αντιμετωπίστηκαν με συμπιεστική οστεοσύνθεση σε  σκύλους (Katazias & Dessiris 1978). Το 1981, οι Δεσίρης και  Παπαδόπουλος ανέφεραν επιπλοκές οστεοσύνθεσης των  διαφυσιακών καταγμάτων σε 55 σκύλους και το ίδιο έτος  οι Δεσίρης και Μουστάρδας δημοσίευσαν δύο περιστατικά  με παραμόρφωση της γραμμής των άκρων σε σκύλους  (Dessiris & Papadopoulos 1981, Dessiris & Moustardas  1981). Το 1981 οι κτηνίατροι Γεώργιος Τσιμόπουλος και Μαρία Καραγιαννοπούλου ανέλαβαν καθήκοντα βοηθητικού  διδακτικού προσωπικού στην μονάδα χειρουργικής.

Στα  τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Ραπτόπουλος επισκέφθηκε  το Bristol στο Ηνωμένο Βασίλειο για να ειδικευθεί στην  Κτηνιατρική Αναισθησιολογία. Κατόπιν της ολοκλήρωσης  της εκπαίδευσής του, ο Ραπτόπουλος έγινε διπλωματούχος  Κτηνιατρικής Αναισθησιολογίας του Βασιλικού Κτηνιατρικού Κολλεγίου και ήταν ο ιδρυτής της κτηνιατρικής αναισθησιολογίας στην Ελλάδα. Επίσης συνέβαλε σημαντικά  στην εγκατάσταση της εξειδίκευσης στην κτηνιατρική  αναισθησιολογία στην Ευρώπη με το να γίνει δεκτός ως  προσκεκλημένος ειδικός και υπηρέτησε ως Πρόεδρος και  μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής για τα πρώτα 13 έτη  του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Κτηνιατρικής Αναισθησίας  και Αναλγησίας (Εικόνα 20).

Ο Καρατζιάς επισκέφθηκε το  Ανόβερο της Γερμανίας το 1980 για να εκπαιδευτεί στην  παθολογία και χειρουργική των βοοειδών. Το 1982, ο Καρατζιάς δημοσίευσε τη διδακτορική του διατριβή στο Ανόβερο  που αναφερόταν στην μελέτη της αρθρίτιδας των βοοειδών  (Karatzias 1982). Ο Καρατζιάς έγινε καθηγητής το 1997.  Ο καθηγητής Καρατζιάς κατέστησε την χειρουργική των  παραγωγικών ζώων ως χωριστή ειδικότητα. Η έμφραξη του  εντέρου στα βοοειδή μελετήθηκε από τον Harold Pearson  της Κτηνιατρικής Σχολής του Bristol (Pearson 1973). Στα  μέσα της δεκαετίας του 1980 οι Παπαδόπουλος και συν.  μελέτησαν πειραματικές χειρουργικές τεχνικές για την  έμφραξη του εντέρου στα βοοειδή (Papadopoulos et al.  1985a, Papadopoulos et al. 1985b, Papadopoulos et al. 1987).  Ο Δεσίρης έγινε Καθηγητής Χειρουργικής-Ακτινολογίας  το 1988 και ο Παπαδόπουλος συνταξιοδοτήθηκε το 1999  (Εικόνα 20). Ο Δεσίρης συνταξιοδοτήθηκε το 2007. Ο  Ραπτόπουλος έγινε Καθηγητής κτηνιατρικής Χειρουργικής  και Αναισθησιολογίας το 1995 (Εικόνα 21).  

Η νέα εποχή  

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μια νέα εποχή για την  κτηνιατρική χειρουργική ξεκίνησε και επήλθε η μεταμόρφωση της Κτηνιατρικής Σχολής. Νέο αίμα εισήλθε στο  πανεπιστήμιο και συνεισέφερε στην βελτίωση της ορθοπεδικής των ζώων συντροφιάς, της χειρουργικής μαλακών  ιστών, της νευροχειρουργικής, της χειρουργικής του ίππου,  της χειρουργικής οφθαλμολογίας και της οδοντιατρικής  ταυτόχρονα με άλλα άτομα στην αναισθησιολογία, αναλγησία και εντατική θεραπεία. Εξελιγμένα χειρουργεία στον  ίππο συμπεριλαμβανομένης της αρθροσκόπησης και της  χειρουργικής της κοιλίας επίσης ξεκίνησαν να παρέχονται  στην κλινική ίππων του ιπποδρόμου στην Αθήνα. Πολλά  από αυτά τα νέα μέλη του πανεπιστημίου έλαβαν μετεκπαίδευση και εξειδίκευση στο εξωτερικό.

Στις αρχές της  δεκαετίας του 1990 άλλη μια κτηνιατρική σχολή ιδρύθηκε  στην Ελλάδα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Αυτή η αύξηση του αριθμού των σχολών που διέθεταν μοντέρνες  χειρουργικές μονάδες επέτρεψε μια αύξηση στον αριθμό  των κλινικών κτηνιάτρων που διενεργούσαν εξελιγμένες χειρουργικές επεμβάσεις καθώς και στον αριθμό των  χειρουργικών κλινικών δεύτερης γνώμης που εντοπιζόταν κυρίως στις δύο μεγαλύτερες πόλεις της χώρας, την  Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι πανεπιστημιακές κλινικές  συνέβαλλαν σημαντικά στην διασπορά της γνώσης της  χειρουργικής σε όλη την Ελλάδα οργανώνοντας σεμινάρια  συνεχούς εκπαίδευσης και συνέδρια σε συνεργασία με  άλλους κτηνιατρικούς οργανισμούς. Στις αρχές του 21ου  αιώνα η χειρουργική των ζώων συντροφιάς και των ίππων  συνεχίζει να δίνει το παράδειγμα και να γίνεται όλο και  πιο εξελιγμένη, καθώς ο αριθμός των ζώων σε αυτά τα  είδη συνεχίζει να αυξάνεται. Η χειρουργική των παραγωγικών ζώων θα μειωθεί σε όγκο, ωστόσο η ποιότητά της  θα βελτιωθεί ακολουθώντας την πρόοδο της κτηνιατρικής  χειρουργικής.  

Σύγκρουση συμφερόντων  

Οι συγγραφείς δηλώνουν ότι δεν υπάρχει σύγκρουση  συμφερόντων. 

---

Στην αναδημοσίευση του παραπάνω ειδικού αξιολογημένου άρθρου παραλήφθηκε το αγγλικό κείμενο μερικές από τις εικόνες και η βιβλιογραφία. Τα παραληφθέντα είναι διαθέσιμα στο πρωτότυπο άρθρο (πλήρες)  εδώ